Η στάση της Τουρκίας στην αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας διαφέρει απ’ αυτή των άλλων μελών του ΝΑΤΟ. Η Άγκυρα στηρίζει στρατιωτικά/πολιτικά το Κίεβο στη σύγκρουση με τη Μόσχα. Ωστόσο δε μετέχει στις Δυτικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Σε αυτό το φόντο η πολιτική της πολλές φορές αντιμετωπίζεται ως ανορθολογική ή τυχοδιωκτική ή αδιέξοδη -αποδίδεται στις εξαρτήσεις της και από τις δύο μεγάλες δυνάμεις και χαρακτηρίζεται ενοχλητική γι’ αυτές.
Γράφει ο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ
PhD© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας
Ωστόσο αυτές οι κρίσεις αγνοούν τέσσερις παραμέτρους: Τη στρατηγική της Άγκυρας για αυτονομία στο διεθνές στερέωμα. Τη νέο-οθωμανική της ιδεολογία. Τις αλλαγές στις συνολικές σχέσεις ισχύος των κρατών.
Την πορεία της σύγκρουσης Κιέβου-Μόσχας. Όπως φαίνεται παρακάτω μία πλήρη ρήξη της Νατοϊκής Τουρκίας με τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία, τασσόμενη πλήρως με την άλλη πλευρά, θα βρισκόταν σε αντίθεση με τα παραπάνω.Συγκεκριμένα η Άγκυρα αναζητά τη στρατηγική αυτονομία σε τρεις άξονες:
- Εσωτερική σταθερότητα: Θέλει να ελέγχει το λαό και να μειώσει τις ικανότητες τρίτων να μοχλεύουν το εσωτερικό της. Οι απώλειες σε Δυτικά κεφάλαια ή Ρωσική ενέργεια ή Δυτικές ή Ευρασιατικές αγορές και τεχνολογίες, θα όξυναν τις μονομερείς εξωτερικές εξαρτήσεις, τις ταξικές και ενδοαστικές αντιθέσεις. Η λαϊκή υποταγή, ο γάμος εθνικιστών-ισλαμιστών, η ήττα των PKK, FETÖ, ο έλεγχος των τζιχαντιστών θα δυσκόλευαν. Η ισχύς της κεντρικής κυβέρνησης, η στρατιωτική, οικονομική, τεχνολογική της ανεξαρτησία θα μειωνόταν.
- Περιφερειακή ηγεσία: Διεκδικεί σφαίρα επιρροής. Η μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ και της Ρωσίας, ο έλεγχος των μεταφορικών αρτηριών, η πρόσβαση σε πρώτες ύλες, η συμπερίληψη των θέσεων της σε όλα τα ζητήματα είναι προϋπόθεση. Η Γαλάζια Πατρίδα, ο Εθνικός Όρκος και οι κυνικές συναλλαγές είναι τα μέσα υλοποίησης τους. Η αποτελεσματική χρήση τους απαιτεί να «παίζονται» οι ΗΠΑ και η Ρωσία, η μία απέναντι στην άλλη.
- Ανέλιξη σε μεγάλη δύναμη. Απαιτεί ισότιμη συμμαχία με τις ΗΠΑ. Η ηγεμονία τους δεν είναι επιθυμητή, όπως και η ενίσχυση ανταγωνιστών της Τουρκίας στην Ευρασία -Ρωσία, Ιράν. Αντίθετα επιδιώκεται η άνοδος ένος “ισλαμικού πόλου” -Κατάρ, Πακιστάν Αζερμπαϊτζάν, όχι εντοιχισμένου στη Δύση, ούτε όμως και δίχως Δυτικές πλάτες. Οι αντιθέσεις Σαουδικής Αραβίας-Τουρκίας-Ιράν και η ισχύς των άλλων κέντρων -Δύση, Ρωσία, ΕΕ, Ινδία, Κίνα, υπαγορεύουν την αναζήτηση ανοχής/στήριξης από ΗΠΑ και Ρωσία για την επιβίωση του.
Παράλληλα η νέο-οθωμανική ιδεολογία συντίθεται από τον παντουρκισμό, την Οθωμανική κληρονομιά και τον πανισλαμισμό. Αφορά την απόπειρα ηγεσίας της Τουρκίας στα Τουρκογενή έθνη, στις τουρκόφιλες/ισλαμικές παρατάξεις του μετάοθωμανικού χώρου, στις ισλαμικές κοινότητες διεθνώς. Σήμερα χρειάζεται την ανοχή των ΗΠΑ και της Ρωσία για την προώθηση της. Έτσι θέλει να φαίνεται ταυτόχρονα ως ρυμουλκό των τουρανικών/ισλαμικών κοινωνιών στις Δυτικές αξίες και ως ακίνδυνή για το αφήγημα του Ρωσικού κόσμου.
