Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για δασικές πυρκαγιές (EFFIS), από τις φωτιές, εκτός από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών και ζώων, έχουν επηρεαστεί περισσότερα από 1.500.000 στρέμματα και αυτό συνεπάγεται ένα κόστος τουλάχιστον 1 δισ. ευρώ. Το πιθανότερο είναι ότι ο «λογαριασμός» που θα έρθει τους επόμενους μήνες και χρόνια θα είναι πολύ μεγαλύτερος.
Ωστόσο, η παράθεση ενός υπολογισμού (έστω και με ελλείψεις) βοηθά να αναλογιστούμε το μέγεθος της τραγωδίας με βασικό σκοπό ο καθένας από την πλευρά του να συμβάλει στο να μην επαναληφθεί.Το 1 δισ. ευρώ βασίζεται σε εκθέσεις ευρωπαϊκών οργανισμών, στις οποίες ανατρέχει ο δρ. Χάρης Δούκας, καθηγητής ΕΜΠ, μιλώντας στη «Ν», σύμφωνα με τις οποίες την περίοδο 2000-2017 κάηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση 85 εκατ. στρέμματα και οι ζημιές υπολογίστηκαν στα 54 δισ. ευρώ. Τα νούμερα αυτά συνεπάγονται ένα μέσο κόστος λόγω πυρκαγιών περίπου 650 ευρώ ανά στρέμμα με τιμές 2017. Αν υπολογίσουμε και τη σωρευτική επιβάρυνση του πληθωρισμού, το κόστος διαμορφώνεται στο 1,2 δισ. ευρώ. Στο κόστος αυτό, σύμφωνα με τον κ. Δούκα, δεν περιλαμβάνεται το κόστος από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα λόγω των πυρκαγιών.
Όπως εξηγεί, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει σε λειτουργία το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, και σύμφωνα με αυτό το κόστος για έναν τόνο είναι περίπου 90 ευρώ. Αυτό σημαίνει άλλα 1.000 ευρώ δυνητικό κόστος ανά στρέμμα λόγω του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται από τις πυρκαγιές. Αναμφισβήτητα η καταστροφή των δασών έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Στα μετρήσιμα κόστη περιλαμβάνονται οι απώλειες στη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα οικοσυστήματα, η αποκατάσταση των καμένων, η καταστροφή σε αγροτική γη και καλλιέργειες, οι ζημιές που προκαλούνται στις υποδομές (δρόμοι, επικοινωνίες, ηλεκτρισμός κ.ά.), καθώς και οι δαπάνες για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών.
Μέχρι στιγμής η έκταση της χώρας που έχει επηρεαστεί από τις φετινές φωτιές είναι η δεύτερη μεγαλύτερη της τελευταίας 20ετίας (βάσει των καταγραφών του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για δασικές πυρκαγιές). Το 2007 με (μεταξύ άλλων) τη μεγάλη φωτιά στην Ηλεία κάηκαν 2.690.000 στρέμματα γης, 63 συνάνθρωποί µας, περισσότερες από 1.500 κατοικίες, 4,5 εκατ. ελαιόδεντρα, καθώς και 60.000 αιγοπρόβατα.
Βάσει της μελέτης της Τράπεζας της Ελλάδος (Ιούνιος 2011) υπό τον τίτλο «Οικονομικές και φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής στα δάση και τα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας», η συνολική άμεση υλική ζημιά προσέγγισε τότε το 1 δισ. ευρώ. Αν συνυπολογίσουμε τον πληθωρισμό τα χρόνια που μεσολάβησαν, ο υπολογισμός αυτός προσεγγίζει τον προαναφερόμενο για τις φετινές φωτιές. Η ίδια μελέτη εκτιμούσε επίσης το συνολικό κόστος κατάσβεσης και ζημιών από πυρκαγιές (το 2011 πάντα) σε περισσότερο από 400 εκατ. ετησίως και σημείωνε ότι με την αναμενόμενη κλιματική μεταβολή θα αυξηθεί έως και κατά 80 εκατ. ευρώ. Τα νούμερα αυτά προφανώς έχουν ξεπεραστεί και αναφέρονται ενδεικτικά, ελλείψει άλλων διαθέσιμων στοιχείων.
