Μαρίνα Καρπόζηλου
Η υποψηφιότητα του το 2019 διαπέρασε το πολιτικό φάσμα, ενώ η εκλογή του ξεπέρασε τα γεωγραφικά όρια των Ιωαννίνων. Την επόμενη ημέρα των εκλογών, τα ΜΜΕ της χώρας μας και όχι μόνο, έκαναν αναφορές στη νίκη και το όραμά του, γράφοντας στους τίτλους τους πως πρόκειται για τον πρώτο Έλληνα Εβραίο δήμαρχο. Τέσσερα χρόνια μετά, διαπιστώνουμε ότι ο Μωυσής Ελισάφ συνέβαλε όσο λίγοι στην επανασύνδεση της πόλης των Ιωαννίνων με το παρελθόν της.
Όχι μόνο έφερε στο φως το τραύμα του αφανισμού μιας ολόκληρης κοινότητας, ένα τραύμα που για χρόνια παρέμενε σχεδόν αόρατο, αλλά το μετέτρεψε και σε ένα σύγχρονο πεδίο ανασυγκρότησης και ιστορικής ενδυνάμωσης. Στην ουσία, συσπείρωσε μια φαντασιακή κοινότητα “Γιαννιωτών”, που χωρίς να έχουν ζήσει ποτέ στα Ιωάννινα νιώθουν την πόλη ως ένα κομμάτι της οικογενειακής τους ιστορίας.Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων απώλεσε το 92% των μελών – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά της Ευρώπης.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον Εβραϊκό πληθυσμό των Ιωαννίνων πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως αναφερόμαστε σε μία από τις παλαιότερες κοινότητες της Ευρώπης, με παρελθόν που μας ταξιδεύει περίπου χίλια χρόνια πίσω. Πρόκειται για Ρωμανιώτες, έναν ελληνόφωνο πληθυσμό, που πριν την απελευθέρωση, στις αρχές του 20ου αιώνα, αριθμούσε περίπου 5.000 μέλη η ζωή των οποίων ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή της πόλης. Σταδιακά η δυναμική τους μειώθηκε, καθώς πολλοί από αυτούς μετανάστευσαν μέσα στα επόμενα χρόνια, κυρίως προς την Αμερική, ένας σημαντικός όμως αριθμός παρέμεινε στα Ιωάννινα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αυτός που τους οδήγησε όχι μόνο στην απόλυτη φρίκη, αλλά και στα όρια του αφανισμού.
Ήταν σχεδόν 2.000 οι Ρωμανιώτες που ξεριζώθηκαν από τα Ιωάννινα και οδηγήθηκαν τον Μάρτιο του 1944 στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για να επιστρέψουν μόλις 112 επιζώντες, ενώ 69 ήταν οι διασωθέντες που είχαν κρυφτεί σε χριστιανικά σπίτια ή είχαν διαφύγει στα βουνά, ορισμένοι πολεμώντας με τις αντιστασιακές δυνάμεις. Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων σημείωσε τρομακτικές απώλειες, καθώς το 92% των μελών της δεν επέστρεψαν ποτέ πίσω – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά της Ευρώπης. Ο πληθυσμός αυτός μίκρυνε κι άλλο, καθώς εξαιτίας του εμφυλίου ορισμένοι μετακινήθηκαν στην Αθήνα, ενώ άλλοι μετανάστευσαν μετά το 1948 στο κράτος του Ισραήλ που είχε τότε δημιουργηθεί, ή ακόμα και στην Αμερική. Στη Νέα Υόρκη άλλωστε, στο νότιο τμήμα του Μανχάταν, υπάρχει εδώ και 90 χρόνια η ιστορική συναγωγή των Ρωμανιωτών Εβραίων από τα Ιωάννινα, που διατηρεί μέχρι και σήμερα μια οργανική σύνδεση με την Ήπειρο.
Αναμέτρηση με τη σιωπή
Τις επόμενες δεκαετίες τα Ιωάννινα, όπως δυστυχώς και οι περισσότερες ελληνικές πόλεις, έστρεψαν το βλέμμα και τις συζητήσεις τους μακριά από το τραύμα του αφανισμού. Ουσιαστικά, λειτούργησαν σαν να μην συνέβη ποτέ. Ο Ελισάφ αναμετρήθηκε με αυτή τη σιωπή. Μεταξύ άλλων, ως Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας των Ιωάννινων, πρωταγωνίστησε στην αναβίωση της Συναγωγής εντός του Κάστρου, που χτίστηκε το 1828 και που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες συναγωγές της χώρας, ενδεχομένως και των Βαλκανίων.
