To περιοδικό Foreign Affairs σε άρθρο γνώμης των Harris Mylonas και Scott Radnitz παρουσιάζει πώς οι εσωτερικοί εχθροί πραγματικοί και φανταστικοί- επηρεάζουν τη Γεωπολιτική.
Τίτλος του άρθρου: The Disturbing Return of the Fifth Column
Το άρθρο ξεκινάει με την περίπτωση της Ρωσίας, η οποία, στον απόηχο της εισβολής της στην Ουκρανία, διεξήγαγε μια μεγάλης κλίμακας καταστολή εναντίον πολιτών που θεωρούνται ότι αντιτίθενται στον πόλεμο. Η ρητορική του Putin έχει μεταφραστεί σε επίσημη πολιτική: αντιφρονούντες και Ρώσοι με ανεξάρτητο πνεύμα έχουν κατηγορηθεί ότι προωθούν τα δυτικά συμφέροντα και εργάζονται για να υπονομεύσουν τη Ρωσία εκ των έσω.
Αυτή είναι η στρατηγική που χρησιμοποιούν οι ηγέτες σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών, εντοπίζοντας και δυσφημώντας εγχώριες ομάδες, που υποτίθεται ότι συνεργάζονται με εξωτερικούς εχθρούς για να υπονομεύσουν το εθνικό συμφέρον, και στη συνέχεια υποκινούν την κοινή γνώμη για τους στοχοποιήσει.
Με αυτόν τον τρόπο, αυτοί οι ηγέτες εκμεταλλεύονται προϋπάρχουσες προκαταλήψεις, φόβους για την εθνική ασφάλεια και γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, για να αποδυναμώσουν τους εγχώριους πολιτικούς αντιπάλους και να ενισχύσουν τη συνοχή των «πληροφοριοδοτών» που τους υποστηρίζουν.
Σήμερα, η πολιτική της πέμπτης φάλαγγας είναι πανταχού παρούσα. Το τέλος της «μονοπολικής κατάστασης» των Ηνωμένων Πολιτειών, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φιλοδοξίες των ρεβιζιονιστικών κρατών, έχει αυξήσει τη γεωπολιτική αστάθεια.
Η Ρωσία υπήρξε βασική πηγή αυτής της αστάθειας, εισβάλλοντας στη Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία δύο φορές, φαινομενικά για λογαριασμό ρωσόφωνων αυτονομιστών ή υποτιθέμενων καταπιεσμένων πληθυσμών. Άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία, το Ιράν, η Ιαπωνία, η Σαουδική Αραβία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία προσπάθησαν επίσης να ασκήσουν επιρροή σε ασταθείς περιφερειακές τάξεις.
Ένα άλλο πλαίσιο της πέμπτης στήλης είναι η υποτιθέμενη πίστη των πολιτικών σε υπερεθνικούς θεσμούς σε βάρος των εθνικών συμφερόντων. Στον απόηχο της οικονομικής κρίσης του 2008, τα κόμματα και τα κινήματα της αντιπολίτευσης στην Ευρώπη είδαν την ευκαιρία να απονομιμοποιήσουν τα κυβερνώντα κόμματα, που ήταν πρόθυμα να διαπραγματευτούν δανειακές συμφωνίες με εξωτερικούς παράγοντες, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Κατηγορίες για απιστία διατυπώθηκαν τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά λαϊκιστικά κινήματα και ξεπέρασαν τον διαχωρισμό της κοινωνίας ανάμεσα σε «καθαρούς» πατριώτες και μια «διεφθαρμένη» ελίτ, όπως κάνουν συχνά τα λαϊκιστικά κινήματα, συνδέοντας με επιτυχία αυτή την ελίτ με συγκεκριμένους, πιθανώς κακόβουλους, εξωτερικούς παράγοντες όπως το ΔΝΤ, η Γερμανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Με αυτό το σκεπτικό, ο πρώην Πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας επιτέθηκε σε κόμματα που είχαν ψηφίσει δύο συμφωνίες διάσωσης και άλλες πολιτικές λιτότητας πριν έρθει στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ:
«Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο εχθρός δεν είναι μόνο στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες ή στην Ουάσιγκτον. Ο εχθρός, ίσως ο πιο σκληρός, είναι επίσης εντός των συνόρων μας», είπε σε μια ομιλία του το 2015.
Τέτοιοι εκρηκτικοί ισχυρισμοί είχαν χάσει την ισχύ τους μέχρι το τέλος της θητείας του ως πρωθυπουργού το 2019, ειδικά αφότου ο συνασπισμός του ψήφισε μια τρίτη συμφωνία διάσωσης. Αλλά η αντίληψη ότι οι πολιτικές ελίτ είχαν συνεννοηθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες ή το ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον, μετατρέποντας την Ελλάδα σε «αποικία χρέους», όπως το έθεσαν εξέχοντα μέλη του κόμματος του Τσίπρα, συνέχισε να διατυπώνεται από κόμματα τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς.
