O ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας έχει υπονομευθεί και αλλοιωθεί τόσο στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όσο και στην μεταδιπολική εποχή.
Ο αιφνίδιος πόλεμος στη Γάζα περιέχει όλα σχεδόν τα στοιχεία της παθογένειας του διεθνούς συστήματος προάσπισης της ειρήνης, εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου και αποφυγής της αυθαίρετης χρήσης βίας για την επίλυση διεθνών διαφορών… Η πλήρης ανεπάρκεια του Συμβουλίου Ασφαλείας (Σ.Α.) του ΟΗΕ, ως του ύψιστου διεθνούς οργάνου για την διαφύλαξη της διεθνούς ειρήνης και δικαιοσύνης, αποδείχθηκε για μία ακόμη φορά, με δραματικό τρόπο και τραγικές συνέπειες και μέσα απ’ αυτήν η αχρησία, η κατάχρηση και η διαστρέβλωση του δικαιώματος veto των μονίμων κρατών-μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Έτσι, παραμένουν ανεφάρμοστες οι Διεθνείς Συνθήκες, διαιωνίζονται άλυτα τα σοβαρά διεθνή ζητήματα (Παλαιστινιακό, Κυπριακό, Ταϊβάν, κ.α.), ενώ άλλα “λύνονται” διά της ισχύος και της χρήσης βίας (Ναγκόρνο Καραμπάχ, Κοσσυφοπέδιο, Κουρδικό, Βοσνιακό), ή μένουν σε στασιμότητα, με ταυτόχρονη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου (Λιβύη, Συρία, κ.α.).
Κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω, η διατήρηση επί δεκαετίες de facto μη νόμιμων καταστάσεων και η απάθεια ή εξοικείωση της Διεθνούς Κοινότητας απέναντί τους. Έτσι, αναιρούνται ο ρόλος, οι αρμοδιότητες και οι ρυθμιστικές ευθύνες του Συμβουλίου Ασφαλείας για θέματα απειλής ή χρήσης βίας, αλλά και η διατήρηση παράνομων καταστάσεων, κατά το Διεθνές Δίκαιο, στην Διεθνή Κοινότητα. Αποτέλεσμα είναι ο πολλαπλασιασμός των αυθαιρεσιών διεθνώς, η επιβολή της ισχύος έναντι του Διεθνούς Δικαίου και η ανόμοια αντιμετώπιση όμοιων περιπτώσεων, που προκαλεί αισθήματα αδικίας σε κράτη, λαούς, εθνικές ή μειονοτικές ομάδες και συμβάλλει έτσι σε σοβαρή χαλάρωση και χαοτική λειτουργία της διεθνούς δικαιοταξίας.
Κύρια αιτία των παραπάνω αρνητικών καταστάσεων αποτελεί η μεροληπτική χρήση του δικαιώματος αρνησικυρίας των πέντε μόνιμων Μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (Μεγάλων Δυνάμεων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο), όχι με γνώμονα την επιβολή του Διεθνούς Δικαίου, την διατήρηση της ειρήνης και σταθερότητας, αλλά με στόχο την προώθηση των δικών τους, η κάθε μία, συμφερόντων και η εξυπηρέτηση του δικού της κύκλου χωρών επιρροής. Δημιουργούνται, βέβαια, και ομάδες μεταξύ τους, με κυρίαρχη την Δύση (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία) και αντίπαλο “δέος” την Ρωσική Ομοσπονδία, η/και την Κίνα. Η δημιουργία πέραν του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διεθνών συσσωματώσεων όπως οι BRICS, ο κύκλος της Σαγκάης, κ.α. (Ισλαμική Διάσκεψη, Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας, Οργάνωση Αμερικανικών Κρατών), επιχειρεί να εξισορροπήσει τους πόλους ισχύος και συμφερόντων διεθνώς.
