Επιμέλεια από Αντώνη Αντωνά.
Τα Θεοφάνεια (ή και Θεοφάνια) είναι μεγάλη ετήσια Χριστιανική εορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).
Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές Ευαγγελικές περικοπές.
Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνεια και Φώτα ή Φωτά.
Οι Ελληνοχριστιανικές ορθόδοξες γιορτές είναι γεγονότα, που έχουν σκοπό να καθοδηγήσουν τον άνθρωπο στο μεγάλο μυστήριο της σωτηρίας και για αυτό είναι λυτρωτικές για τον πιστό. Έτσι ο χρόνος για τον άνθρωπο, που συμμετέχει σε όλες τις γιορτές της Εκκλησίας, μεταφέρει το μήνυμα της εν Χριστώ αναβάπτισης, την οποία καμία άλλη κοσμική γιορτή δεν μπορεί να προσφέρει ή να αντικαταστήσει.
Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε/ ἡ τῆςΤριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις,/ τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι,/ ἀγαπητὸν σε Υἱὸν/ ὀνομὰζουσα/ καὶ τὸ Πνεῦμα, ἐν εἴδει περιστερᾶς,/ ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλὲς./ Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεὸς/ καὶ τὸν κόσμον φωτίσας, δόξα σοι.
Καθώς βαπτιζόσουν Κύριε στον Ιορδάνη (ποταμό), (μας) εφανερώθηκε η προσκύνησις της (Αγίας) Τριάδας,επειδή η φωνή του Πατέρα έδινε μαρτυρία για σένα ονομάζοντάς σε "Αγαπητό Υιό", και το (άγιο) Πνεύμα με μορφή περιστεράς εβεβαίωνε το αλάθητο του λόγου. Χριστέ, Θεέ που φανερώθηκες και που τον κόσμο φώτισες, δόξα σε σένα.
Κοντάκιο Θεοφανίων
«Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη/ και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς εν επιγνώσει υμνούντας Σε/ Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον»
Κυπριακά ποιήματα φίλων μας, απλών αυτοδίδακτων λαογράφων-θυμοσόφων Ελληνων Κύπριων ποιητών οι οποίοι γράφουν και τιμούν την Βάπτιση του Ιησού και τα Θεοφάνεια.
Τυχαία ενδεικτική επιλογή. Λαογραφικά.
Παρακαλώ σας δώστε μου θέλημαν ν’αρκινήσω,/ να πω τα Φωτοκάλαντα να σας τα ιστορήσω./ Τζι αν έσιετε ευχαρίστηση τζιαι θέλ’ η όρεξή σας/ τα Φωτοκάλαντα να πω στη πόρτα τη δική σας/ Μηνύματα χαρούμενα ήρταμε να σας πούμε,/ πως ο Χριστός βαφτίζεται τζιαι να σας ευχηθούμε./ Πως εν τα θεοφάνεια ανθρώπου σωτηρίαν,/ που καθαρίζουν τες ψυσιές από την αμαρτίαν. / Σήμερον ήρτεν ο Χριστός στο άγιο ποτάμι/ τζιαι ζήτησε να βαφτιστεί από τον Ιωάννην./ Θαύμα μεγάλον έγινεν απού δεν έσιει ταίριν,/ ανοίξασιν οι ουρανοί τζι εξέβην περιστέριν. / Ήτουν το Πνεύμαν τ’Αγιον για να το μαρτυρήσει/ πως εβαφτίστην ο Χριστός π’ανατολήν ως δύσην./ Δοξάζουμεν σε βασιλιά με τα θαυμάσιά σου/ τζιαι προσκυνούμεν Κύριε τα Θεοφάνειά σου. / Ακούστε το Βαγγέλιο που του Χριστού το στομαν,/ όποιος δεν εβαφτίστηκεν χάννει ψυσιήν τζιαι σώμαν./ Εις τούντο αρκοντόσπιτον που δείξαν προθυμίαν/ π’ ακούσασιν τα κάλαντα με τόσην ευθυμίαν. / Δώς τους Θεγέ μου τζιαι Χριστέ τζι αφέντρα Παναγία/ χρόνια πολλά τζιαι πλούσια να ζιουν με την υγείαν./ Τζιαι του τζαιρού με το καλό να’ ρτούμεν να σας βρούμεν,/ χαρούμενους καλόκαρδους τα Φώτα να σας πούμεν.
