Γράφει ο Γιώργος Γκορέζης*
Oι απόγονοι των Τσάμηδων που μένουν στην Αλβανία ανακήρυξαν την 27η Ιουνίου, ημέρα απελευθέρωσης της Παραμυθιάς Θεσπρωτίας από τους γερμανοτσάμηδες, σαν ημέρα δήθεν γενοκτονίας, και προβαίνουν κατ΄ έτος την 27η Ιουνίου σε θορυβώδεις συγκεντρώσεις στα σύνορα με τη Θεσπρωτία.
Την Δευτέρα 20 Ιουνίου 2022 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων της «γενοκτονίας» της Τσαμουριάς από το ακραίο και ανθελληνικό κόμμα PDIU, που συστηματικά προωθεί την ατζέντα της Άγκυρας στην χώρα.
Η προκλητική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με την ανοχή του προεδρείου της βουλής και της κυβέρνησης Ράμα, που συχνά «χαϊδεύει» τα αυτιά των εθνικιστών για ψηφοθηρικούς λόγους.
Και όλα αυτά ενώ γνωρίζουν ότι με τον τρόπο αυτό κακοποιούν και παραχαράσσουν την ιστορία, που έχει καταγράψει ότι οι πρόγονοι τους ήταν εγκληματίες πολέμου, που διέφυγαν την παραπομπή τους στο δικαστήριο της Νυρεμβέργης, όπου έπρεπε να δικασθούν, παρέα με τους ναζί συνεργάτες τους.
Στις αρχές του θέρους 1944 η κατάσταση στη Θεσπρωτία μεταβάλλεται. Οι Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών ( Ε.Ο.Ε.Α. ) του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου ( ΕΔΕΣ) την 27η Ιουνίου 1944 καταλαμβάνουν την Παραμυθιά και την 29η Ιουνίου ανακαταλαμβάνουν την Πάργα. Τόσο στην Παραμυθιά όσο και στην Πάργα ελήφθησαν μέτρα τιμωρίας των Μουσουλμάνων, που είχαν διαπράξει φόνους και εμπρησμούς και προστασίας των γυναικοπαίδων από την οργή του ελληνικού πληθυσμού – 43 καταδικάστηκαν από το στρατοδικείο σε θάνατο και εκτελέστηκαν-και 600 περίπου γυναικόπαιδα βρήκαν προστασία, διατροφή και περίθαλψη σε χώρο συγκέντρωσης στην Παραμυθιά.
Οι δυνάμεις των ενόπλων Μουσουλμάνων, εκτελώντας διαταγές της Γερμανικής Διοίκησης, εγκατέστησαν γραμμή μάχης σε υψώματα Δυτικά και Βορειοδυτικά της Παραμυθιάς και Βορείως της Πάργας, επιδιδόμενοι σε επιδρομές, ληστείες και φόνους εντός της καταληφθείσης υπό των ανταρτών περιοχής. Προς τούτους απεστάλη προκήρυξη που τους καλεί να παύσουν να συνεργάζονται με τους Γερμανούς και να καταθέσουν τα όπλα, αλλά αυτοί καμία απάντηση δεν έδωκαν.
Πληροφορίες έφεραν τους συνεργαζόμενους με τους Γερμανούς ενόπλους Μουσουλμάνους να ετοιμάζουν επίθεση για την ανακατάληψη της Παραμυθιάς. Για την εξασφάλιση της Πόλης το ΙΙ Τάγμα του 16ου Συντάγματος προωθήθηκε από την 27η Ιουνίου στο Στενό Αγίων Θεοδώρων Σέλιανης, τοποθεσία απέχουσα περί τα 4 χιλιόμετρα από την Παραμυθιά, για να απαγορεύσει την αμαξιτή οδό Μενίνα – Παραμυθιά. Το Τάγμα έλαβε διάταξη με τον 5ο Λόχο υπό τον Εύελπι Χριστόπουλο Χρίστο στα δεξιά, τον 6ο Λόχο υπό τον υπολοχαγό Γριβάκο Πέτρο στα αριστερά ( τοποθεσία ΚΟΚΚΙΝΑ ΧΩΜΑΤΑ ), και τον 2ο Λόχο Μηχανημάτων υπό τον τότε Εύελπι Παναγιωτακόπουλο Γεράσιμο στην Παραμυθιά.