Υπονομεύτηκε ο ρόλος του ΟΗΕ
Δυστυχώς, ο ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας έχει υπονομευθεί και αλλοιωθεί τόσο στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όσο και στην μεταδιπολική εποχή (μετά το 1990), και ιδίως με την έναρξη του 21ου αιώνα, με φαινόμενα χρήσης βίας (τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, 2001), επεμβάσεις στη Γιουγκοσλαβία (1995, 1999), στο Αφγανιστάν και το Ιράκ (2001, 2003) και με αφορμή την λεγόμενη “Αραβική Άνοιξη”, που προκάλεσε αστάθεια (Αίγυπτος) και εμφυλίους πολέμους, ή ξένες επεμβάσεις, κυρίως στην Συρία και στη Λιβύη.
Το προνόμιο που δόθηκε στις πέντε Μεγάλες Δυνάμεις (που διαθέτουν νόμιμα πυρηνική ισχύ) για χρήση του veto, προϋπέθετε την προηγούμενη εξάντληση της δυνατότητας εξεύρεσης κοινά αποδεκτών λύσεων στις διεθνείς κρίσεις, μέσω διαβουλεύσεων μεταξύ τους, αλλά και με τα υπόλοιπα 10, μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αυτό, αν και τυπικά γίνεται, δεν γίνεται με καλοπιστία, ούτε με προσήλωση στο αληθές νόημα των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και στην αποφυγή χρήσης βίας, ούτε στην επαναφορά της νομιμότητας εκεί όπου παραβιάσθηκε, με μέσα και ευθύνη των Ηνωμένων Εθνών.
Πρόκειται για το Κεφάλαιο 7 (άρθρα 39-51) του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, για «ενέργειες σε περίπτωση απειλής εναντίον της ειρήνης, διατάραξης της ειρήνης και επιθετικών πράξεων», που προβλέπει, κλιμακωτά, την λήψη εξαναγκαστικών μέτρων από το Συμβούλιο Ασφάλειας που συνεπάγονται, τόσο μη χρήση βίας όσο και τη χρήση βίας (στρατιωτικά μέτρα), υπό την αιγίδα και τον έλεγχο του Σ.Α. και με δυνάμεις που θα παρέχουν τα κράτη-μέλη ή/και τοπικοί ή περιφερειακοί οργανισμοί, με στόχο την εφαρμογή των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Δυστυχώς, σε αρκετές διεθνείς κρίσεις, στην ιστορία του ΟΗΕ, οι παραπάνω προβλέψεις παραβιάσθηκαν ή υπήρξε διαφωνία ή άσκηση veto στο Σ.Α. και έτσι τελικά η Διεθνής Κοινότητα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός του ΟΗΕ, εμφανίσθηκε να ολιγωρεί, να ανέχεται καταστάσεις μη νόμιμες ή/και να χρησιμοποιεί μη ισότιμα κριτήρια για τον χειρισμό όμοιων καταστάσεων. Η επανάληψη και η συσσώρευση τέτοιων φαινομένων, λειτούργησε αθροιστικά και συνέβαλε στην μη αξιοπιστία, στην απραξία και στην εξάρτηση από τις βουλήσεις και τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, για την άσκηση στην πράξη των αρμοδιοτήτων του Συμβουλίου Ασφαλείας που απορρέουν από το Κεφάλαιο 7!
Οπότε, εναπόκειται στις Μεγάλες Δυνάμεις (ιδίως ΗΠΑ, Ρωσία) να σέβονται και να προωθούν τις δεδομένες αρμοδιότητες του Σ.Α. για την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, τη μη χρήση βίας και την πάταξη ή πρόληψη αντίστοιχων παραβιάσεων, με δράση και μέτρα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αν δεν το πράττουν, τότε η Διεθνής Κοινότητα, μέσω πρωτοβουλιών, π.χ. της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, θα πρέπει να επιδιώξει να αναμορφώσει δραστικά το δικαίωμα veto και την λειτουργία και δράση του Σ.Α., αφαιρώντας, μεταξύ άλλων, το προνόμιο του veto και το καθεστώς του Μονίμου Μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Το Ουκρανικό
Το Ουκρανικό (από το Φεβρουάριο 2022 μέχρι σήμερα) αποτέλεσε μία κατάφωρη παραβίαση του θεμελιώδους άρθρου 2 §3 και 4 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και μάλιστα από μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας! Νωρίτερα υπήρξαν παραβιάσεις από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, όπως και από την Ρωσία σε άλλες περιοχές. Σε όλες αυτές τις κρίσεις το Συμβούλιο Ασφαλείας υπολειτούργησε ή δεν χρησιμοποίησε τις προβλεπόμενες εξουσίες του, ώστε η όποια νομιμοποιημένη χρήση βίας να διατάσσεται και να ελέγχεται από το ίδιο, ώστε να περιβάλλεται από νομιμότητα. Συχνά, η “περιχαράκωση” των μονίμων μελών, τους εμπόδισε στην λήψη αποφάσεων και μέτρων!
