του Ευστάθιου Χιώτη
Σε πρόσφατο, γλαφυρό άρθρο της Ξένιας Κουναλάκη αποτυπώνεται η αγωνία των καταναλωτών για το ενδεχόμενο διακοπής της ηλεκτροδότησης: «βλέπουμε την τάση του ρεύματος να πέφτει και τρέμουμε μήπως μείνουμε χωρίς ηλεκτρικό γιατί η ζωή δεν είναι πια ανεκτή χωρίς κλιματισμό ή έστω ανεμιστήρα». Και παρακάτω αναφέρεται στην ενδημική πλέον οικολογική ευαισθησία και θυμάται «……. εξαντλούσαμε τις οικολογικές μας ευαισθησίες λέγοντας στο γκαρσόνι «ευχαριστώ, δεν θέλω πλαστικό καλαμάκι».
Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι το σύστημα ηλεκτροδότησης άντεξε στον καύσωνα χάρις στο λιγνίτη; Παράτολμη η αναφορά μου γιατί ο «ρυπογόνος και ακριβός λιγνίτης, το βαρίδι της ενέργειας» μπορεί να προκαλεί ταραχή και αποτροπιασμό και μόνο στο άκουσμά του, σε σύγκριση με την απλή απαρέσκεια για ένα πλαστικό καλαμάκι. Εξορκίζω λοιπόν τη λέξη και υπόσχομαι να μη την επαναλάβω στη συνέχεια, ούτε καν τους λιγνιτικούς σταθμούς, τους παραδοσιακούς θερμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ.
Στη πράξη η Πτολεμαΐδα 5, ο νέος θερμοηλεκτρικός σταθμός της ΔΕΗ, μπορεί να είναι κερδοφόρος ως σταθμός βάσεως, γιατί οι τιμές προημερήσιας αγοράς (επόμενης ημέρας) μεταβάλλονται στη διάρκεια του 24ώρου ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση και πάντα, μετά την απελευθέρωση της ενέργειας και την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μοντέλου, υπάρχουν στο 24ωρο ζώνες υψηλών τιμών, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1. Συνεπώς, χάρις στις ζώνες αυτές η μέση σταθμική τιμή κιλοβατώρας του 24ώρου μπορεί να υπερκαλύπτει το κόστος παραγωγής, αρκεί η ΔΕΗ να επιδιώξει κερδοφόρο λειτουργία της Πτολεμαΐδας 5 ή των παλιότερων μονάδων Άγιος Δημήτριος 2, 3 και 5, Μελίτη, Μεγαλόπολις 4 , όπως ακριβώς εφαρμόζει για το φυσικό αέριο.
Εικόνα 1. Ηλεκτρική παραγωγή στη Συζευγμένη Αγορά Ηλεκτρισμού στις 23 Ιουλίου 2023: (α) Δελτίο εγχεόμενης παραγωγής του ΑΔΜΗΕ. (β) Με συνεχή γραμμή, διακυμάνσεις στη διάρκεια του 24ώρου της ωριαίας τιμής μεγαβατώρας στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day-ahead Market, DAM). Στις ωριαίες κολώνες η σύνθεση του ενεργειακού μίγματος ανάλογα με το καύσιμο και τις αγορές. Διάγραμμα της DIEM στην ενεργειακή πύλη EnergyPress.
Με βάση το τυπικό διαγράμματα της Εικόνας 1 διακρίνονται δύο ζώνες τιμών προσφερόμενης ενέργειας. Η ζώνη ισορροπίας με τιμές που καλύπτουν το κόστος και εύλογο κέρδος αλλά με μειωμένη ποσοτική συμμετοχή των σταθμών αερίου και η ζώνη υψηλής κερδοφορίας με αυξημένη ποσοτική προσφορά και υψηλές τιμές, μέχρι το διπλάσιο. Ωστόσο, η υψηλότερη παραγωγή και οι οικονομίες κλίμακος θα δικαιολογούσαν χαμηλότερες τιμές προσφοράς για τους σταθμούς φυσικού αερίου. Αυτές οι υψηλές τιμές υπερβαίνουν κατά πολύ το κόστος των παραδοσιακών θερμοηλεκτρικών σταθμών, ακόμη και για τις πιο αντίξοες τιμές δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Είναι φανερό ότι η ζώνη ισορροπίας οφείλεται στην υψηλή συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), που μειώνεται κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες. Η μεγάλη συμβολή των ΑΠΕ είναι πολλαπλή. Είναι περιβαλλοντικά καθαρές, οικονομικά ανταγωνιστικές και αποτελούν ανάχωμα στην υψηλή κερδοφορία των σταθμών φυσικού αερίου. Η ζώνη υψηλής κερδοφορίας υποδηλώνει εναρμονισμό των προσφορών στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (προημερήσια αγορά), αντί του θεωρητικά αναμενόμενου ανταγωνισμού. Στο θέμα αυτό οι παραγωγοί διευκολύνονται από την εφαρμογή του αποτυχημένου ευρωπαϊκού μοντέλου στόχου, του οποίου η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) μετρίασε τις υπερβολές με την εφαρμογή ανώτατων ρυθμιζόμενων τιμών.