Δέσποινα Κωνσταντίνου
Του Αγιαννιού (7 Ιανουαρίου)
Σήμερα/ ο ποταμός άπλωσε στη ράχη της γης/ να χωρέσει τ’ άνθη/ απ’ τις ερήμους του κόσμου/ που πιότερη η ακρίβεια τους ήταν/ σε χρώμα και ευωδιά/ απ’ των μαγαζιών τα μπουκέτα,/ να δώσει αγκάλη/ στα ολογύρω ταπεινά σπιτάκια/ που απ’ το πρωί τους ξένους φιλεύουν/ ποτά ζεστά και γεννήματα της γης/ και που "σιαλόμ, σιαλόμ"/ κουδουνίζει η ατμόσφαιρα/ να ποτίσει τα δέντρα/ που συμμαρτυρούν στις φυλλωσιές/ την Άγια παρουσία/ να θρέψει τα ξεροτόπια/ π’ αναδέχτηκαν του Βαπτιστή τα βήματα/ να κηρύξει σε γλώσσες μακρινές/ το ξανάνιωμα των πάντων.
(Από "Δύο κομμάτια ποίησης", Λάρνακα.)
Ανδρούλλα Θεοκλή Νικηφόρου
ΚΑΛΑΝΤΑ μία μέρα πριν την γιορτή των Φώτων.
Έθιμα του κατεχόμενου μου χωριού Χάρτζια στην επαρχία Κερύνειας.
Πίσω από τον Πενταδάκτυλο,/ η σκέψη ταξιδεύει,/ εις το χωριό μου σεριανεί,/ κάτι ψάχνει,κάτι γυρεύει.../ Μέστ´τα συρτάρια της ψυχής,/ όλα είναι κλειδωμένα,/ και κάθε χρόνο έρχονται,/ έθιμα περασμένα.../ Οι Τούρκοι μας σκορπίσανε,/ και το χωριό τουρκέψαν,/ μα την ψυχή μας δεν μπορούν,/ όσο κι αν το παλαίψαν../ Ήθη και έθιμα πάντα τα νοσταλγούμε,/ τις μέρες τις γιορτινές,/ πίσω ξανά γυρνούμε,/ όσα ζήσαμε, για να τα θυμηθούμε.../ Με τα μάτια της ψυχής,/ εκεί περιπλανιέμαι,/ και βλέπω ότι έζησα,/ με τίποτε δεν ξεχνιέμαι./ Βλέπω μπροστά μου τη μορφή,/ σεβάσμιου ιερέα,/ στο ένα χέρι το σταυρό,/ στ´αλλο κρατά αγιασμό,/ και μέσα μιά δέσμη βασιλικό./ Σ´όλα τα σπίτια θε να μπεί,/ για να τα θυμιατίσει,/ και με αγιασμό,/ όλους να καλαντίσει./ Τραπεζομάντηλο λευκό,/ η μάνα θε να στρώσει,/ και στο τραπέζι τα καλά,/ πού ο θεός θα δώσει./ Ψωμί, ελιές ,κρασί,/ ο παπάς θα ευλογήσει,/ και στην οικογένεια,/ μιά ευχή θ´αφήσει,/ σ´αυτό το σπίτι το ψηλό,/ πέτρα να μην ραγίσει./ Ξεροτήγανα, ολόγλυκη λιχουδιά,/ η μάνα θε να φτιάξει,/ και στους καλικάτζαρους ,/ στη στέγη θα πετάξει./ Το μήνυμα θ´ακούσω, το/ της μάνας μου για να τους λέει.../ Τιτσί ,τιτσί λουκάνικο,/ κομμάτι ξεροτήανο,/ να φάτε και να φύγετε.../ Σαν αγιαστούνε τα νερά,/ να εξαφανιστείτε,/ και μ´ένα ξεροτήανο,/ κάτω στην γή να μπείτε. Χριστάκης Χαραλάμπους
Φέτος οι ευχές δεν θα βασιλέψουν,/ οι γιορτές μας δεν μεσουρανούν/ οι απειλές της Τουρκιάς είναι κυρίαρχες/ τα στολίδια φαντάζουν φτωχικά/ και αν το φως των Θεοφανείων μας φωτίσει ξανά/ οι άνθρωποι θερμά δεν θα το καλωσορίσουν/ η αισιοδοξία τους και πίστη τους όμως ας μην τελέψουν/ Το κλίμα το βαρύ ομως θα αλλάξει/ ο χρόνος κυλάει σαν ποτάμι/ παρασέρνει την θλίψη με μένος/ και σαν τροχός που γυρίζει/ φέρει επιτέλους το αίσιο τέλος./ Ο Θεός δεν μας εγκατέλειψε/ και σαν λάμψουν τα αστέρια/ τα φωτισμένα μας πρόσωπα/ θα κουρνιάσουν ενωμένα εκεί/ στην μεγάλη θαλπωρή της χαρά ….
