Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος*
Επικαιροποιώ και εμπλουτίζω σήμερα ένα παλιότερο άρθρο μου καθώς διαβάζω
πηχιαίους τίτλους και ακούω ραδιοτηλεοπτικούς διθυράμβους για το ΤΕΛΟΣ της «αυστηρής
οικονομικής μας επιτήρησης» την ώρα που διαθνώς επισημαίνεται με έμφαση ότι τα
Ελληνικά και Ιταλικά ομόλογα μέσα στην απρόσμενη δίνη οικονομικών προβλημάτων θα
αντιμετωπίσουν πάλι δυσκολίες...
https://www.ft.com/content/1a699b10-7ed4-40b4-b0f3-1eb716e1f8d2
Τελικά πετάει ή δεν πετάει ογάιδαρος όπως θέλει το σχετικό παροιμιακό λαϊκό δίλημμα;
Όσο και αν ακουστεί αυτό παράξενο και ίσως κριθεί από μερικούς και επιστημονικά
αντιδεοντολογικό στο μέτρο που όλοι γνωρίζουμε ή θα έπρεπε να γνωρίζουμε από το Νόμο
της βαρύτητας και την ανατομική μορφή των συμπαθών τετράποδων η απάντηση είναι πάντα
απόλυτα αρνητική!..
Με άλλα λόγια με δεδομένες τις συγκεκριμένες επιστημονικές, ιστορικές, πολιτικές,
συναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές παραμέτρους ο γάιδαρος ΠΟΤΕ και σε καμιά χώρα
του πλανήτη μας ΔΕΝ μπορούσε και δεν μπορεί να πετάξει!..
Υπάρχει, όμως, (όπως πιστοποιεί η πολιτική μας ιστορία και όπως απέδειξαν τα χρόνια
που πέρασαν από τον «Μνημονιακό» Μάιο του 2010 μέχρι και σήμερα) η χώρα που λέγεται
ΕΛΛΑΔΑ όπου ο γάιδαρος και πετούσε και συνεχίζει να «πετάει!»..
Πόσο εύπιστοι είμαστε αλήθεια, παιδιά, γυναίκες και άνδρες στην εποχή μας και πόσο
εύκολα θα μπορούσε κάποιος ή κάποιοι να μας αλλάξουν τα μυαλά, με υποβολή σε πλύση
εγκεφάλου, και να μας κάνουν να δούμε τα άσπρα μαύρα, τα μαύρα άσπρα και τον γάιδαρο
να…πετάει;
Όπως λένε οι Κινέζοι: «δείξε με το δάκτυλό σου το ελάφι και φώναξε να ένα…άλογο»
και όπως λένε οι πολιτικοί μας από το 2010 και μετά εδώ στην Ελλάδα μας:
«δείξε την τρόικα, (τους μετονομάσαμε «θεσμούς») και φώναξε…ΦΕΥΓΟΥΝ!»
Ή, απαντώντας στον τίτλο του άρθρου μου, στην Πατρίδα μας:
Δείξε τον γάιδαρο και φώναξε «Παιδιά, κοιτάξτε …πετάει!»
Η πειθώ της Ομάδας και της Εξουσίας
Θα αναφερθώ περιληπτικά στα εντυπωσιακά αποτελέσματα που μας έδωσαν δύο κλασικά
πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας των διακεκριμένων Αμερικανών συναδέλφων Dr
Solomon Asch και Dr Stanley Milgram. Σε αυτά πειράματα οι ερευνητές και οι συνεργάτες
τους δημιουργούν για το άτομο συνθήκες αμφιβολίας φέρνοντάς το αντιμέτωπο με
ερεθίσματα αμφίβολης ευκρίνειας.