Όλοι οι αντάρτες του Τάγματος κατήγοντο από την περιοχή, και έπνεαν μένεα κατά των Μουσουλμάνων, που θεωρούσαν σφαγείς του ελληνισμού της Θεσπρωτίας. Οι άνδρες του 5ου Λόχου προήρχοντο κυρίως από τα χωριά Προδρόμι, Βέλιανη και Καρυώτι, και οι πλείστοι ήταν παλαίμαχοι αντάρτες του εκ Προδρομίου οπλαρχηγού ( Υπολοχαγού των Ε.Ο.Ε.Α. ) Γεωργίου Κωνσταντίνου (Κώτσιο-Νικόλα ), γενναίου και ατρόμητου πολεμιστή. Ο 6ος Λόχος περιελάμβανε αντάρτες από τα χωριά Ζερβοχώρι ( οπλαρχηγός Κωνσταντίνου ), Αγορά-Χόικα οπλαρχηγός Φωτο -Λιόλιος ), περιοχή Φαναρίου (οπλαρχηγός Ντούσκος ), Προδρόμι ( οπλαρχηγός Τσίτσος Χρήστος ).
Η επίθεση των ενόπλων Μουσουλμάνων εκδηλώθηκε την 0530 ώρα της 30ης Ιουνίου επί της κατευθύνσεως από Μενίνα προς Αγίους Θεοδώρους. Προηγούντο δύο Γερμανικά αυτοκίνητα έλκοντα ένα Πυροβόλο των 47 και ένα βλητοφόρο πλήρες βλημάτων. Δέκα περίπου αυτοκίνητα πλήρη Γερμανών ( δύναμη 250 περίπου άνδρες ) και 100 περίπου Μουσουλμάνοι , πολλοί έφιπποι, εντοπίστηκαν να αναμένουν στη θέση « Κεφαλόβρυσο », εκεί ακριβώς όπου ο πλάτανος και η πηγή.
Οι αντάρτες άρχισαν τα πυρά εναντίον του εχθρού από την απόσταση των 300 μέτρων, και οι επί των οχημάτων Γερμανοί κατήλθαν αυτών και άρχισε η μάχη. Οι θέσεις των ανδρών του 6ου Λόχου ήσαν πολύ επισφαλείς, διότι η τοποθεσία ήταν πεδινή και εκτεθειμένη στα πυρά του εχθρού. Παρά ταύτα οι αντάρτες επέδειξαν ευψυχία και εκράτουν τις θέσεις τους. Ενώ οι θέσεις του 5ου Λόχου ήταν πλεονεκτικότερες κατά το δεξιό τους μόνο, όπου και τα βραχώδη προπετάσματα που κάλυπταν τους αντάρτες.
Πλέον της ημίσειας ώρας οι Γερμανοί και Μουσουλμάνοι καθηλώνονται εντός των χανδάκων από τα δραστικά πυρά των ανταρτών, παρά την υπεροχή των πυρών τους, που ενισχύονταν και από πυρά βαρέων όλμων. Βαρύ πολυβόλο του 5ου Λόχου, που είχε ταχθεί στα δεξιά του και εντός σχισμής βράχου, θέριζε ολόκληρη την μεταξύ του έλους και των αντερεισμάτων του υψώματος Ζουμπάνι έκταση στην οποία διεξήγετο η μάχη, και καθιστούσε την προχώρηση του εχθρού αδύνατη. Το πολυβόλο τούτο, λάφυρο των Προδρομιτών ανταρτών από προηγούμενους αγώνες τους με τους Γερμανοιταλούς, χειρίζετο ο αντάρτης Χρίστος Τσίτσος. Προήχθη σε επιλοχία για τον ηρωισμό του κατά τη μάχη αυτή.
Οι Γερμανοί έταξαν τότε εις αγρόν του Νεοχωρίου Πυροβολαρχία από τέσσερα πυροβόλα και άρχισαν δραστικά πυρά. Επεσήμαναν το πολυβόλο και έβαλαν συνεχώς κατ’ αυτού.
Τα πυρά των ανταρτών ήλθαν να ενισχύσουν δύο όλμοι Ιταλικής προελεύσεως από τον Λόχο μηχανημάτων του Τάγματος, εκ των οποίων μόνο ο ένας κατέστη δυνατό να μεταφερθεί δια των χειρών σε κατάλληλο θέση, στα δεξιά του 5ου Λόχου, ώστε να προσβληθεί η εχθρική πυροβολαρχία. Την στιγμή όμως εκείνη ο διοικητής του Τάγματος εντόπισε από το παρατηρητήριο του φάλαγγα δέκα περίπου Γερμανικών αυτοκινήτων να κινούνται από τη Μενίνα προς Αγίους Θεοδώρους, προς ενίσχυση της μάχης. Τα αυτοκίνητα στάθμευσαν στο πλάτανο στο Κεφαλόβρυσο ( πλάτανος του αράπη ), και οι Γερμανοί άρχισαν να καταλαμβάνουν θέσεις μάχης. Ο διοικητής του Λόχου μηχανημάτων διετάχθη να μεταφέρει τα πυρά του όλμου στον πλάτανο, πράγμα που έγινε με απόλυτη ευστοχία. Μετά από λίγο οι Γερμανοί υποχωρούν ατάκτως και δρομέως επί της αμαξιτής προς Μενίνα.