Τα Ιωάννινα τα τελευταία χρόνια αποτελούν σημείο αναφοράς της εβραϊκής διασποράς.
Το στοίχημα του ήταν όχι μόνο να την κρατήσει ανοιχτή, αλλά και να τη δει να γεμίζει με επισκέπτες από όλα τα μέρη του κόσμου. Πράγματι, στο Γιομ Κιπούρ, την ημέρα του εξιλασμού, η οποία είναι και η πιο σημαντική Εβραϊκή γιορτή, η Συναγωγή φιλοξενεί κόσμο από την Αμερική, τον Καναδά, την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη και το Ισραήλ που επέλεξαν να γιορτάσουν στα Ιωάννινα.
Μπορεί η σημερινή ιστορική Ισραηλιτική Κοινότητα της πόλης να είναι εξαιρετικά μικρή αριθμητικά, καθώς αποτελείται από μόλις 40 άτομα, τα Ιωάννινα όμως τα τελευταία χρόνια αποτελούν σημείο αναφοράς της εβραϊκής διασποράς. Άνθρωποι από διαφορετικές γωνιές του πλανήτη ταξιδεύουν σε μια πόλη που ξαναβρίσκει τον εξωστρεφή της χαρακτήρα, καθώς για δεκαετίες έμοιαζε να έχει απωλέσει την πολυπολιτισμική της ταυτότητα, ενώ από αρχές Μαΐου το αεροδρόμιο των Ιωαννίνων θα φιλοξενεί και δύο εβδομαδιαίες πτήσεις από το Τελ Αβίβ.
Γονιμοποίηση του τραύματος
Ο Ελισάφ γνώριζε και αγαπούσε την πόλη του βαθιά και ουσιαστικά. Ήταν κυριολεκτικά και γέννημα και θρέμμα της, όπως άλλωστε και οι πρόγονοι του. Οι γονείς του, που είχαν ακολουθήσει το δίκτυο διαφυγής προς τη Μέση Ανατολή, επέστρεψαν από την Παλαιστίνη στα Γιάννενα το 1945, έχοντας χάσει ουσιαστικά όλους τους συγγενείς και φίλους τους. Ο ίδιος γεννήθηκε το 1954, μια δεκαετία μετά την εξολόθρευση της εβραϊκής κοινότητας. Όπως είχε δηλώσει τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια σε μια επαρχιακή πόλη και κάτω από το βάρος της μνήμης, ήταν δύσκολα. Για αυτόν τον λόγο επέλεξε να διαβάσει και να μελετήσει σε βάθος, προκειμένου όπως έλεγε να κατανοήσει, ή και να γονιμοποιήσει το τραύμα, χωρίς αποκλεισμούς και μισαλλοδοξία, αλλά με σεβασμό στο κάθε τι διαφορετικό.
Ο Ελισάφ λειτουργούσε ως ενωτικός πόλος έλξης, συγκροτώντας αβίαστα γύρω του νέες κοινότητες.
Ο παρεμβατικός διανοούμενος με τη δοτική προσωπικότητα ήταν πάντα σε εγρήγορση. Καταξιωμένος και αγαπητός γιατρός, πανεπιστημιακός δάσκαλος, για χρόνια μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου, Πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου, Αντιπρόεδρος του Ομίλου Πολιτικού και Κοινωνικού Προβληματισμού Ιωαννίνων, αλλά και ιδρυτικό μέλος ενός Οργανισμού Ηπειρωτικού Θεάτρου, ήταν μερικές μόνο από την ιδιότητες του. Η σημαντικότερη του όμως ιδιότητα ήταν πως λειτουργούσε ως ενωτικός πόλος έλξης, συγκροτώντας αβίαστα γύρω του νέες κοινότητες: αυτές των φίλων και των συνοδοιπόρων του.
Σήμερα, τα Γιάννενα αποχαιρετούν τον Δήμαρχό τους. Δίπλα τους έχουν συμπαραστάτες αυτές τις μικρές αλλά και τις μεγαλύτερες κοινότητες, όλες τους κληρονομιά της ζωής και του έργου του Μωυσή Ελισάφ.
