Αναζήτηση Ηγέτη και συναισθηματική νοημοσύνη
Γράφει ο ΚΟΣΜΑΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ*
«Η διαμόρφωση του χαρακτήρα σου γίνεται από τις επιλογές σου, μέρα με τη μέρα. Ποια είναι τα ενδιαφέροντά σου; Ποιες είναι οι σκέψεις σου; Ποιες είναι οι πράξεις σου; Αυτό θα γίνεις» Ηράκλειτος, 6ος-5ος αιώνας π.Χ.
Η ηγεσία του στρατεύματος ξεκινά με αυτό που ο Αρχηγός οφείλει να «είναι». Η έμφαση, δηλαδή, δίνεται στα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας, στις αξίες και τις αρχές που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα. Είναι χρήσιμο τα χαρακτηριστικά να θεωρηθούν ατομικές, εσωτερικές και καθοριστικές ιδιότητες που υπάρχουν διαχρονικά στην, κατά Θουκυδίδη «αναλλοίωτη» ανθρώπινη φύση και τα οποία μαζί με τις αξίες, τις Πλατωνικές αρχές και την Αριστοτελική ηθική των αρετών συνθέτουν την ταυτότητα του Ηγέτη.
Οι παραδοσιακοί Στρατιωτικοί Ηγέτες έχουν ένα και μοναδικό καθήκον. Πρέπει να παρακινήσουν τους στρατιώτες να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και να φθάσουν στα όριά τους (άκρα) για να επιτύχουν τους στόχους. Αυτό σημαίνει υποταγή του ατομικού συμφέροντος. Οι παραδοσιακές στρατιωτικές αξίες, όπως «Καθήκον, Τιμή, Πατρίδα», στρατιωτικό ήθος και το «esprit de corps», χρησιμεύουν για να παρέχουν το μεγάλο πλαίσιο για στρατιωτική ηγεσία. Ο επιτυχημένος Ηγέτης πιστεύει σε αυτές και ταυτίζεται με υψηλότερες αξίες (Stokesbury 1981).
Ο στρατός είναι ένα μοντέλο αυταρχικής δομής. Απαιτεί οι Ηγέτες να λαμβάνουν αποφάσεις και τα στρατεύματα να ανταποκρίνονται γρήγορα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο αυταρχικός τρόπος συμπεριφοράς είναι και ο πιο αποτελεσματικός. Σήμερα, τα αποτελέσματα είναι παγκοίνως γνωστά (Αγχίαλος, Δαδιά, Στεφανοβίκι, Λιβύη, κλπ).
Οι Στρατιωτικές Αξίες και τα Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Στρατιωτικού Ηγέτη οικοδομούν τα θεμέλια του χαρακτήρα των υφισταμένων του. Ο χαρακτήρας λειτουργεί ως η βάση της γνώσης (Ικανότητα) και της πράξης (Ηγεσία). Ο χαρακτήρας είναι η ηθική συνείδηση, «σύμφωνη με τις Στρατιωτικές Αξίες», που βοηθά τον Ηγέτη να κάνει «σωστές επιλογές» όταν βρεθεί σε δύσκολες καταστάσεις Το άτομο επιδεικνύει χαρακτήρα μέσα από τη συμπεριφορά του. Μία από τις κύριες αρμοδιότητές του, ως Ηγέτης, είναι να διδαχθούν οι αξίες του στρατού στους υφισταμένους. Το παλιό γνωστό ρητό του αρχαίου Έλληνα τραγικού ποιητή Αισχύλου «Έργω κ’ ουκέτι μύθω» («με έργα και όχι με λόγια»), όπως μετεξελίχθηκε αργότερα και τον Αμερικανό φιλόσοφο και ποιητή Ralph Waldo Emerson «Αυτό που κάνεις φωνάζει τόσο δυνατά που δεν μπορώ να ακούσω τι λες», δηλαδή, ότι οι πράξεις μιλούν πιο δυνατά από τα λόγια, δεν ήταν ποτέ πιο αληθινό απ’ ότι σε αυτή την περίπτωση. Οι Ηγέτες που μιλάνε για την τιμή, την πίστη και την ανιδιοτελή υπηρεσία, αλλά δεν ζουν αυτές τις αξίες, τόσο εντός όσο και εκτός υπηρεσίας, στέλνουν λανθασμένο μήνυμα. Και το χειρότερο, όπως εξηγεί ο Schein, η κουλτούρα ενός οργανισμού είναι το ίδιο με τη προσωπικότητα ή το χαρακτήρα ενός μεμονωμένου ατόμου (του ηγέτη εν προκειμένω). Όπως ακριβώς η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας μας κατευθύνουν και περιορίζουν τη συμπεριφορά μας, ακριβώς το ίδιο, η κουλτούρα, κατευθύνει και περιορίζει τη συμπεριφορά των μελών μιας ομάδας μέσω των κοινών κανόνων που τηρούνται σε αυτήν την ομάδα (στράτευμα).