Το «άτομο-θύμα» οδηγείται από τις συνθήκες του πειράματος έντεχνα σε συναισθηματική
σύγκρουση καθώς από τη μία μεριά αισθάνεται την έντονη υποκειμενική τάση να κάνει τη
σωστή επιλογή όπως ακριβώς έχει μάθει μέχρι αυτήν την στιγμή στη ζωή του ( πχ ο γάϊδαρος
2
ΔΕΝ...πετάει, και η ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ η αφαίμαξη πόρων από τις κοινωνικο-οικονομικά
ασθενέστερες τάξεις, η δραματική μείωση συντάξεων με παράλληλη αύξηση απαιτούμενων
ετών εργασίας, το πάγωμα των μισθών που σε συνδυασμό με ψηλό πληθωρισμό σημαίνει
ουσιαστική μείωση ΔΕΝ μπορεί να είναι συμπεριφορές καμιάς Πατριωτικής Πολιτικής
Ηγεσίας) και από την άλλη μεριά αισθάνεται έντονη την πίεση από τα άλλα μέλη της ομάδας
στην οποία το έχουμε εντάξει για την ολοκλήρωση της πειραματικής διαδικασίας και τα
οποία το προτρέπουν να κάνει μία επιλογή που εμφανώς είναι λαθεμένη.
Για να γίνει κατανοητή η διαδικασία άσκησης πίεσης από την ΟΜΑΔΑ στο άτομο και για
να μας διδάξει και κάτι που θεωρώ χρήσιμο για την εποχή μας, την εποχή της αμφισβήτησης
των πάντων από τους πάντες και της αμφιβολίας για όλα και για όλους, ας δούμε τι ακριβώς
συμβαίνει στην εξελικτική πορεία αυτώ των πειραμάτων.
Στο πείραμα του Asch (όπου ΟΛΑ τα άτομα εκτός ενός που το βαφτίζουμε «θύμα» είναι
συνεργάτες του ερευνητή) ο ερευνητής δείχνει δύο κάρτες όπου στην πρώτη κάρτα υπάρχει
μια ευθεία γραμμή ενός συγκεκριμένου μήκους και στην δεύτερη κάρτα υπάρχουν τρείς
ευθείες γραμμές διαφορετικού μήκους η μία από τις οποίες είναι εμφανέστατα και χωρίς
αμφιβολία ακριβώς ίσου μήκους με τη γραμμή της πρώτης κάρτας.
Ο εξεταστής ρωτά ένα-ένα τα άτομα της ομάδας να κάνουν την σύγκριση των γραμμών
αφήνοντας τελευταίο το "θύμα" της παρέας.
Στο επίδειξη των καρτών ΟΛΟΙ οι συνεργάτες του ερευνητή συμφωνούν σε κάτι που
είναι μια ΕΜΦΑΝΕΣΤΑΤΑ λάθος επιλογή (και το «θύμα» όπως καταγράφεται από την
βιντεοκάμερα ξαφνιάζεται, γέρνει μπροστά, κοιτάζει τις γραμμές, κοιτάζει έναν- έναν τα
μέλη της ομάδας και είναι εμφανή στο πρόσωπό του τα αισθήματα του ξαφνιάσματος και της
δυσπιστίας...)
Όταν έρχεται η σειρά του «θύματος» να συγκρίνει τις γραμμές στις δύο κάρτες, υποθέτω
ότι δεν θα σας εκπλήξει το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός «ατόμων-θυμάτων» απαντά
δίνοντας την ίδια απάντηση που έδωσαν ΟΛΑ τα άλλα μέλη της ομάδας!...
Εκπληκτικό; Όχι ακριβώς!
Τα «θύματα» στο συγκεκριμένο πείραμα έχουν ουσιαστικά δυο επιλογές κάθε μια από τις
οποίες συνεπάγεται και ένα σχετικό συναισθηματικό και ψυχοκοινωνικό κόστος. Εφόσον
επιλέξουν να σταθούν πιστά στις προσωπικές τους απόψεις και να πούνε τι ακριβώς είναι
σωστό και τι λάθος τότε θα βρεθούν σε ευθύγραμμη ισορροπία με τις υποκειμενικές τους
πεποιθήσεις και τα αντικειμενικά δεδομένα αλλά θα έρθουν σε ευθεία αντιπαράθεση με τα
άλλα μέλη της ομάδας που δηλώνουν, γιατί έτσι συμφωνήθηκε, το ακριβώς αντίθετο. Καθώς
ταυτίζουν την εκτίμηση και απάντησή τους με τα άλλα μέλη της ομάδας τότε θα έλθουν σε
σύγκρουση με τις υποκειμενικές τους πεποιθήσεις και την ορθή αντίληψη πραγματικότητας
αλλά αποφεύγουν την αντιπαράθεση με την ομάδα..