Με τις συνθήκες αυτές είναι στην απόλυτη επιλογή της ΔΕΗ να αξιοποιήσει την Πτολεμαΐδα 5 ως μονάδα βάσης με κερδοφορία, αυξάνοντας απλά τη συμμετοχή της στη ζώνη υψηλών τιμών. Αντ’ αυτού η ΔΕΗ επιδιώκει την «σφραγίδα» του ΑΔΜΗΕ ότι «οι μονάδες αυτές είναι ζημιογόνες αλλά απαραίτητες για την επάρκεια του συστήματος, ως ένα ισχυρό επιχείρημα απέναντι στις Βρυξέλλες, προκειμένου εκείνες να ικανοποιήσουν το αίτημα αποζημίωσης που τους έχει υποβάλει, για όσο καιρό οι μονάδες θα συνεχίζουν να λειτουργούν και κατ' επέκταση να την ζημιώνουν». Εν τούτοις, η ΔΕΗ αξιοποίησε τις παραδοσιακές μονάδες, από ανάγκη και όχι φιλοτιμία, στη περίοδο της ενεργειακής κρίσης και πρόσφατα επίσης τον Ιούλιο 2023 για να ανταπεξέλθει στο αυξημένο φορτίο λόγω του καύσωνα.
Στην Εικόνα 2 φαίνεται το ενεργειακό μίγμα του Ιουλίου 2023, όταν η ημερήσια ηλεκτρική κατανάλωση αυξήθηκε από 90,000 έως100.000 σε 175.000 μεγαβατώρες. Στη δύσκολη αυτή περίοδο οι παραδοσιακοί σταθμοί πέρασαν από την αναμονή στη δράση με συμμετοχή μέχρι 35.000 μεγαβατώρες το 24ωρο, παραπλήσια δηλαδή των ΑΠΕ. Έτσι καλύφθηκε με επιτυχία το ήμισυ της υπερβάλλουσας θερινής ζήτησης.
Εικόνα 2. Ηλεκτρικό φορτίο 24ώρου και επί μέρους ημερήσια κάλυψη τον Ιούλιο 2023. Εκπόνηση Ε. Χιώτη βάσει των Δελτίων Εγχεόμενης Παραγωγής στο Σύστημα του ΑΔΜΗΕ.
Αξίζει να σημειωθεί ο σημαντικός ρόλος των ΑΠΕ στη διατήρηση χαμηλών τιμών, αφού η ζώνη υψηλών τιμών επικρατεί όταν η συμμετοχή των ΑΠΕ υποχωρεί. Με βάση αυτή την παρατήρηση και τα προηγούμενα συμπεράσματα μπορούν να χαραχθούν βασικές κατευθυντήριες γραμμές εθνικής ενεργειακής πολιτικής.