Κλειδί η πρόληψη – Ανάγκη για κατάλληλα οργανωμένη δασική υπηρεσία
Τα δάση, πέρα από την προσφορά τους στην ευζωία του ανθρώπου, παράγουν ποικιλία υλικών αγαθών όπως ξυλική βιομάζα (τεχνική και καύσιμη ξυλεία, χαρτοπολτό), καρπούς, μανιτάρια, μέλι, βότανα. Συμβάλλουν μεταξύ άλλων στην παραγωγή και ποιότητα του νερού, την ποιότητα του αέρα, τη δέσμευση και αποθήκευση του CO2, προσφέρουν ποικίλες άυλες υπηρεσίες όπως προστασία εδαφικών πόρων, βιοποικιλότητα και παρέχουν ενδιαίτηµα και τροφή σε μεγάλο αριθμό έμβιων όντων. Η φετινή καταστροφή καταδεικνύει για άλλη μια φορά την ανάγκη με σοβαρή προσπάθεια να οργανωθεί η πρόληψη. Ειδικά σε συνθήκες κλιματικής κρίσης, οι φωτιές δεν σβήνουν αν δεν αντιμετωπίζονται εγκαίρως.
Είναι πλέον πολλοί στην Ελλάδα που θεωρούν ότι επιβάλλεται η χώρα να αποκτήσει μια οργανωμένη κατάλληλα δασική υπηρεσία ώστε να τοποθετηθούν εκπαιδευμένοι δασοφύλακες και σύγχρονα τεχνολογικά μέσα στα δάση για την παρακολούθησή τους. Στην ανάγκη να μεταβληθεί ο συσχετισμός των δαπανών ανάμεσα στην πρόληψη και την κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών έχει αναφερθεί ο Ευρωπαίος επίτροπος για τη διαχείριση κρίσεων, Γιάνες Λέναρτσιτς, επισημαίνοντας ότι κάθε 1 ευρώ που επενδύεται στην πρόληψη αποτρέπει 2 ευρώ οικονομικής ζημίας από τις πυρκαγιές. Από την πλευρά της κυβέρνησης, πάντως, αποφεύγεται η αναφορά σε στοιχεία.
Ανακοίνωση του υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΝ) την περασμένη Παρασκευή σημειώνει ότι η αποτίμηση της συνολικά καμένης έκτασης θα επιχειρηθεί μετά την καταστολή των πυρκαγιών. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, η αποτίμηση αυτή δεν μπορεί να γίνει μόνο από δορυφορικές εικόνες -που είναι οι μόνες που είναι στη φάση αυτή διαθέσιμες-, οι οποίες λόγω χαμηλής ευκρίνειας, αλλά και ύπαρξης καπνού (αφού αρκετά περιστατικά πυρκαγιών βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη), εμπεριέχουν αναπόφευκτα σημαντικό περιθώριο λάθους. Αγροτική παραγωγή Με τη διαδικασία της καταγραφής ζημιών να παραμένει ανοιχτή, ο αγροτικός κόσμος προσπαθεί να συνέλθει από τον πύρινο εφιάλτη που πλήττει ακόμα μια φορά τη χώρα.