Οι κατηγορίες της πέμπτης φάλαγγας, που συνδέουν τις εγχώριες ελίτ με τους «παγκοσμιοποιητές» και τη διεθνή χρηματοδότηση, συχνά με αντισημιτικές προεκτάσεις, ξεπέρασαν την οικονομική κρίση και ενθάρρυναν τους λαϊκιστές πολιτικούς σε όλο τον κόσμο.
Ισχυροί άνδρες όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν (Putin), ο Ταγίπ Ερντογάν (Erdogan), και ο Βικτορ Όρμπαν (Orban) έχουν δείξει πώς η χρήση της ρητορικής της πέμπτης φάλαγγας μπορεί να οδηγήσει σε εκλογική επιτυχία και να ενοποιήσει πλειοψηφικούς συνασπισμούς γύρω από αντιληπτές πολιτιστικές απειλές και απειλές για την ασφάλεια.
Τέτοια μηνύματα έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο βαθμό, εν μέρει, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είναι περίεργο που τα κόμματα σε μακροχρόνιες δημοκρατίες έχουν υιοθετήσει παρόμοιες τακτικές. Τα ακροδεξιά κόμματα στη Γαλλία απεικονίζουν το Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους ως υπαρξιακή απειλή για τον γαλλικό τρόπο ζωής.
Μια τέτοια ρητορική είναι πιθανό να ανθίσει στους επόμενους εκλογικούς κύκλους, με σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις. Στο εσωτερικό, η επίφοβη παρουσία της πέμπτης φάλαγγας θα μπορούσε να διαβρώσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη μεταξύ διαφόρων εθνοτικών, κοινωνικών και κομματικών ομάδων, ενισχύοντας την πόλωση και υπονομεύοντας την εθνική συνοχή. Όπου τέτοιοι ισχυρισμοί διαδίδονται ευρέως, οι κοινωνίες είναι πιθανό να γίνουν πιο εύθραυστες, ευάλωτες σε εξωτερικές παρεμβάσεις και επιρρεπείς στη βία.
Διεθνώς, η πεποίθηση ότι ορισμένες χώρες επιδιώκουν να βοηθήσουν ή να «ενεργοποιήσουν» φιλικές ξένες ομάδες, για να υπονομεύσουν τους αντιπάλους τους, μπορεί να γίνει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ωθώντας τις διωκόμενες ομάδες να αναζητήσουν εξωτερική προστασία από τις δικές τους κυβερνήσεις.
Στην ακραία περίπτωση, η αμοιβαία κατάχρηση ευάλωτων ομάδων από εμπόλεμες χώρες μπορεί να οδηγήσει σε εθνοκάθαρση, όπως συνέβη στην Ελλάδα και την Τουρκία στις αρχές του περασμένου αιώνα και στη Βοσνία και τη Σερβία στο τέλος του περασμένου αιώνα.
Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, η πολιτική της πέμπτης φάλαγγας θα γίνει καθοριστικό χαρακτηριστικό της γεωπολιτικής και της διπλωματίας καθώς και της εσωτερικής πολιτικής. Οι μελετητές και οι επαγγελματίες επίλυσης συγκρούσεων πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια των εκστρατειών κατά των υποτιθέμενων πέμπτων φαλάγγων όταν εμφανίζονται και να κατανοήσουν πώς η εσωτερική πόλωση και οι διεθνείς κρίσεις ασφάλειας μπορούν να συγκλίνουν με τρομερές συνέπειες.
Εφόσον η εμπρηστική πολιτική ρητορική έχει σκοπό να προκαλέσει την αντίδραση μιας κατηγορούμενης πέμπτης φάλαγγας, η αποκάλυψη αυτής της στρατηγικής και η απόκρουση αυτών των αφηγημάτων μέσω εκστρατειών στα τοπικά μέσα μπορεί να καταστήσει ευκολότερη την αντίσταση σε τέτοιες προκλήσεις.
Οι δυνάμεις που οδηγούν την πολιτική της πέμπτης φάλαγγας, ωστόσο, είναι ισχυρές και δεν θα υποχωρήσουν έως ότου μειωθεί η πολιτική πόλωση, η εισοδηματική ανισότητα και η παραπληροφόρηση που ενεργοποιείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – τίποτα από τα οποία δεν είναι πιθανό να συμβεί σύντομα.
Σε μια εποχή αβεβαιότητας και κατακερματισμού, οι πέμπτες φάλαγγες δεν θα περιορίζονται πλέον στις σκοτεινές γωνιές της εθνικιστικής φαντασίας. Θα είναι μπροστά και στο επίκεντρο, στην εσωτερική και παγκόσμια πολιτική.
Ο Χάρης Μυλωνάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Elliott School of International Affairs του Πανεπιστημίου George Washington και Αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού Nationalities Paper.
Ο Scott Radnitz είναι καθηγητής Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών στο Jackson School of International Studies του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον. Από το 2022 έως το 2023, είναι μέλος του Jean Monnet στο European University Institute στη Φλωρεντία της Ιταλίας.
Έχουν εκδώσει το «Enemies Within: The Global Politics of Fifth Columns».
ΠΗΓΗ: περιοδικό Foreign Affairs – γνώμης των Harris Mylonas και Scott Radnitz