Το διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα πλέον είναι ή τείνει σε πολυπολικό -τρεις+ μεγάλες δυνάμεις, ενώ ενισχύονται οι περιφερειακές δυνάμεις -Ινδία, Βραζιλία, Τουρκία κα. Τα περιθώρια κινήσεων των τελευταίων μεγαλώνουν. Η Τουρκία έχει λιγότερους λόγους να ταυτίζεται με τις μεγάλες δυνάμεις -ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, ΕΕ.
Τέλος η σύγκρουση στην Ουκρανία οδεύει σε αλλαγή κατάστασης. Σε περίπτωση ανακωχής η Τουρκία μπορεί να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής συνεννοήσεων, ενώ σε περίπτωση κλιμάκωσης να λογίζεται ως ένας από τους ρυθμιστές του αποτελέσματος. Η γεωγραφική της θέση και η πολιτικοστρατιωτική της ισχύ την ευνοούν σε αυτό. Σε κάθε περίπτωση είναι η μέχρι τώρα στάση της στη διαμάχη ΗΠΑ-Ρωσίας που τη θέτει σε αυτή τη θέση.
Την ίδια στιγμή η Τουρκία αναβαθμίζει τη θέση της. Αναγνωρίζεται ως γέφυρα επικοινωνίας της Δύσης με Ρωσία και Ιράν. Έγινε περισσότερο χρήσιμη στη Ρωσία. Τα εμπόδια στην αναβάθμιση/αγορά των F-16 μειώνονται. Οι “ανησυχίες” της για την κατάσταση στη Συρία γίνονται δεκτές. Η αναθέρμανση των σχέσεων με Ισραήλ και Αίγυπτο συνεχίζεται. Οι απειλές προς την Ελλάδα αντιμετωπίζονται με παραινέσεις για διάλογο. Ο “ισλαμικός πόλος” ενισχύεται, μέσω της συγκρότησης του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών και την προσέγγιση Σαουδικής Αραβίας-Κατάρ και Τουρκίας-ΗΑΕ. Η στρατηγική αυτονομία της προχώρα.
Επίσης η Τουρκική επιρροή μεγαλώνει. Ο παντουρκισμός βοηθά τα κεντροασιατικά κράτη να ισορροπούν μεταξύ Δύσης-Ρωσίας-Κίνας. Η Οθωμανική κληρονομία ωθεί την προσπάθεια αυτονόμησης τουρκόφιλων/ισλαμικών παραγόντων του μετάοθωμανικού χώρου από ΗΠΑ και Ρωσία. Ο πανισλαμισμός απαντά την επιθυμία αναδυόμενων ισλαμικών δυνάμεων για ενεργότερο διεθνή ρόλο. Η νέο-οθωμανική ιδεολογία αποδίδει.
Αντίστοιχα τα περιθώρια κινήσεων της Τουρκίας μεγαλώνουν. Οι μεγάλες δυνάμεις δυσκολεύονται περισσότερο να της επιβληθούν. Οι εναλλακτικές επιλογές της για συμμαχίες/συνεργασίες/συνεννοήσεις πολλαπλασιάζονται. Η εξέλιξη των διεθνών σχέσεων ισχύος είναι υπέρ της.
Τέλος η Τουρκία ενισχύει την επιρροή της στον Εύξεινο Πόντο. Από τη μία μεριά θα αποτελεί μέρος των όποιων μελλοντικών διευθετήσεων, όντας διαμεσολαβητής μίας ανακωχής. Από την άλλη μία ήττα της Ρωσίας θα της άνοιγε το δρόμο για τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, ενώ μία ήττα της Ουκρανίας κατόπιν της μεγάλης φθοράς της Ρωσίας θα αύξανε τη σημασία της και για τη Μόσχα και για το ΝΑΤΟ. Ως εκ τούτων η πορεία του πολέμου την ευνοεί.
Βάσει των παραπάνω η στάση της Άγκυρας στην κόντρα ΗΠΑ-Ρωσίας είναι ορθολογική, μελετημένη και τελικά …αποδοτική! Συμβαδίζει με τη στρατηγική της, την ιδεολογία της, την εξέλιξη των διεθνών σχέσεων ισχύος, την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία. Η διεθνής θέση της αναβαθμίζεται για την ώρα, παρά τους πολλούς κινδύνους που συνεχίζει να αντιμετωπίζει. Η κατάσταση θα γίνει πολύ πιο περίπλοκή στην περίπτωση διάχυσης του πολέμου εκτός Ουκρανίας. Ωστόσο οι απόψεις που εντοπίζουν στην Τουρκική πολιτική ανορθολογισμό, τυχοδιωκτισμό ή αδιέξοδο δεν επιβεβαιώνονται.
Συμβάλλουν όμως στη διάδοση ενός επικίνδυνου εφησυχασμού στην Ελλάδα, την ώρα που η Άγκυρα αμφισβητεί την κυριαρχία κατοικημένων νησιών και οι σύμμαχοι δείχνουν συνεκμετάλλευση σε ΑιγαίοΑν. Μεσόγειο!