Οι «στάσεις» της ηγεσίας είναι τα «χωνευτήρια» του χαρακτήρα. Οι Ηγέτες αμφισβητούνται και δοκιμάζονται πάρα πολλές φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους και η αυτογνωσία που αποκτάται από αυτές τις δοκιμασίες του χαρακτήρα είναι η καρδιά της ηγεσίας. Η ηγεσία απαιτεί μια βαθιά κατανόηση της σημασίας της προσωπικής ευθύνης και υποχρέωσης λογοδοσίας.
Έχει διαπιστωθεί ό,τι οι πιο αποτελεσματικοί Ηγέτες είναι όμοιοι σε ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό: όλοι έχουν έναν υψηλό βαθμό αυτού που είναι ευρέως γνωστό ως συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence). Δεν σημαίνει ότι το IQ και οι τεχνικές δεξιότητες δεν συσχετίζονται. Έχουν σημασία, αλλά θεωρούνται ως το «κατώφλι δυνατοτήτων». Δηλαδή, είναι τα απαραίτητα κριτήρια εισόδου για τις εκτελεστικές διευθυντικές θέσεις. Οι μελέτες δείχνουν, σαφώς, ότι η συναισθηματική νοημοσύνη (ΕQ) είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την ηγεσία. (Goleman 2009).
Το πρώτο συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης, που έχει νόημα χιλιάδες χρόνια, όταν θεωρούμε ότι ο Δελφικός χρησμός έδωσε τη συμβουλή της αυτογνωσίας «γνῶθι σαὐτόν». Η αυτογνωσία σημαίνει να γνωρίζεις σε βάθος τα ατομικά σου συναισθήματα, τις δυνάμεις σου, τα δυνατά σημεία και τις αδυναμίες σου, τις ανάγκες και τις παρακινήσεις που σε ωθούν.
Οι άνθρωποι που έχουν υψηλό βαθμό αυτογνωσίας αναγνωρίζουν πώς τα συναισθήματά τους επηρεάζουν τους εαυτούς τους, τους άλλους ανθρώπους, καθώς και την απόδοση της εργασίας τους. Έτσι, ένα άτομο με αυτογνωσία που γνωρίζει ότι οι αυστηρές προθεσμίες φέρνουν χειρότερα αποτελέσματα στα σχέδιά του, σχεδιάζει προσεκτικά το χρόνο που απαιτεί το έργο του και το προετοιμάζει άριστα, εκ των προτέρων.
Οι άνθρωποι με αυτογνωσία έχουν μια σταθερή αντίληψη των δυνατοτήτων τους και είναι λιγότερο πιθανό να αποτύχουν, για παράδειγμα, υπερβάλλοντας στις αποστολές. Ξέρουν, επίσης, πότε να ζητήσουν βοήθεια. Ακόμη, και η ανάληψη κινδύνου (ρίσκο) που παίρνουν κατά τη διάρκεια της αποστολής τους υπολογίζεται. Δεν θα ζητήσουν μια πρόκληση, την οποία ξέρουν ότι δεν μπορούν να την χειριστούν από μόνοι τους. Διδάσκονται από τα λάθη τους.
Το δεύτερο συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η αυτο-ρύθμιση/ αυτο-έλεγχος (Self-Regulation), η οποία είναι σαν μια συνεχή εσωτερική συζήτηση που μας απελευθερώνει από το να είμαστε φυλακισμένοι των συναισθημάτων μας (πχ αλαζονεία). Η σημασία της αυτο-ρύθμισης στην ηγεσία είναι ακόμη μεγαλύτερη με την ενίσχυση της ακεραιότητας, η οποία δεν είναι μόνο προσωπική αρετή, αλλά και οργανωτική δύναμη. Πολλά από τα κακά πράγματα που συμβαίνουν σε οργανισμούς είναι συνάρτηση της παρορμητικής συμπεριφοράς.