Η σχετική πλατφόρμα στην οποία ο αγροτικός κόσμος δηλώνει τις ζημιές τόσο στο φυτικό όσο και το ζωικό κεφάλαιο είναι ανοιχτή στον αρμόδιο Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ). Οι προθεσμίες υποβολής ζημιών φέρεται να είναι ελαστικές, καθώς ήδη ζητείται από τον αγροτικό κόσμο να δοθεί παράταση στους παραγωγούς να προχωρήσουν σε δήλωση και μετά το πέρας των 15 ημερών από το τέλος των πυρκαγιών. Την ίδια ώρα τα κλιμάκια του ΕΛΓΑ διενεργούν επιτόπιους ελέγχους στις πληγείσες περιοχές ώστε να οριοθετηθεί το εύρος της καταστροφής. Η πρώτη εκτίμηση για τις πυρκαγιές του Ιουλίου – Αυγούστου υποδεικνύει μια τεράστια φυσική καταστροφή που ήδη αγγίζει το 1,5 εκατ. στρέμματα, η οποία σε όρους αγροτικής οικονομίας έχει εξίσου πολύ βαρύ τίμημα στο εισόδημα τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών.
Να σημειωθεί ότι μόνο τον Ιούλιο η πύρινη λαίλαπα πέρασε από το Αλιβέρι, τη Νάξο, τα Δερβενοχώρια, το Λουτράκι, τον Κουβαρά, τη Κάρυστο, τη Ρόδο, τη Σπάρτη, την Κέρκυρα, το Αίγιο, τη Λαμία και τον Βόλο, ενώ τον Αύγουστο η καταστροφή από την πυρκαγιά στον Έβρο είναι ανείπωτη (και ακόμη δεν έχει σβήσει). Το δε νησί της Εύβοιας παραμένει για ακόμα μια χρονιά στο έλεος της φωτιάς. Στην παρούσα φάση η καταγραφή των ζημιών βρίσκεται σε εξέλιξη, ωστόσο ενδεικτική είναι η εικόνα από τις πρώτες επιβεβαιωμένες απώλειες σε ζωικό κεφάλαιο στον Έβρο, οι οποίες, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συλλέξει ο ΕΛΓΑ, αφορούν 1.200 μελίσσια και κυψέλες, σε σύνολο 26.264 σε νότιο Έβρο, Σουφλί και Αλεξανδρούπολη, στην οποία και εντοπίζονται τα 16.068, ενώ απανθρακωμένα έχουν βρεθεί περί τα 1.000 ζώα (910 μικρόσωμα ζώα, με την πλειονότητά τους να είναι κατσίκια και πρόβατα, 30 αρνάκια και οκτώ αγελάδες). Σε επίπεδο καλλιεργειών, οι συνολικές εκτάσεις στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη ανέρχονται συνολικά σε 4.424.690 στρέμματα, εκ των οποίων τα 1.655.540 στον Έβρο και 1.016.660 στρέμματα στη Ροδόπη, ωστόσο μέχρι στιγμής δεν μπορεί να εκτιμηθεί πόσα στρέμματα καλλιεργειών έχουν γίνει στάχτη.
Στη Ρόδο, από τις πρώτες οριοθετήσεις των κλιμακίων του ΕΛΓΑ οι ζημιές στις καλλιέργειες φυτικού κεφαλαίου αφορούν τουλάχιστον 50.000 ελαιόδενδρα, καθώς και περιορισμένο αριθμό στρεμμάτων άλλων δενδροκαλλιεργειών και περιορισμένο αριθμό στρεμμάτων κηπευτικών και αμπελοκαλλιεργειών. Όσον αφορά τις απώλειες ζωικού κεφαλαίου -οι οποίες θα προσμετρηθούν μετά την υποβολή δηλώσεων εκ μέρους των κτηνοτρόφων-, φαίνεται να είναι περιορισμένες (σύμφωνα με τις μέχρι τώρα αναγγελίες ζημιών, υπολογίζονται σε 2.500 ζώα και μελισσοσμήνη). Αντίστοιχα στη Θεσσαλία, οι υπάλληλοι κλιμακίου του ΕΛΓΑ στις πρώτες εκτιμήσεις τους ανέφεραν ζημιές στις καλλιέργειες αμυγδάλων και σε σιτηρά, τα οποία είχαν συγκομισθεί σε εκτεταμένο αριθμό στρεμμάτων, όπως επίσης σε αμπελοκαλλιέργειες. Σε ό,τι αφορά το ζωικό κεφάλαιο στη Μαγνησία, μια πρώτη εκτίμηση για τις απώλειες ορίζει τον αριθμό τους σε 5.500 πρόβατα, 40 αγελάδες και 2.000 μελίσσια. Ωστόσο, αυτός ο αριθμός δεν είναι ο τελικός και αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες ημέρες, καθώς οι δηλώσεις ζημίας βρίσκονται σε εξέλιξη. Επίσης καταγράφονται σημαντικές καταστροφές υποδομών, εγκαταστάσεων και γεωργοτεχνολογικού εξοπλισμού, όπως ποιμνιοστάσια, αποθήκες, στάβλοι και γεωργικά μηχανήματα.