Τούντους τζιαιρούς τους μαυροσκότεινους,/ που ζήσαμε τζιαι ακόμα ζούμε,/ τα Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά,/ τ΄ άγια φώτα του Ιησού τη βάπτιση,/ ας μας φωτίσουν τζιαι αναβαπτίσουν τουλάχιστον,/σήμερα τον δρόμο μας να βρούμε./ Μ΄ ευτζιές τα Φωτοκάλαντα όλοι να ευχηθούμε,/ χαρούμενα μηνύματα να πάρουμε, να δώσουμε,/ πως εν τα Θεοφάνεια ανθρώπου ευτυχία,/ τζιαι με το φως το άγιο θα δώσουν,/ εις τον άνθρωπο θεία σωτηρία,/ που κάθαρση κάνει στις ψυσιές τζιαι δίνει ευημερία.
Σήμερα που πήε ο Χριστός με εντολή πατέρα,/ στον Ιορδάνη ποταμό να βαπτιστεί από τον Ιωάννη,/ μεγάλο θαύμα έγινε που δεν εξαναγίνει./ Οι ουρανοί φωτίστηκαν τζιαι ως Άγιο Πνεύμα/ εβκήκε περιστέρι, που εις τον κόσμο ούλλο μήνυσε/ πως εν Ιορδάνη εβαπτίσθηκε Ιησούς, υιός Κυρίου,/ που στην οικουμένη φώτιση τζιαι ειρήνη θε να δώσει …/ και στην Κύπρο μας την ταλαίπωρη ΛΕΥΤΕΡΙΑ να φέρει …
Ούλλα τα μύρια τα κακά να ξαφανιστούσιν/ τζιαι οι καλοί οι άνθρωπο να εξαγνιστούσιν …./ Και πάσα ούλλα τα κακά να φύουν,/ μαζί με τους κακούς τους καλικαντζάρους, βαρβάρους εκ Τουρκίας,/ να πάσιν εις τ΄ανάθεμα και την αποδημία.
Με ευλογία του Χριστού, ο άνθρωπος στον τόπο του πρέπει να ριζώνει, ποτέ του τόσο εύκολα να μην τα παραδώνει. Αλύγιστος να στέκεται, την γη του να γλυτώνει και αν τυχόν την σκλάβωσαν να την απελευθερώνει.
Αντώνης Αντωνάς.
Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του…»
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ, Η ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΥ ΘΕΙΟ ΜΗΝΥΜΑ ΚΑΙ ΕΥΧΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ. ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΜΑΣ, Ν΄ ΑΠΟΔΙΩΞΕΙ, Ν΄ ΑΠΟΣΕΙΣΕΙ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙ ….
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΑ.
Επιμέλεια του Αντώνη Αντωνά από *Λάρνακα – Κίτιον, που με ιδιαίτερη λαμπρότητα γιορτάζει τα Θεοφάνεια.
*Καταθέτω τιμής και μνήμης ένεκεν δύο παλαιές ξεθωριασμένες φωτογραφίες, όπως και τα λησμονημένα εκείνα χρόνια, που και αυτά ξεθώριασαν, όταν τότε ο ορθόδοξος Ελληνικός λαός σύσσωμος τιμούσε και θρησκευτικές και εθνικές εορτές. Είναι από τον Αγιασμό των υδάτων στην γενέτειρα μου Λάρνακα-Κίτιον (μάλλον του 1953). Πάνω, διακρίνεται ο ιερός κλήρος επί της αποβάθρας (Σκάλας) της Λάρνακας, με την Ελληνική σημαία και κάτω, στη παραλία των Φοινικούδων, χιλιάδες Χριστιανοί της Ελληνικής Κύπρου, με ευλάβεια παρακολουθούν την τελετή των Θεοφανείων …. Που είν΄ εκείνα τα χρόνια τα παλιά …;
Διαχρονικά, η γιορτή των Φώτων είναι για τους Κιτιείς - Λαρνακείς μια μεγάλη γιορτή. Η μεγάλη πομπή ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Λαζάρου και καταλήγει στη μεγάλη αποβάθρα, όπου γίνεται ο καθαγιασμός των υδάτων με το ρίξιμο του Σταυρού και ο αγώνας που κάνουν οι κολυμβητές για να τον βρούν. Από ολόκληρη την επαρχία Λάρνακας, αλλά και απ’ όλη την Κύπρο έρχονται για να ζήσουν τις ευλαβικές στιγμές της γιορτής και ιερό αγιασμό να λάβουν ψυχή τε και σώματι.