Τέλος, πλέον των άλλων, απ’ όλες τις διαστάσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης, η ενσυναίσθηση (empathy) είναι η πιο εύκολα αναγνωρίσιμη. Όλοι έχουμε αισθανθεί την ενσυναίσθηση ενός ευαίσθητου φίλου ή αγαπητού καθηγητή μας. Όλοι έχουν αισθανθεί την απουσία του, όταν την θέση του παίρνει ένας αναίσθητος (σκληρόκαρδος) προπονητής ή αφεντικό. Για έναν Ηγέτη, ενσυναίσθηση δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων ως δικά μας και προσπαθούμε να τους ευχαριστήσουμε όλους. Ενσυναίσθηση ηγεσίας σημαίνει να αντιλαμβανόμαστε και σκεφτόμαστε τα συναισθήματα των άλλων, μαζί και με άλλους παράγοντες, στη διαδικασία λήψης έξυπνων αποφάσεων και να μην απαντούμε με τέτοιο τρόπο που εξοργίζει κάθε μητέρα που το παιδί της παρ’ ολίγον να επιστρέψει (από τη Λιβύη) σε λευκό φέρετρο.
Η αναζήτηση Ηγέτη με υψηλό βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ) είναι το αυτονόητο ζητούμενο για την ανάταξη της κουλτούρας του στρατεύματος, που θα πάρει χρόνια να επανέλθει.
«Όσο υψηλότερη είναι η αλυσίδα Διοίκησης, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη να υποστηριχθεί η τόλμη από ένα «φωτεινό» μυαλό, έτσι ώστε η ευτολμία να μην εκφυλιστεί σε άσκοπες εκρήξεις τυφλού πάθους» Πρώσος Στρατηγός, Στρατιωτικός θεωρητικός, Carl von Clausewitz, 1780-1831
*Επίτιμος Α/ΓΕΝ militaire.gr
Γράφει ο ΚΟΣΜΑΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ*
«Η διαμόρφωση του χαρακτήρα σου γίνεται από τις επιλογές σου, μέρα με τη μέρα. Ποια είναι τα ενδιαφέροντά σου; Ποιες είναι οι σκέψεις σου; Ποιες είναι οι πράξεις σου; Αυτό θα γίνεις» Ηράκλειτος, 6ος-5ος αιώνας π.Χ.
Η ηγεσία του στρατεύματος ξεκινά με αυτό που ο Αρχηγός οφείλει να «είναι». Η έμφαση, δηλαδή, δίνεται στα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας, στις αξίες και τις αρχές που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα. Είναι χρήσιμο τα χαρακτηριστικά να θεωρηθούν ατομικές, εσωτερικές και καθοριστικές ιδιότητες που υπάρχουν διαχρονικά στην, κατά Θουκυδίδη «αναλλοίωτη» ανθρώπινη φύση και τα οποία μαζί με τις αξίες, τις Πλατωνικές αρχές και την Αριστοτελική ηθική των αρετών συνθέτουν την ταυτότητα του Ηγέτη.
Οι παραδοσιακοί Στρατιωτικοί Ηγέτες έχουν ένα και μοναδικό καθήκον. Πρέπει να παρακινήσουν τους στρατιώτες να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και να φθάσουν στα όριά τους (άκρα) για να επιτύχουν τους στόχους. Αυτό σημαίνει υποταγή του ατομικού συμφέροντος. Οι παραδοσιακές στρατιωτικές αξίες, όπως «Καθήκον, Τιμή, Πατρίδα», στρατιωτικό ήθος και το «esprit de corps», χρησιμεύουν για να παρέχουν το μεγάλο πλαίσιο για στρατιωτική ηγεσία. Ο επιτυχημένος Ηγέτης πιστεύει σε αυτές και ταυτίζεται με υψηλότερες αξίες (Stokesbury 1981).