Ευθύς αμέσως οι 5ος και 6ος Λόχοι εκδηλώνουν επίθεση κατά των υποχωρούντων Γερμανών. Σκηνές άφθαστου ηρωισμού των ανταρτών λαμβάνουν χώρα. Ο 5ος Λόχος συλλαμβάνει αιχμαλώτους και άγεται πολύ πέραν του Κεφαλοβρύσου. Ο 6ος Λόχος προελαύνει παράλληλα του λιμνώδους έλους και επιτίθεται κατά των παρά την Σκουπίτσα Γερμανών, που τρέπονται σε φυγή.
Η μάχη των Αγίων Θεοδώρων ήταν η πρώτη μάχη εκ παρατάξεως σε πεδινή περιοχή που έδωκαν οι ανταρτικές ομάδες. Ο άφθαστος ηρωισμός των εμπειροπολέμων ανδρών του ΙΙ/16 Τάγματος έγραψε σελίδες δόξας και ηρωισμού που έλαμψαν σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Τεράστια η σημασία της , γιατί απέτρεψε τη ανακατάληψη της Παραμυθιάς και ολοκλήρου της περιοχής από τους Γερμανούς και τους συνεργαζόμενους μ’ αυτούς ένοπλους Μουσουλμάνους.
Το Τάγμα είχε ένα νεκρό, τον αντάρτη του 5ου Λόχου Κοντό Σωτήριο, και 5 τραυματίες, τους αντάρτες Σιώχο Παναγιώτη, Παπαδόπουλο Νικόλαο, Δημητρίου Φώτιο, Τάχια Βασίλειο και Σακαντέμη Ιωάννη. Στο Κεφαλόβρυσο, κάτωθεν του πλατάνου, ανευρέθηκαν μετά την λήξη της μάχης 30 Γερμανοί νεκροί. Άλλοι 6 νεκροί Γερμανοί περισυλλέγησαν εκ του λοιπού πεδίου της μάχης. Οι Γερμανοί είχαν και 42 τραυματίες.
Επί του πεδίου της μάχης περισυλλέγησαν υπό των ανταρτών σαν λάφυρα 2 αυτοκίνητα, 1 αντιαρματικό πυροβόλο, 1 βλητοφόρο, 2 ασύρματοι, 5 οπλοπολυβόλα, 10 κτήνη, 35 τυφέκια μάουζερ.
Μετά τη μάχη το Γενικό Αρχηγείο των Ε.Ο.Ε.Α. αποφάσισε, με τη συγκατάθεση και της συμμαχικής αποστολής, τη πλήρη εκκαθάριση της περιοχής Νοτίως του Καλαμά, με επιχείρηση που διαρκεί από 4 μέχρι 11 Αυγούστου, και την παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς οι αξιωματικοί της συμμαχικής αποστολής. Οι Μουσουλμάνοι πέτυχαν να αποσύρουν όλο τον άμαχο πληθυσμό, συνεπτύχθησαν Βορείως Καλαμά, και επιδόθηκαν σε νέες σφαγές και λεηλασίες του ελληνικού πληθυσμού. Κατέστρεψαν δε ολοσχερώς τα χωρία Καστρί, Παραπόταμο, Μαυρούδι, Άγιο Βλάσιο. Την 17η Αυγούστου έγινε η μάχη της Μενίνας, όπου ολόκληρη η Γερμανική φρουρά και μεγάλος αριθμός Μουσουλμάνων εξοντώθηκαν. Μεταξύ των συλληφθέντων 180 αιχμαλώτων περιλαμβάνονται και 43 Μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας, εντεταγμένοι στο Γερμανικό στρατό.
Μετά την απελευθέρωση το Ειδικό Δικαστήριο Δωσίλογων των Ιωαννίνων εξέδωσε πλέον των 1700 καταδικαστικές αποφάσεις για τα εγκλήματα των τσάμηδων και από τους καταδικασθέντες αφαιρέθηκε η ιθαγένεια και η περιουσία τους δημεύθηκε. Η Ευρωπαϊκή και Ελληνική νομολογία για τους δωσίλογους του Β’ παγκοσμίου πολέμου απέρριψε τις κατά καιρούς προσφυγές τους.-
*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας.