1.Χρειάζεται κατά προτεραιότητα ενίσχυση ΑΠΕ και μάλιστα εκείνων που μπορούν άμεσα να ενσωματωθούν στα δίκτυα του ΑΔΜΗΕ.2.Μεταξύ των ΑΠΕ προτεραιότητα στις ανεμογεννήτριες ή στα φωτοβολταϊκά που συνδυάζονται με αντλησιοταμίευση. Γενικότερα, προβάδισμα των ανεμογεννητριών έναντι των φωτοβολταϊκών.3.Όχι στη μειοδοσία παραχώρησης της ελάφρυνσης δικαιωμάτων εκπομπής σε «εταίρους» που μεταφέρουν τα δικαιώματα εκτός Ελλάδος.4.Όχι άλλα φωτοβολταϊκά χωρίς υποδομή αποθήκευσης ενέργειας.5.Καμία αδειοδότηση σταθμών φυσικού αερίου εις βάρος των ΑΠΕ και εξαιρετικά μόνο για την αντικατάσταση παλαιότερων σταθμών αερίου χαμηλότερης απόδοσης.6.Ενσωμάτωση του σταθμού Πτολεμαΐδας 5 ως σταθμού βάσεως, με ενισχυμένη λειτουργία στη ζώνη κερδοφορίας.7.Διατήρηση των παλιότερων μονάδων (Άγιος Δημήτριος 2, 3, 5, Μελίτη, Μεγαλόπολις 4 ) σε στρατηγική εφεδρεία για την κάλυψη εποχιακών αιχμών και για το ενδεχόμενων επιβολής δικαιωμάτων εκπομπών μεθανίου ή υψηλών τιμών φυσικού αερίου.8.Ίδρυση Ανεξάρτητης Αρχής κατά το πρότυπον της ΡΑΕ για το σχεδιασμό και την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και για τον συστηματικό έλεγχο των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου. Στο θέμα αυτό θυμίζω ότι «Αν κάτι δεν μπορεί να μετρηθεί, δεν μπορεί να βελτιωθεί».9.Είναι, ελπίζω, ζήτημα χρόνου η εισαγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από την Αίγυπτο, πράγμα που θα ανατρέψει το συντεχνιακό ενεργειακό σκηνικό. Τέλος, όσοι σχεδιάζουν σταθμούς φυσικού αερίου για εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οραματίζονται εταιρικά κέρδη για λογαριασμό τους με περισσότερους ρύπους για τη Χώρα.
Κλείνοντας, και αφού τήρησα τη δέσμευσή μου για το άρρητο, θα ήθελα να πω σ’ αυτούς που δεν θέλουν καν να ακούσουν για λιγνίτη, τους κήρυκες της απολιγνιτοποίησης, δυο πράγματα. Το ένα τρίτο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Γερμανία σήμερα προέρχεται από άνθρακα και στην Ελλάδα κάποιοι κερδίζουν άμεσα περισσότερα με λιγότερο λιγνίτη στην ενέργεια. Ο επόμενος ανταγωνιστής, οι ΑΠΕ, αφήνει μερικά ακόμη χρόνια κερδοσκοπίας με «ουρανοκατέβατα» κέρδη.
* Ο κ. Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους. energypress.gr
https://independent.academia.edu/Chiotis https://www.researchgate.net/profile/Eustathios_Chiotis https://energypress.gr/search-content?keys=%CE%A7%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82
Σε πρόσφατο, γλαφυρό άρθρο της Ξένιας Κουναλάκη αποτυπώνεται η αγωνία των καταναλωτών για το ενδεχόμενο διακοπής της ηλεκτροδότησης: «βλέπουμε την τάση του ρεύματος να πέφτει και τρέμουμε μήπως μείνουμε χωρίς ηλεκτρικό γιατί η ζωή δεν είναι πια ανεκτή χωρίς κλιματισμό ή έστω ανεμιστήρα». Και παρακάτω αναφέρεται στην ενδημική πλέον οικολογική ευαισθησία και θυμάται «……. εξαντλούσαμε τις οικολογικές μας ευαισθησίες λέγοντας στο γκαρσόνι «ευχαριστώ, δεν θέλω πλαστικό καλαμάκι».
Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι το σύστημα ηλεκτροδότησης άντεξε στον καύσωνα χάρις στο λιγνίτη; Παράτολμη η αναφορά μου γιατί ο «ρυπογόνος και ακριβός λιγνίτης, το βαρίδι της ενέργειας» μπορεί να προκαλεί ταραχή και αποτροπιασμό και μόνο στο άκουσμά του, σε σύγκριση με την απλή απαρέσκεια για ένα πλαστικό καλαμάκι. Εξορκίζω λοιπόν τη λέξη και υπόσχομαι να μη την επαναλάβω στη συνέχεια, ούτε καν τους λιγνιτικούς σταθμούς, τους παραδοσιακούς θερμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ.
Στη πράξη η Πτολεμαΐδα 5, ο νέος θερμοηλεκτρικός σταθμός της ΔΕΗ, μπορεί να είναι κερδοφόρος ως σταθμός βάσεως, γιατί οι τιμές προημερήσιας αγοράς (επόμενης ημέρας) μεταβάλλονται στη διάρκεια του 24ώρου ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση και πάντα, μετά την απελευθέρωση της ενέργειας και την εφαρμογή του ευρωπαϊκού μοντέλου, υπάρχουν στο 24ωρο ζώνες υψηλών τιμών, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1. Συνεπώς, χάρις στις ζώνες αυτές η μέση σταθμική τιμή κιλοβατώρας του 24ώρου μπορεί να υπερκαλύπτει το κόστος παραγωγής, αρκεί η ΔΕΗ να επιδιώξει κερδοφόρο λειτουργία της Πτολεμαΐδας 5 ή των παλιότερων μονάδων Άγιος Δημήτριος 2, 3 και 5, Μελίτη, Μεγαλόπολις 4 , όπως ακριβώς εφαρμόζει για το φυσικό αέριο.