Ο στρατός είναι ένα μοντέλο αυταρχικής δομής. Απαιτεί οι Ηγέτες να λαμβάνουν αποφάσεις και τα στρατεύματα να ανταποκρίνονται γρήγορα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο αυταρχικός τρόπος συμπεριφοράς είναι και ο πιο αποτελεσματικός. Σήμερα, τα αποτελέσματα είναι παγκοίνως γνωστά (Αγχίαλος, Δαδιά, Στεφανοβίκι, Λιβύη, κλπ).
Οι Στρατιωτικές Αξίες και τα Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Στρατιωτικού Ηγέτη οικοδομούν τα θεμέλια του χαρακτήρα των υφισταμένων του. Ο χαρακτήρας λειτουργεί ως η βάση της γνώσης (Ικανότητα) και της πράξης (Ηγεσία). Ο χαρακτήρας είναι η ηθική συνείδηση, «σύμφωνη με τις Στρατιωτικές Αξίες», που βοηθά τον Ηγέτη να κάνει «σωστές επιλογές» όταν βρεθεί σε δύσκολες καταστάσεις Το άτομο επιδεικνύει χαρακτήρα μέσα από τη συμπεριφορά του. Μία από τις κύριες αρμοδιότητές του, ως Ηγέτης, είναι να διδαχθούν οι αξίες του στρατού στους υφισταμένους. Το παλιό γνωστό ρητό του αρχαίου Έλληνα τραγικού ποιητή Αισχύλου «Έργω κ’ ουκέτι μύθω» («με έργα και όχι με λόγια»), όπως μετεξελίχθηκε αργότερα και τον Αμερικανό φιλόσοφο και ποιητή Ralph Waldo Emerson «Αυτό που κάνεις φωνάζει τόσο δυνατά που δεν μπορώ να ακούσω τι λες», δηλαδή, ότι οι πράξεις μιλούν πιο δυνατά από τα λόγια, δεν ήταν ποτέ πιο αληθινό απ’ ότι σε αυτή την περίπτωση. Οι Ηγέτες που μιλάνε για την τιμή, την πίστη και την ανιδιοτελή υπηρεσία, αλλά δεν ζουν αυτές τις αξίες, τόσο εντός όσο και εκτός υπηρεσίας, στέλνουν λανθασμένο μήνυμα. Και το χειρότερο, όπως εξηγεί ο Schein, η κουλτούρα ενός οργανισμού είναι το ίδιο με τη προσωπικότητα ή το χαρακτήρα ενός μεμονωμένου ατόμου (του ηγέτη εν προκειμένω). Όπως ακριβώς η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας μας κατευθύνουν και περιορίζουν τη συμπεριφορά μας, ακριβώς το ίδιο, η κουλτούρα, κατευθύνει και περιορίζει τη συμπεριφορά των μελών μιας ομάδας μέσω των κοινών κανόνων που τηρούνται σε αυτήν την ομάδα (στράτευμα).
Οι «στάσεις» της ηγεσίας είναι τα «χωνευτήρια» του χαρακτήρα. Οι Ηγέτες αμφισβητούνται και δοκιμάζονται πάρα πολλές φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους και η αυτογνωσία που αποκτάται από αυτές τις δοκιμασίες του χαρακτήρα είναι η καρδιά της ηγεσίας. Η ηγεσία απαιτεί μια βαθιά κατανόηση της σημασίας της προσωπικής ευθύνης και υποχρέωσης λογοδοσίας.
Έχει διαπιστωθεί ό,τι οι πιο αποτελεσματικοί Ηγέτες είναι όμοιοι σε ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό: όλοι έχουν έναν υψηλό βαθμό αυτού που είναι ευρέως γνωστό ως συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence). Δεν σημαίνει ότι το IQ και οι τεχνικές δεξιότητες δεν συσχετίζονται. Έχουν σημασία, αλλά θεωρούνται ως το «κατώφλι δυνατοτήτων». Δηλαδή, είναι τα απαραίτητα κριτήρια εισόδου για τις εκτελεστικές διευθυντικές θέσεις. Οι μελέτες δείχνουν, σαφώς, ότι η συναισθηματική νοημοσύνη (ΕQ) είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την ηγεσία. (Goleman 2009).
