Του GONUL TOL*, Financial Times
Αν ζητούσατε από τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ να κατονομάσει την απόφαση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που τον ενοχλεί περισσότερο, πιθανότατα θα έλεγε την αγορά του ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας S-400.
Αλλά το ΝΑΤΟ έχει ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα όσον αφορά τους δεσμούς της Τουρκίας και της Ρωσίας: τον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής στο Akkuyu.
Ο Ερντογάν θέλει να αποκαλεί την εγκατάσταση, που κατασκευάζει η κρατική Rosatom της Ρωσίας στις ακτές της Μεσογείου, «το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας».
Στην πραγματικότητα, ανήκει στη Ρωσία. Στο τυπικό μοντέλο μηχανικής, προμήθειας και κατασκευής, ο προμηθευτής σχεδιάζει και κατασκευάζει τον αντιδραστήρα πριν παραδώσει τα κλειδιά. Το Akkuyu χρησιμοποιεί ένα μοντέλο build-ow-operate (BOO) πρωτοφανές για τον κλάδο. Η Ρωσία διατηρεί την πλειοψηφική ιδιοκτησία, αλλά φέρει όλους τους οικονομικούς, λειτουργικούς και κατασκευαστικούς κινδύνους.
Το πακέτο all-inclusive της Μόσχας καλύπτει την κατασκευή, τη λειτουργία και την εκπαίδευση προσωπικού, το χειρισμό αναλωμένου πυρηνικού καυσίμου και τον απόλυτο παροπλισμό -όλα πολύ ελκυστικά για έναν πυρηνικό νεοφερμένο, όπως η Τουρκία.
Τα συμβόλαια BOO είναι ακριβά για τη Μόσχα, γι’ αυτό η Ρωσία το έχει εφαρμόσει μόνο στο Akkuyu και είναι απρόθυμο να το χρησιμοποιήσει ξανά. Αλλά ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πρέπει να σκέφτηκε ότι τα οφέλη από την κατοχή στρατηγικής υποδομής σε μια χώρα του ΝΑΤΟ υπερτερούν των οικονομικών κινδύνων. Μάλλον έχει δίκιο.
Ως κάποιος που γεννήθηκε και μεγάλωσε λίγα μίλια από το σημείο, ανησυχώ βαθιά. Η έλλειψη διαφάνειας γύρω από τη διαδικασία, οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και το κακό ιστορικό ασφάλειας της Rosatom ανησυχούν εμένα και εκατομμύρια ντόπιους. Οι δυτικές χώρες μπορεί να απορρίψουν τέτοιες ανησυχίες και ακόμη και να επαινέσουν την Τουρκία για την πράσινη μετάβασή της, αλλά το Akkuyu είναι επίσης ένα πρόβλημα του ΝΑΤΟ – μακροπρόθεσμο.
Το έργο Akkuyu χαιρετίστηκε από τον Ερντογάν ως το σχέδιό του να μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας, ιδιαίτερα από τη Ρωσία. Αλλά αντί να το κάνει αυτό, η συμφωνία BOO συνδέει την Τουρκία και τη Ρωσία για τον επόμενο αιώνα, μέσω ενός αναμενόμενου κύκλου λειτουργίας 60 ετών και της επακόλουθης διαδικασίας παροπλισμού.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας είναι κατά του σχεδίου. Για να το θωρακίσει, ο Ερντογάν υπέγραψε μια διακυβερνητική συμφωνία με τον Πούτιν, καθιστώντας συνταγματικά αδύνατο για μια κυβέρνηση μετά τον Ερντογάν να την αμφισβητήσει.
Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία, γνωστή για τη χρήση της ενέργειας ως γεωπολιτικού όπλου, θα έχει άμεσο έλεγχο στις στρατηγικές υποδομές σε μια χώρα του ΝΑΤΟ για 100 χρόνια, ανεξάρτητα από το ποιος είναι στην εξουσία.
Και δεν είναι μόνο αυτό. Το Akkuyu NPP βρίσκεται κοντά στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ, όπου βρίσκεται η μεγαλύτερη εγκατάσταση αποθήκευσης πυρηνικών όπλων του ΝΑΤΟ και ένας κόμβος υποστήριξης αποστολών συμμαχίας.
Το εργοστάσιο βρίσκεται επίσης πολύ κοντά στις εγκαταστάσεις ραντάρ βαλλιστικών πυραύλων του ΝΑΤΟ στο Kürecik. Η σύμβαση BOO τοποθετεί ρωσικό προσωπικό και περιουσιακά στοιχεία κοντά σε αυτές τις εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία μπορεί να κατασκευάσει ένα άλλο ραντάρ για την προστασία του εργοστασίου.
Στρατιωτικοί αναλυτές και αξιωματούχοι της άμυνας φοβούνται ότι εφόσον ο πυρηνικός σταθμός Akkuyu ανήκει στη Ρωσία, η Μόσχα μπορεί να απαιτήσει να λειτουργήσει αυτό το ραντάρ και να φέρει στρατεύματα για την παροχή ασφάλειας.
Ο Yankı Bağcıoğlu, ένας απόστρατος υποναύαρχος που είναι αναπληρωτής πρόεδρος του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) υπεύθυνος για την εθνική άμυνα, μου είπε ότι ο Ερντογάν δεν πρέπει να το αφήσει να συμβεί αυτό.
Η Δύση έχει σε μεγάλο βαθμό παραβλέψει τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας από τη Ρωσία για τη δημιουργία μακροπρόθεσμων πολιτικών, οικονομικών και στρατιωτικών δεσμών με στρατηγικά σημαντικές χώρες.
Ενώ η Τουρκία επικρίθηκε και τέθηκε υπό κυρώσεις για την αγορά των S-400, οι δυτικές χώρες έχουν σιωπήσει για το Akkuyu. Αλλά τώρα η Τουρκία θέλει να κατασκευάσει έναν δεύτερο πυρηνικό αντιδραστήρα και η Ρωσία προηγείται στην προσπάθεια.
Για να στερήσει τη Μόσχα ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα και να κατευνάσει τις ανησυχίες των ντόπιων για την ασφάλεια και το περιβάλλον, η Δύση πρέπει να κάνει περισσότερα για να ανταποκριθεί στους ευνοϊκούς όρους της Μόσχας. Η πίεση στις δυτικές αναπτυξιακές τράπεζες να εγκαταλείψουν την απροθυμία τους να χρηματοδοτήσουν έργα πυρηνικής ενέργειας θα ήταν μια καλή αρχή.
* Ο Gönül Tol είναι διευθυντής του προγράμματος Τουρκίας στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής και συγγραφέας του βιβλίου «Πόλεμος του Ερντογάν: Ο αγώνας του ισχυρού ανθρώπου στο εσωτερικό και στη Συρία». Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