Οι δικαιολογίες που έδωσαν «τα θύματα» στο πείραμα με τις γραμμές του Dr Asch
εστιάσθηκαν γύρω από τη δική τους κακή-λανθασμένη εκτίμηση του μήκους των γραμμών
ακόμη και σεανύπαρκτα προβλήματα…όρασης!
Στα πειράματα του καθηγητή Stanley Milgram «το θύμα» καλείται να καθήσει μπροστά
σε ένα πίνακα παροχής ηλεκτροσόκ σε ένα άτομο που βρίσκεται σε άλλον θάλαμο και δεν
3
υπάρχει οπτική επαφή αλλά μπορεί να ακούσει τις εκφράσεις πόνου που δημιουργεί το
ελαφρύ ηλεκτροσόκ.
Οι ερευνητές παροτρύνουν τό «θύμα» να αυξήσει την ηλεκτρική ένταση του ηλεκτροσόκ
προξενήσει πόνο σε κάποιο άγνωστο άτομο επειδή έτσι τον παροτρύνει και τον πείθει να
κάνει το άτομο που κατέχει θέση εξουσίας. Τα «θύματα» (δεν τίθεται θέμα επικινδυνότητας
για την ασφάλεια και την σωματική υγεία του ατόμου που δέχεται το ηλεκτροσόκ) δέχονται
παροτρύνσεις και πιέσεις για αύξηση του επιπέδου ηλεκτροσόκ και οι κραυγές πόνου που
ακούγονται από τον θάλαμο όπου βρίσκεται το άτομο που δέχεται το ηλεκτροσόκ προκαλούν
συναισθηματικό άλγος στο «πυμα» που κάνει την παροχή ηλεκτροσόκ.
¨οσο αυξάνεται το επίπεδο του ηλεκτροσόκ και μαζί οι κραυγές πόνου τα «θύματα» που
προξενούν τον πόνο κομπιάζουν, διστάζουν και κάποια αρνούνται να συνεχίσουν να
προκαλούν πόνο σε άγνωστα άτομα. Όπως απέδειξαν τα πειράματα ένας αρκετά σημαντικός
αριθμός «θυμάτων» αλλά όχι όλα, τελικά υποκύπτουν στις έντονες πιέσεις που τους ασκούν
οι συνεργάτες του ερευνητή και συμμορφούμενα στις προσταγές της Εξουσίας ξεπερνούν
τον έλεγχο της συνείδησής τους που τους υπαγορεύει να αποφύγουν να προξενήσουν πόνο σε
κάποια άγνωστα άτομα.
Αλήθεια σε καθημερινή βάση πόσες φορές είμαστε ΣΥΝΕΠΕΙΣ σε πεποιθήσεις και αξίες
που είναι ΟΡΘΕΣ και πόσες φορές αρνιόμαστε την πραγματικότητα, σαν τον Άγιο Πέτρο
πριν αλέκτωρ λαλήσει τρείς, υποκύπτοντας σε Κομματικά προστάγματα ή για να επιδείξουμε
ότι συμβιβαζόμαστε με την ομάδα, με την παρέα όπου επιλέξαμε να ανήκουμε και μας το
επιβάλλει ή για να μη χάσουμε κεκτημένα προνόμια παροχές που συνδέονται κλασικά με την
κατοχή της ΕΞΟΥΣΙΑΣ;
Τα άτομα, άνδρες και γυναίκες, που επιλέγουν να μένουν πιστοί στις ΑΡΧΕΣ τους
ΔΕΝ ΣΥΜΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ και φυσικά δεν συμμετέχουν σε Κομματικές ομάδες
διεκδίκησης της ΕΞΟΥΣΙΑΣ…
Όσοι ΣΥΜΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ αποδεχόμενοι ότι υπάρχει στον Πλανήτη η χώρα που ανέκαθεν
λεγόταν ΕΛΛΑΔΑ όπου «ο γάιδαρος…πετάει» συνεχίζουν να απολαμβάνουν ξεδιάντροπα
τα λάφυρα της ΕΞΟΥΣΙΑΣ...
-------------------------------------------------
*O Γιώργος Πιπερόπουλος, Δρ Κοινωνιολογίας - Ψυχολογίας, είναι Επίτιμος Καθηγητής
Μάνατζμεντ και Μάρκετινγκ στο Βρετανικό Πανεπιστήμιο Durham, συνταξιούχος
καθηγητής Μάνατζμεντ, Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων και πρώην Πρόεδρος του
Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
