Γιατί τόσοι πολλοί Τούρκοι πιστεύουν ότι οι «μυστικές ρήτρες» στη συνθήκη της Λωζάννης του 1923 θα αποκαλυφθούν φέτος
Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία με διάφορες μεθόδους και αιτιάσεις επιχειρεί εμμέσως πλην σαφώς να προβεί στην αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης, βάσει της οποίας χαράχθηκαν τα σύνορα με τις όμορές της χώρες και συνεπώς και με την Ελλάδα.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως φαίνεται στην πράξη επιχειρεί εν μέρη να τροποποιήσει ήδη την εν λόγω Συνθήκη μέσα από την προσάρτηση τμημάτων της Συρίας, του Ιράκ και της παρέμβαση στη
Λιβύη, προτάσσοντας τον ισχυρισμό του ότι αποτελούν «οθωμανικά εδάφη» που έχουν κλαπεί από την Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία υπεγράφη στις 24 Ιουλίου 1923 μεταξύ των νικητριών χωρών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.Ωστόσο τυχόν αναθεώρηση εν τω συνόλω της εν λόγω Συνθήκης θα σήμαινε και την επανεξέταση από την Διεθνή Κοινότητα ακόμη και της δημιουργίας Κουρδικού κράτους κάτι το οποίο τρέμει η Τουρκία, ενώ πολλοί Τούρκοι πιστεύουν ότι υπάρχουν μυστικές ρήτρες στην Συνθήκη της Λωζάνης, οι οποίες θα αποκαλυφθούν φέτος.
Σε σχετικό άρθρο του έγκριτο Διεθνές ΜΜΕ αναφέρει:
"Η συνθήκη της Λωζάνης του 1923, που θεωρείται το «πιστοποιητικό γέννησης» της σύγχρονης Τουρκίας, ήταν η τελευταία από τις ειρηνευτικές συμφωνίες που υπογράφηκαν στο τέλος του Α Παγκόσμιου πολέμου.
Τα "μυστικά άρθρα" της Συνθήκης της Λωζάνης
Η φετινή εκατονταετηρίδα έχει ήδη προκαλέσει πολύ περισσότερες προσδοκίες του κοινού από ότι θα περίμενε κανείς, χάρη στη διαδεδομένη πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας. Η Λωζάνη παρείχε τα θεμέλια για τη νέα δημοκρατία της Τουρκίας, με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ως πρώτο Πρόεδρό της, αποτυπώνοντας σε μεγάλο βαθμό τα σύγχρονά της σύνορα.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, λίγο λιγότερο από το ήμισυ του Τούρκου, και περίπου το 43% των πτυχιούχων, πιστεύουν ότι η συνθήκη του 1923 θα λήξει φέτος και ότι τα υποτιθέμενα «μυστικά άρθρα» της θα αποκαλυφθούν τελικά.
Για τους πιστούς σε αυτήν την αντιφατική εκδοχή των γεγονότων, η «λήξη» της συνθήκης θα αποδεσμεύσει την Τουρκία από τον δυτικό έλεγχο.
Έχοντας αποκλειστεί από τα «μυστικά άρθρα» της Λωζάνης για έναν αιώνα, η χώρα θα μπορέσει επιτέλους να αξιοποιήσει τους πλούσιους πόρους πετρελαίου και βορίου της. Πιστεύουν ότι απελευθερωμένη από αυτά , η Τουρκία θα γίνει ξανά υπερδύναμη, όπως ήταν κατά την περίοδο της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Φυσικά, κανένας από αυτούς τους ισχυρισμούς δεν έχει καμία βάση ως ιστορικό γεγονός.
Οι θεωρίες συνωμοσίας και η προέλευσή τους
Αλλά από πού προέρχονται; Και, το πιο σημαντικό, τι είναι αυτό που οδηγεί τόσους πολλούς ανθρώπους να πιστεύουν σε αυτά;
Οι μελέτες δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας προκύπτουν από προβλέψιμους ψυχολογικούς παράγοντες.