Το πρώτο συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης, που έχει νόημα χιλιάδες χρόνια, όταν θεωρούμε ότι ο Δελφικός χρησμός έδωσε τη συμβουλή της αυτογνωσίας «γνῶθι σαὐτόν». Η αυτογνωσία σημαίνει να γνωρίζεις σε βάθος τα ατομικά σου συναισθήματα, τις δυνάμεις σου, τα δυνατά σημεία και τις αδυναμίες σου, τις ανάγκες και τις παρακινήσεις που σε ωθούν.
Οι άνθρωποι που έχουν υψηλό βαθμό αυτογνωσίας αναγνωρίζουν πώς τα συναισθήματά τους επηρεάζουν τους εαυτούς τους, τους άλλους ανθρώπους, καθώς και την απόδοση της εργασίας τους. Έτσι, ένα άτομο με αυτογνωσία που γνωρίζει ότι οι αυστηρές προθεσμίες φέρνουν χειρότερα αποτελέσματα στα σχέδιά του, σχεδιάζει προσεκτικά το χρόνο που απαιτεί το έργο του και το προετοιμάζει άριστα, εκ των προτέρων.
Οι άνθρωποι με αυτογνωσία έχουν μια σταθερή αντίληψη των δυνατοτήτων τους και είναι λιγότερο πιθανό να αποτύχουν, για παράδειγμα, υπερβάλλοντας στις αποστολές. Ξέρουν, επίσης, πότε να ζητήσουν βοήθεια. Ακόμη, και η ανάληψη κινδύνου (ρίσκο) που παίρνουν κατά τη διάρκεια της αποστολής τους υπολογίζεται. Δεν θα ζητήσουν μια πρόκληση, την οποία ξέρουν ότι δεν μπορούν να την χειριστούν από μόνοι τους. Διδάσκονται από τα λάθη τους.
Το δεύτερο συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η αυτο-ρύθμιση/ αυτο-έλεγχος (Self-Regulation), η οποία είναι σαν μια συνεχή εσωτερική συζήτηση που μας απελευθερώνει από το να είμαστε φυλακισμένοι των συναισθημάτων μας (πχ αλαζονεία). Η σημασία της αυτο-ρύθμισης στην ηγεσία είναι ακόμη μεγαλύτερη με την ενίσχυση της ακεραιότητας, η οποία δεν είναι μόνο προσωπική αρετή, αλλά και οργανωτική δύναμη. Πολλά από τα κακά πράγματα που συμβαίνουν σε οργανισμούς είναι συνάρτηση της παρορμητικής συμπεριφοράς.
Τέλος, πλέον των άλλων, απ’ όλες τις διαστάσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης, η ενσυναίσθηση (empathy) είναι η πιο εύκολα αναγνωρίσιμη. Όλοι έχουμε αισθανθεί την ενσυναίσθηση ενός ευαίσθητου φίλου ή αγαπητού καθηγητή μας. Όλοι έχουν αισθανθεί την απουσία του, όταν την θέση του παίρνει ένας αναίσθητος (σκληρόκαρδος) προπονητής ή αφεντικό. Για έναν Ηγέτη, ενσυναίσθηση δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων ως δικά μας και προσπαθούμε να τους ευχαριστήσουμε όλους. Ενσυναίσθηση ηγεσίας σημαίνει να αντιλαμβανόμαστε και σκεφτόμαστε τα συναισθήματα των άλλων, μαζί και με άλλους παράγοντες, στη διαδικασία λήψης έξυπνων αποφάσεων και να μην απαντούμε με τέτοιο τρόπο που εξοργίζει κάθε μητέρα που το παιδί της παρ’ ολίγον να επιστρέψει (από τη Λιβύη) σε λευκό φέρετρο.
Η αναζήτηση Ηγέτη με υψηλό βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ) είναι το αυτονόητο ζητούμενο για την ανάταξη της κουλτούρας του στρατεύματος, που θα πάρει χρόνια να επανέλθει.
«Όσο υψηλότερη είναι η αλυσίδα Διοίκησης, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη να υποστηριχθεί η τόλμη από ένα «φωτεινό» μυαλό, έτσι ώστε η ευτολμία να μην εκφυλιστεί σε άσκοπες εκρήξεις τυφλού πάθους» Πρώσος Στρατηγός, Στρατιωτικός θεωρητικός, Carl von Clausewitz, 1780-1831
*Επίτιμος Α/ΓΕΝ militaire.gr