Εικόνα 1. Ηλεκτρική παραγωγή στη Συζευγμένη Αγορά Ηλεκτρισμού στις 23 Ιουλίου 2023: (α) Δελτίο εγχεόμενης παραγωγής του ΑΔΜΗΕ. (β) Με συνεχή γραμμή, διακυμάνσεις στη διάρκεια του 24ώρου της ωριαίας τιμής μεγαβατώρας στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day-ahead Market, DAM). Στις ωριαίες κολώνες η σύνθεση του ενεργειακού μίγματος ανάλογα με το καύσιμο και τις αγορές. Διάγραμμα της DIEM στην ενεργειακή πύλη EnergyPress.
Με βάση το τυπικό διαγράμματα της Εικόνας 1 διακρίνονται δύο ζώνες τιμών προσφερόμενης ενέργειας. Η ζώνη ισορροπίας με τιμές που καλύπτουν το κόστος και εύλογο κέρδος αλλά με μειωμένη ποσοτική συμμετοχή των σταθμών αερίου και η ζώνη υψηλής κερδοφορίας με αυξημένη ποσοτική προσφορά και υψηλές τιμές, μέχρι το διπλάσιο. Ωστόσο, η υψηλότερη παραγωγή και οι οικονομίες κλίμακος θα δικαιολογούσαν χαμηλότερες τιμές προσφοράς για τους σταθμούς φυσικού αερίου. Αυτές οι υψηλές τιμές υπερβαίνουν κατά πολύ το κόστος των παραδοσιακών θερμοηλεκτρικών σταθμών, ακόμη και για τις πιο αντίξοες τιμές δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Είναι φανερό ότι η ζώνη ισορροπίας οφείλεται στην υψηλή συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), που μειώνεται κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες. Η μεγάλη συμβολή των ΑΠΕ είναι πολλαπλή. Είναι περιβαλλοντικά καθαρές, οικονομικά ανταγωνιστικές και αποτελούν ανάχωμα στην υψηλή κερδοφορία των σταθμών φυσικού αερίου. Η ζώνη υψηλής κερδοφορίας υποδηλώνει εναρμονισμό των προσφορών στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (προημερήσια αγορά), αντί του θεωρητικά αναμενόμενου ανταγωνισμού. Στο θέμα αυτό οι παραγωγοί διευκολύνονται από την εφαρμογή του αποτυχημένου ευρωπαϊκού μοντέλου στόχου, του οποίου η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) μετρίασε τις υπερβολές με την εφαρμογή ανώτατων ρυθμιζόμενων τιμών.
Με τις συνθήκες αυτές είναι στην απόλυτη επιλογή της ΔΕΗ να αξιοποιήσει την Πτολεμαΐδα 5 ως μονάδα βάσης με κερδοφορία, αυξάνοντας απλά τη συμμετοχή της στη ζώνη υψηλών τιμών. Αντ’ αυτού η ΔΕΗ επιδιώκει την «σφραγίδα» του ΑΔΜΗΕ ότι «οι μονάδες αυτές είναι ζημιογόνες αλλά απαραίτητες για την επάρκεια του συστήματος, ως ένα ισχυρό επιχείρημα απέναντι στις Βρυξέλλες, προκειμένου εκείνες να ικανοποιήσουν το αίτημα αποζημίωσης που τους έχει υποβάλει, για όσο καιρό οι μονάδες θα συνεχίζουν να λειτουργούν και κατ' επέκταση να την ζημιώνουν». Εν τούτοις, η ΔΕΗ αξιοποίησε τις παραδοσιακές μονάδες, από ανάγκη και όχι φιλοτιμία, στη περίοδο της ενεργειακής κρίσης και πρόσφατα επίσης τον Ιούλιο 2023 για να ανταπεξέλθει στο αυξημένο φορτίο λόγω του καύσωνα.
Στην Εικόνα 2 φαίνεται το ενεργειακό μίγμα του Ιουλίου 2023, όταν η ημερήσια ηλεκτρική κατανάλωση αυξήθηκε από 90,000 έως100.000 σε 175.000 μεγαβατώρες. Στη δύσκολη αυτή περίοδο οι παραδοσιακοί σταθμοί πέρασαν από την αναμονή στη δράση με συμμετοχή μέχρι 35.000 μεγαβατώρες το 24ωρο, παραπλήσια δηλαδή των ΑΠΕ. Έτσι καλύφθηκε με επιτυχία το ήμισυ της υπερβάλλουσας θερινής ζήτησης.
