Οι σύγχρονες γενιές μεγάλωσαν με την ετήσια, επαναλαμβανόμενη «Πρωταπριλιάτικη φάρσα». Οι νεότερες ηλικίες σημειώνουν στο μυαλό τους την μέρα μην πέσουν θύματα φάρσας από συγγενή ή φίλο. Πολλοί ξοδεύουν χρόνο για να προετοιμάσουν ένα ψέμα που θα διασκεδάσει τους ίδιους και την παρέα τους και θα τους προσφέρει θετική ενέργεια στην καθημερινότητα τους.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του σε δύο επικρατέστερες εκδοχές:
Η μια αναφέρεται στην Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το έτος 1564 η πρωτοχρονιά στην Γαλλία ήταν η 1η Απριλίου κάθε χρόνου. Την περίοδο όμως βασιλείας του Καρόλου του 9ου (1560 – 1574) και συγκεκριμένα το έτος 1564 σαν πρωτοχρονιά ορίστηκε η 1η Ιανουαρίου κάθε χρόνου, κάτι όμως που δεν έγινε καθολικά αποδεκτό.
Όσοι δεν αποδέχτηκαν την 1.η Ιανουαρίου συνέχισαν να γιορτάζουν την πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου και όσοι την αποδέχτηκαν έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα σε αυτούς που δεν την αποδέχτηκαν για να τους κοροϊδέψουν. Με την πάροδο του χρόνου όλοι πλέον γιορτάζουν την πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου, αλλά συνεχίζουν να διασκεδάζουν κοροϊδεύοντας γνωστούς και φίλους την πρωταπριλιά που μετατράπηκε σε διεθνές έθιμο.Η δεύτερη αφορά τους Κέλτες ψαράδες της βορειοδυτικής Ευρώπης. Η περίοδος του ψαρέματος κάθε χρόνο ξεκινούσε την 1η Απριλίου, αλλά στην αρχή ήταν εξαιρετικά δύσκολο να πιάνονται ψάρια. Έτσι οι ψαράδες έλεγαν συνήθως ψέματα για τον αριθμό των ψαριών που είχαν πιάσει, διαμορφώνοντας με την πάροδο του χρόνου το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος.
Στην Ελλάδα βέβαια το έθιμο «εμπλουτίστηκε» με την άποψη πως όποιος καταφέρει να ξεγελάσει το θύμα του, θα φέρει την τύχη με το μέρος του το υπόλοιπο της χρονιάς, σε αντίθεση με το θύμα που θα έχει γρουσουζιά. Αντίστοιχα, ανάλογα με την περιοχή, κάποιοι πιστεύουν πως ξεγελώντας το θύμα τους θα έχουν εξαιρετική σοδειά στις καλλιέργειες τους ή πίνοντας νερό από βροχή πρωταπριλιάς θα γιατρευτούν από τις ασθένειες που έχουν.
Σύμφωνα με τον λαογράφο και πανεπιστημιακό Δημήτριο Λουκάτο (1908 – 2003) ο οποίος έχει καταγράψει στο έργο του μεγάλο μέρος του νεοελληνικού λαϊκού παροιμιακού λόγου, το έθιμο με τα ψέματα την Πρωταπριλιά αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή».
Σύμφωνα με τον επίσης λαογράφο και καθηγητή Πανεπιστημίου Γεώργιο Μέγα (1893 – 1976), τον πρώτο λαογράφο που εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και με εισήγηση του οποίου ιδρύθηκε η «Επετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου», η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.
Την πρωταπριλιά λέγονται άπειρα ψέματα όχι μόνο μεμονωμένα από πολλούς ανθρώπους αλλά και από μεγάλα και «σοβαρά» ΜΜΕ, μεγάλες εταιρίες ακόμα και επίσημους φορείς. Υπάρχουν βέβαια και κάποια πρωταπριλιάτικά ψέματα που έγραψαν ιστορία, αφού έγιναν πιστευτά από χιλιάδες ή …εκατομμύρια ανθρώπους!
Το 1938 ο διάσημος Αμερικανός σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, ηθοποιός, σεναριογράφος, συγγραφέας και παραγωγός Όρσον Γουέλς κατάφερε να κοροϊδέψει εκατομμύρια Αμερικανούς, οι οποίοι κοιτούσαν έντρομοι από τα παράθυρα των σπιτιών τους, νομίζοντας ότι βρίσκεται σε εξέλιξη εισβολή εξωγήινων από τον Άρη. Ο Όρσον Γουέλς απλά διάβαζε από την ραδιοφωνική του εκπομπή αποσπάσματα από το βιβλίο επιστημονικής φαντασίας του Χ. Τζ. Γουέλς, που είχε εκδοθεί το 1898, «Ο Πόλεμος των Κόσμων»!
Την πρωταπριλιά του 1957 το καθ΄όλα έγκυρο και σοβαρό BBC ανακοίνωσε ότι καρποφόρησαν… μακαρονόδεντρα στην Ιταλία, στα σύνορα με την Ελβετία, προβάλλοντας μάλιστα και εικόνες από τη «συγκομιδή». Αμέσως μετά την μετάδοση, πολλές χιλιάδες Άγγλωνι ζητούσαν να μάθουν πώς θα μπορούσαν να προμηθευτούν τον σπόρο και να καλλιεργήσουν τα δικά τους μακαρονόδεντρα!
Το 1993 μια γαλλική εφημερίδα δημοσίευσε άρθρο, σύμφωνα με το οποίο ανακαλύφθηκε το… χωριό του Αστερίξ. Δήθεν, ανάμεσα στα ευρήματα ήταν και νομίσματα με εικόνες από… αγριογούρουνα. Οι παγκόσμια διάσημες ιστορίες των Αλμπέρ Ουντερζό και Ρενέ Γκοσινί όπου αναμιγνύονται ιδανικά το μαγικό φίλτρο του Πανοραμίξ, το ανυπότακτο πνεύμα των Γαλατών, η μοναδική εφευρετικότητα του Αστερίξ και η τρομακτική δύναμη του Οβελίξ προκειμένου να εμποδίσουν τους Ρωμαίους να κατακτήσουν το μυθικό χωριό του Αστερίξ, αποδείχτηκαν …. πραγματικές κατά την γαλλική εφημερίδα!
Το 2008, πάλι το BBC, πρόβαλε εικόνες με πιγκουίνους της Ανταρκτικής να μεταναστεύουν σε πιο θερμά μέρη, αναζητώντας ζεστασιά. Ελάχιστοι ήταν αυτοί που κατάλαβαν το πρωταπριλιάτικο αστείο αφού οι πιγκουίνοι δεν μπορούν να πετάξουν!
Ας προσέξουμε λοιπόν τι πρέπει να πιστέψουμε το 2023 από όλα όσα θα ακούσουμε την πρωταπριλιά…
Λ.Κ.