Συνεπώς υπάρχει μία διαπιστωμένη υστέρηση, ολιγωρία ή μπλοκάρισμα στη λειτουργία του Συμβουλίου Ασφαλείας και στον ρυθμιστικό και ειρηνοποιό διεθνή ρόλο του. Αυτό, μαζί και με άλλες πολιτικές επιλογές των Μεγάλων Δυνάμεων (κυρίως ΗΠΑ, Ρωσίας), οδηγούν ίσως σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο και σε νέους συνασπισμούς ισχυρών χωρών, όπως διαμορφώθηκαν στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Από αυτές τις προσπάθειες λείπει η οικουμενικότητα και ο ηγετικός ρόλος του ΟΗΕ, ενώ υπερισχύουν γεωπολιτικά, γεωοικονομικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα…
Ο πόλεμος στην Γάζα
Η πρόσφατη κρίση στη Γάζα, που εισήλθε στον δεύτερο μήνα της, εξελίσσεται δυστυχώς χωρίς τον αποφασιστικό ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας και του ΟΗΕ. Η ανοχή του Παλαιστινιακού ανοιχτού και χωρίς επιτυχή ολοκλήρωση των διπλωματικών σχεδίων που κατά καιρούς εγκρίθηκαν, ήταν βέβαιο ότι θα οδηγούσε σε μία νέα ένοπλη κρίση. Όλα τα “εμπρηστικά” υλικά υπήρχαν εκεί, στην πιο εύφλεκτη περιοχή του πλανήτη, στη Μέση Ανατολή, με τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα, τις ιστορικές αντιπαλότητες θρησκειών, εθνικισμού συγκρούσεων και ξένων επιρροών! Κατονομάζω τις κυριότερες αιτίες:
- Η άρνηση αποδοχής της κρατικής υπόστασης του νέου κράτους του Ισραήλ, ήδη από το 1948, από τα Αραβικά Κράτη.
- Οι τρομοκρατικές πρακτικές και στόχοι εθνικιστών Αράβων για την αμφισβήτηση και αφανισμό του Ισραήλ.
- Η επί δεκαετίες καθυστέρηση εγκατάστασης και λειτουργίας, με βιώσιμη επικράτεια, ενός υπό ίδρυση Παλαιστινιακού κράτους, γειτονικού του Ισραήλ, στη Λωρίδα της Γάζας και στη Δυτική όχθη του Ιορδάνη.
- Οι πολεμικές συγκρούσεις που μεσολάβησαν από το 1948 και μέχρι σήμερα, δηλητηριάζοντας τις σχέσεις των γειτονικών κρατών στην περιοχή.
- Η σταδιακή και εντεινόμενη ριζοσπαστικοποίηση Αραβικών και Ισλαμικών κρατών, αλλά κυρίως μαχητικών οργανώσεων, που χρησιμοποιούν τρομοκρατικές μεθόδους για να πετύχουν τους πολιτικούς στόχους τους, προσπαθώντας έτσι να αντισταθμίσουν την αναμφισβήτητη στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ.
- Η ανάδειξη του Παλαιστινιακού ως ύψιστου θέματος αιχμής για τον Αραβικό και Ισλαμικό κόσμο και η αντιδυτική συσπείρωση που επιδιώκει.