Εικόνα 2. Ηλεκτρικό φορτίο 24ώρου και επί μέρους ημερήσια κάλυψη τον Ιούλιο 2023. Εκπόνηση Ε. Χιώτη βάσει των Δελτίων Εγχεόμενης Παραγωγής στο Σύστημα του ΑΔΜΗΕ.
Αξίζει να σημειωθεί ο σημαντικός ρόλος των ΑΠΕ στη διατήρηση χαμηλών τιμών, αφού η ζώνη υψηλών τιμών επικρατεί όταν η συμμετοχή των ΑΠΕ υποχωρεί. Με βάση αυτή την παρατήρηση και τα προηγούμενα συμπεράσματα μπορούν να χαραχθούν βασικές κατευθυντήριες γραμμές εθνικής ενεργειακής πολιτικής.
1.Χρειάζεται κατά προτεραιότητα ενίσχυση ΑΠΕ και μάλιστα εκείνων που μπορούν άμεσα να ενσωματωθούν στα δίκτυα του ΑΔΜΗΕ.2.Μεταξύ των ΑΠΕ προτεραιότητα στις ανεμογεννήτριες ή στα φωτοβολταϊκά που συνδυάζονται με αντλησιοταμίευση. Γενικότερα, προβάδισμα των ανεμογεννητριών έναντι των φωτοβολταϊκών.3.Όχι στη μειοδοσία παραχώρησης της ελάφρυνσης δικαιωμάτων εκπομπής σε «εταίρους» που μεταφέρουν τα δικαιώματα εκτός Ελλάδος.4.Όχι άλλα φωτοβολταϊκά χωρίς υποδομή αποθήκευσης ενέργειας.5.Καμία αδειοδότηση σταθμών φυσικού αερίου εις βάρος των ΑΠΕ και εξαιρετικά μόνο για την αντικατάσταση παλαιότερων σταθμών αερίου χαμηλότερης απόδοσης.6.Ενσωμάτωση του σταθμού Πτολεμαΐδας 5 ως σταθμού βάσεως, με ενισχυμένη λειτουργία στη ζώνη κερδοφορίας.7.Διατήρηση των παλιότερων μονάδων (Άγιος Δημήτριος 2, 3, 5, Μελίτη, Μεγαλόπολις 4 ) σε στρατηγική εφεδρεία για την κάλυψη εποχιακών αιχμών και για το ενδεχόμενων επιβολής δικαιωμάτων εκπομπών μεθανίου ή υψηλών τιμών φυσικού αερίου.8.Ίδρυση Ανεξάρτητης Αρχής κατά το πρότυπον της ΡΑΕ για το σχεδιασμό και την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και για τον συστηματικό έλεγχο των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου. Στο θέμα αυτό θυμίζω ότι «Αν κάτι δεν μπορεί να μετρηθεί, δεν μπορεί να βελτιωθεί».9.Είναι, ελπίζω, ζήτημα χρόνου η εισαγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από την Αίγυπτο, πράγμα που θα ανατρέψει το συντεχνιακό ενεργειακό σκηνικό. Τέλος, όσοι σχεδιάζουν σταθμούς φυσικού αερίου για εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οραματίζονται εταιρικά κέρδη για λογαριασμό τους με περισσότερους ρύπους για τη Χώρα.
Κλείνοντας, και αφού τήρησα τη δέσμευσή μου για το άρρητο, θα ήθελα να πω σ’ αυτούς που δεν θέλουν καν να ακούσουν για λιγνίτη, τους κήρυκες της απολιγνιτοποίησης, δυο πράγματα. Το ένα τρίτο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Γερμανία σήμερα προέρχεται από άνθρακα και στην Ελλάδα κάποιοι κερδίζουν άμεσα περισσότερα με λιγότερο λιγνίτη στην ενέργεια. Ο επόμενος ανταγωνιστής, οι ΑΠΕ, αφήνει μερικά ακόμη χρόνια κερδοσκοπίας με «ουρανοκατέβατα» κέρδη.
* Ο κ. Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους. energypress.gr
https://independent.academia.edu/Chiotis https://www.researchgate.net/profile/Eustathios_Chiotis https://energypress.gr/search-content?keys=%CE%A7%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82
Πηγή: i-epikaira.blogspot.com