Αυτά περιλαμβάνουν το κίνητρο για την ενίσχυση μιας ισχυρής ομαδικής ταυτότητας και την επιθυμία να εξασφαλίσει την ομάδα του από μια άλλη ομάδα, που αποτελείται από άτομα που θεωρούνται εχθρικά. Η προέλευση των πλασματικών θεωριών συνωμοσίας της Λωζάνης το επιβεβαιώνει.
Όπως σημειώνει ο ιστορικός Gökhan Çetinsaya, μπορεί κανείς να εντοπίσει τις θεωρίες συνωμοσίας της Λωζάνης στα αντισημιτικά και εθνικιστικά ισλαμιστικά γραπτά προσωπικοτήτων όπως ο Cevat Rıfat Atilhan, διάσημος φιλοναζί συγγραφέας και πολιτικός, και ο Necip Fazıl Kısakürek, ποιητής και εμπνευστής του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Στη δεκαετία του 1950, ο Atilhan και ο Kısakürek υποστήριξαν ότι η συνθήκη της Λωζάνης ήταν μια εβραϊκή συνωμοσία, που είχε εγκέφαλο τον αρχιραβίνο Haim Nahum, σύμβουλο της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Λωζάννη.
Η θεωρία συνωμοσίας τους όριζε πώς η συνθήκη του 1923 αντιπροσώπευε μια μεγάλη ήττα για την Τουρκία, όχι μόνο για τις εδαφικές και οικονομικές απώλειες που προκάλεσε μέσω των γνωστών και «μυστικών» ρητρών της.
Ανοίγοντας το δρόμο για την κατάργηση του Χαλιφάτου τον Μάρτιο του 1924, αποδυνάμωσε επίσης ηθικά την τουρκική κοινωνία, ανατρέποντας την «ενότητα και συνείδηση του Ισλάμ».
Γιατί επικρατούν οι θεωρίες συνωμοσίας
Αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας της Λωζάνης δεν είναι απλώς προϊόν αδιαφορίας για τις ιστορικές πραγματικότητες ή ακόμα και για τον τρόπο διδασκαλίας της ιστορίας στα τουρκικά σχολεία, όπου μια κυρίαρχη αφήγηση εμποδίζει την κριτική σκέψη. Παίζουν επίσης ρόλο δομικοί παράγοντες.
Η κοινωνική ψυχολογία μας διδάσκει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας κερδίζουν έλξη σε περιόδους κοινωνικής κρίσης ,κάτι που δύσκολα λείπει από την Τουρκία. Δεν είναι τόσο οι τρομερές οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στις οποίες υπόκειται αυτή τη στιγμή η χώρα.
Είναι μάλλον ένα μακροχρόνιο σύνδρομο που έχει διαμορφωθεί τους τελευταίους αιώνες, ένα σύνδρομο που διακατείχε την Τουρκία, και πριν από αυτήν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθιστώντας την επικίνδυνα επιρρεπή ακόμη και στις πιο περίεργες θεωρίες συνωμοσίας.
Το "Ανατολικό ζήτημα"
Ειδικά μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, τότε μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προσαρτώντας το έδαφος της μια δεκαετία αργότερα, τη δεκαετία του 1780, μια εποχή συνδρόμων εκτυλίχθηκε στην τουρκική ιστορία. Έγινε προφανές ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε πλέον να αντιπαρατεθεί στη στρατιωτική και τεχνολογική ισχύ των αντιπάλων της Ρομανόφ, ούτε με αυτή των άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Αυτή η σχετική αδυναμία γέννησε αυτό που θα ονομαζόταν τελικά το ανατολικό ζήτημα. Πρέπει αυτή η ημιπολιτισμένη «ανατολίτικη αυτοκρατορία» να διαιρεθεί ή να μείνει ανέπαφη; Πρέπει οι ευρωπαϊκές δυνάμεις να παλέψουν για τα λάφυρά της ή να διαπραγματευτούν κάποια λύση για να τα μοιραστούν μεταξύ τους;
Από οθωμανική σκοπιά, το ανατολικό ζήτημα υποδήλωνε ένα παράδοξο, όπου η ύπαρξη της αυτοκρατορίας τους εξαρτιόταν από την υποστήριξη των ίδιων ευρωπαϊκών δυνάμεων που αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για την εδαφική της ακεραιότητα.