- Η σκληρή γραμμή των Ισραηλινών Κυβερνήσεων, που προκύπτει από την ανασφάλεια γύρω από το θέμα της ύπαρξης, κυριαρχίας και ασφάλειας του κράτους τους. Επίσης, η εποικιστική πολιτική που επεκτείνει συνεχώς την επικράτειά τους και εντείνει την εχθρότητα των Αράβων, που με τη σειρά της προκαλεί αντίμετρα που δεν διευκολύνουν την ειρηνική συνύπαρξη με τους Παλαιστίνιους που επιζητούν μία βιώσιμη κρατική υπόσταση και πατρίδα.
- Οι ακραίες θέσεις του πολιτικού Ισλάμ (Ιράν, Τουρκία, κ.α.) δυσχεραίνουν την επιλογή ήπιων λύσεων και τροφοδοτούν την ένοπλη βία κατά του Ισραήλ.
- Το δικαίωμα αυτοάμυνας του Ισραήλ είναι αυτονόητο και ισχυρό, αλλά τα όριά του είναι αυτά που θέτει το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο που προστατεύει τους αμάχους. Ουσιαστικά η Χαμάς χειραγωγεί τον παλαιστινιακό λαό ιδίως στη Γάζα, ο οποίος γίνεται όμηρος του φανατισμού, των τρομοκρατικών μεθόδων και της τυφλής εκδικητικότητάς της, όπως συνέβη στις 7/2/2023 και μετά.
- Η ύπαρξη 2,2 εκατομμυρίων αμάχων στην στενή και άκρως πυκνοκατοικημένη Λωρίδα της Γάζας, που αποτελεί στόχο μαζικών και, μοιραία σε πολλές περιπτώσεις, αδιακρίτων βομβαρδισμών από τις Ισραηλινές Δυνάμεις, προκαλεί τεράστιο αριθμό θυμάτων και πρέπει να σταματήσει άμεσα. Είναι δύσκολο να υποστηριχθεί η “αναλογικότητα” των πληγμάτων που επιφέρει η ισραηλινή αντίδραση κατά την “άσκηση της νόμιμης” άμυνας της. Γι’ αυτό το Σ.Α. πρέπει να διατάξει την άμεση ανάληψη της ευθύνης για εκεχειρία από δυνάμεις του ΟΗΕ ή εξ ονόματος του ΟΗΕ και με έλεγχό του, με στόχο την σύλληψη των μελών της Χαμάς και τον εντοπισμό και απελευθέρωση των 220 ομήρων του Ισραήλ που κρατούνται παρανόμως από αυτούς που προκάλεσαν την εξελισσόμενη κρίση, δηλαδή την Χαμάς.
- Η τελευταία, όση λαϊκή στήριξη κι αν διαθέτει, πρέπει να αντικατασταθεί άμεσα από τον Μαχμούτ Αμπάς, νόμιμο ηγέτη της Παλαιστινιακής Αρχής που αναγνωρίζει ο ΟΗΕ.
- Και μια τελευταία επισήμανση – ερώτημα: Το τεράστιο δίκτυο των υπόγειων στοών που κατασκεύασε η Χαμάς στη Γάζα και η τεράστια συγκέντρωση ρουκετών και πυραυλικών συστημάτων στην ίδια περιοχή αλλά και στον Νότιο Λίβανο (της Χεζμπολά), δεν ήταν γνωστά στο Ισραήλ, στον ΟΗΕ, που μέλος της είναι η Παλαιστινιακή Αρχή υπό τον Μαχμούτ Αμπάς ως ηγέτη της (με έδρα βέβαια την Ραμάλα στην Δυτική Όχθη του Ιορδάνη), αλλά και στις Μυστικές Υπηρεσίας των Μεγάλων Δυνάμεων και Αραβικών χωρών; Τι μέτρα έλαβαν όλοι οι παραπάνω για την αποτροπή αυτού που ακολούθησε και ήταν περισσότερο από βέβαιο; Εκτός αν το παρασκήνιο είχε άλλα σχέδια και συμφέροντα…