Αποζημιώσεις
Στις 2 Αυγούστου το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης γνωστοποίησε ότι «οι τιμές ενίσχυσης των καλλιεργειών που επλήγησαν από τις πυρκαγιές 2023, οι οποίες εντάσσονται σε προγράμματα Κρατικών Οικονομικών Ενισχύσεων “Κρατική Αρωγή”, ορίζονται ως εξής: ελαιόδενδρα 160 ευρώ, λοιπές δενδρώδεις καλλιέργειες 107 ευρώ, αμπελοειδή 3.500 ευρώ/στρέμμα και αρωματικά φυτά 2.000 ευρώ ανά στρέμμα». Ωστόσο, πέντε μέρες μετά ο ΕΛΓΑ εξέδωσε διευκρινίσεις αναφέροντας ότι οι τιμές ενισχύσεων, τις οποίες εισηγείται ο ΕΛΓΑ, είναι ταυτόσημες με εκείνες των πυρκαγιών προηγούμενων ετών, χωρίς προσαυξήσεις. Έτσι, για παράδειγμα, η τελική ενίσχυση που προβλέφθηκε για τις περιπτώσεις ολικά κατεστραμμένων ελαιόδεντρων στις προηγούμενες πυρκαγιές (από το 2021 και έπειτα) δεν ξεπέρασε τα 100 ευρώ ανά δένδρο, με κλιμάκωση προς τα κάτω για τις περιπτώσεις που η καταστροφή του ελαιόδεντρου δεν ήταν ολοκληρωτική. Μάλιστα, προβλέφθηκε προκαταβολή στο 50% της εν λόγω ενίσχυσης, ώστε οι αγρότες να έχουν όσο πιο σύντομα γίνεται μια σημαντική αρωγή, ενώ η καταβολή του επόμενου ποσού θα σχετίζεται και με την αποκατάσταση. Αντίστοιχη πρόβλεψη υπάρχει και για άλλες καλλιέργειες.
Σύμφωνα με όσα ανέφερε ο αρμόδιος υπουργός Λευτέρης Αυγενάκης στο πλαίσιο περιοδείας του στην Θεσσαλία, μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου θα ολοκληρωθούν οι εκτιμήσεις για ζημιές σε υποδομές αγροτών και κτηνοτρόφων του νομού Μαγνησίας, ενώ ως τον Οκτώβριο θα πιστωθούν οι αποζημιώσεις για απολεσθέν ζωικό κεφάλαιο και έως τα τέλη του έτους. Από πλευράς ΕΛΓΑ, η επιδίωξη είναι μέσα σε διάστημα ενός τριμήνου να έχουν πιστωθεί οι προκαταβολές των αποζημιώσεων στους πληγέντες παραγωγούς σε όλη την επικράτεια. Σημειώνεται ότι την τριετία 2020-2022 και αρχές του 2023, έχουν διατεθεί συνολικά για αποζημιώσεις ζημιών τις οποίες καλύπτουν ο ΕΛΓΑ και το Πρόγραμμα Κρατικών Οικονομικών Ενισχύσεων περισσότερα από 1 δισ. ευρώ.