Για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1790 ο Σουλτάνος Σελίμ Γ' προσπάθησε να αποτρέψει τη ρωσική απειλή ανακαταλαμβάνοντας την Κριμαία με την υποστήριξη της Γαλλίας. Ωστόσο, και προς απογοήτευσή του, η δεκαετία τελείωσε με τη γαλλική εισβολή στην Οθωμανική Αίγυπτο και μια απροσδόκητη συμμαχία μεταξύ της Ρωσίας, της Βρετανίας και του Σουλτάνου.
Στη συνέχεια, όμως, αμέσως μετά την απώθηση των Γάλλων από την Αίγυπτο το 1801 από τους αγγλο-οθωμανικούς στρατούς, ο σουλτάνος έπρεπε να στραφεί στην υποστήριξη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη για να τερματίσει τη βρετανική κατοχή της Αλεξάνδρειας.
Καθ' όλη τη διάρκεια του αιώνα που ακολούθησε, πληροφορίες διοχετεύθηκαν στην Κωνσταντινούπολη σχετικά με τα σχέδια της μιας ή της άλλης ευρωπαϊκής δύναμης ,συνήθως της Ρωσίας ή της Γαλλίας ή και των δύο, για τη διχοτόμηση της αυτοκρατορίας του σουλτάνου.
Αυτός ήταν εν μέρει ο λόγος που, το 1821, όταν ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση, οι οθωμανικές αρχές πίστεψαν τυφλά και λανθασμένα ότι ήταν μέρος μιας ευρύτερης ρωσικής συνωμοσίας για εισβολή στην Κωνσταντινούπολη.
Δεν κατάλαβαν ποτέ τις φιλελεύθερες εθνικιστικές ελληνικές φιλοδοξίες, ούτε αυτές των Λιβανέζων μερικές δεκαετίες αργότερα, ούτε αυτές των Αρμενίων από τη δεκαετία του 1860, μεταξύ άλλων. Οι Οθωμανοί εξέλαβαν τα παραπάνω, ως ξένες μηχανορραφίες ενάντια στην αυτοκρατορία τους, όπως κάνει η Τουρκία με τους Κούρδους σήμερα.
Η ιστορία των μυστικών ρητρών
Η συμπερίληψη μυστικών ρητρών στις οθωμανο-ευρωπαϊκές συμφωνίες δεν ήταν ασυνήθιστη πρακτική σε αυτή την ταραγμένη ιστορία. Οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν γίνει ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της τουρκικής πολιτικής κουλτούρας.
Η συνθήκη των Σεβρών του 1920 επιβεβαίωσε τους χειρότερους φόβους των Τούρκων, αφήνοντάς τους μια άσχημη κατάσταση στην Ανατολία, αλλά η Λωζάνη ανέτρεψε τα πράγματα, κερδίζοντας η Τουρκία μερικά από τα χαμένα εδάφη της."
Από τότε οι κοσμικοί εθνικιστές, ή οι κεμαλιστές, οπαδοί του πρώην προέδρου Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, θεωρούν τη συνθήκη μια μεγάλη νίκη, ενώ οι ισλαμιστές την απεικόνιζαν με διαμετρικά αντίθετους όρους, συχνά βασιζόμενοι σε πλασματικές θεωρίες συνωμοσίας για να ενισχύσουν την υπόθεσή τους.
Εντός της Τουρκίας, οι κεμαλιστές και οι ισλαμιστές έχουν ωστόσο κοινή πεποίθηση ότι «μια μεγάλη συνωμοσία εναντίον του τουρκικού έθνους» προετοιμάζεται από τις ξένες δυνάμεις, ένα απόφθεγμα του Ατατούρκ που ο σημερινός πρόεδρος Ερντογάν επαναλαμβάνει συχνά."
Πάνω από όλα οι Τούρκοι τρέμουν ότι τυχόν απεμπλοκή τους από την Συνθήκη της Λωζάνης, θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για την ίδρυση Κουρδικού κράτους, κάτι το οποίο τρέμουν, αφού θα σημάνει τον διαμελισμό της Τουρκίας.
