Οι έχοντες πραγματική συναίσθηση της κατάστασης που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, ανησυχούν σφόδρα για το σπιράλ ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα. Αυτό θα μπορούσε να φέρει την ανθρωπότητα στο χείλος της καταστροφής. Αν υπάρχει ένα βασικό συμπέρασμα που ταυτόχρονα ενισχύει αυτή την ανησυχία, είναι ότι η Δύση, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, στερείται σε αυτή την ιστορική συγκυρία ηγεσιών, όπως αυτές που κατόρθωσαν, έστω και με ισχυρή δόση τύχης, να διατηρήσουν την “ισορροπία του τρόμου” στον Ψυχρό Πόλεμο.
Οι ΗΠΑ δείχνουν εδώ και χρόνια ότι δεν κατόρθωσαν ποτέ να εγκαταλείψουν τη συγκρουσιακή λογική με τη Ρωσία. Για τους “κυνικούς” αναλυτές της διεθνούς ασφάλειας, αυτό ήταν σχεδόν αναμενόμενο, αφού η πραγματικότητα που επιβάλλει η παγκόσμια γεωγραφία ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση, αν και υπήρχε πραγματικά η δυνατότητα για μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Ευρώπη, η οποία και θα συμπεριελάμβανε τη Ρωσία.
Θα περίμενε κανείς να είχαν αφομοιωθεί στοιχειωδώς από τη Δύση διδάγματα που προέκυψαν από την αποκάλυψη αρχείων των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών της ψυχροπολεμικής εποχής. Θα έπρεπε να είχε αντιληφθεί τον ρόλο του παράγοντα τύχη που τα πυρηνικά οπλοστάσια δεν έφεραν το τέλος της ανθρωπότητας, τουλάχιστον στη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα.
Ουάσιγκτον και Μόσχα αντιμετώπιζαν τότε την πυρηνική ισχύ με διαφορετικό τρόπο. Παρότι και οι δύο φοβούνταν την καταστρεπτικότητα των στρατηγικών οπλοστασίων, έβλεπαν την εξίσωση διαφορετικά. Η Δύση δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι οι Σοβιετικοί στο δόγμα και στα επιχειρησιακά τους σχέδια, θεωρούσαν ότι εάν τα πράγματα έφταναν στη χρήση πυρηνικών, θα μπορούσαν να επικρατήσουν, ουσιαστικά να επιβιώσουν περισσότεροι. Αποδείχθηκε επίσης, ότι η δυτική συζήτηση περί “πυρηνικής αποτροπής” (nuclear deterrence), παρότι εξαιρετικής ποιότητας στο επίπεδο των civilian strategists, των μη στρατιωτικών στρατηγιστών, δεν μπόρεσε ποτέ να αποκωδικοποιήσει τη σοβιετική οπτική.
Αντιθέτως, από τη στιγμή που αναπτύχθηκε δημόσια και επηρέασε τη διαμόρφωση των πυρηνικών δογμάτων, έδινε ένα πλεονέκτημα στους Σοβιετικούς. Η ΕΣΣΔ γνώριζε για τη σκέψη των Αμερικανών πολλά περισσότερα από όσα οι Αμερικανοί για τη σκέψη των Σοβιετικών. Αυτό επέτρεπε στη Μόσχα να σχεδιάσουν εκπλήξεις για το δυτικό στρατόπεδο σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, οι οποίες στη Δύση θεωρούνταν αδιανόητες. Παράλληλα, πάντα με βάση όσα έχουν δείξει τα αρχεία, οι Σοβιετικοί μπορούσαν ευκολότερα να πατήσουν το κουμπί…
Ανεξέλεγκτη κλιμάκωση
Η αστάθεια σήμερα είναι πλέον τεράστια κι αυτό εν πολλοίς οφείλεται στην τεχνολογική πρωτοπορία της Δύσης στις οπλικές τεχνολογίες. Όχι όμως και σε αυτές που συνδέονται με τη μαζική καταστροφή, δηλαδή με το στρατηγικό επίπεδο. Τελευταίο παράδειγμα τα πολυηχητικά (hypersonic) όπλα. Η συμβατική σοφία σήμερα θέλει Ρωσία και Κίνα να προηγούνται τεχνολογικά των Αμερικανών.
Πόσο σοφή είναι άραγε η ανεξέλεγκτη άσκηση πίεσης στη Ρωσία στο μέτωπο της Ουκρανίας, όπου η Ουάσιγκτον δεν δείχνει να ενδιαφέρεται για μια συμφωνία εκεχειρίας; Μάλλον το αντίθετο ισχύει. Μήπως θα έπρεπε ήδη να έχει τεθεί επί τάπητος το πόσο ορθολογική αποδεικνύεται π.χ. η απόφαση εγκατάλειψης το 2002 από τις ΗΠΑ της συμφωνίας του 1972 που απαγόρευε την ανάπτυξη αμυντικών όπλων στο διάστημα (ABM Treaty); Διότι η εγκατάλειψη εκείνης της συμφωνίας οδήγησε στα πολυηχητικά.
Δεδομένης της κατάστασης στην Ουκρανία, με τον Βλαντίμιρ Πούτιν να ετοιμάζεται, σύμφωνα με την ειδησεογραφία, να προειδοποιήσει τη Δύση “για τη συντέλεια του κόσμου”, όλα αρχίζουν και θυμίζουν αυτό που την εποχή του Ψυχρού Πολέμου η στρατηγική συζήτηση είχε αποκαλέσει “παράθυρο τρωτότητας” (window of vulnerability). Ακριβώς λόγω της βεβαιότητας –και του υπογράφοντος– ότι είναι θέμα χρόνου οι ΗΠΑ να καλύψουν την απόσταση, μήπως αυτό το “παράθυρο” σήμερα έχει ανοίξει επικίνδυνα και απειλεί άμεσα την αμετροεπή Δύση;
Είναι να απορεί κανείς πως αυτές οι σκέψεις δεν δείχνουν να εξετάζονται από τα δυτικά στρατιωτικά επιτελεία, αν και τελευταία υπάρχουν ενδείξεις ότι η αμερικανική Στρατηγική Διοίκηση (Strategic Command) ανησυχεί για τη στρατηγική ισορροπία. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τη Ρωσία, αλλά και την Κίνα, η οποία παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις, προφανώς για να ενσωματώσει τα διδάγματα στη δική της στρατηγική (π.χ. μέτωπο Ταϊβάν).
Άρα, πρόκειται για κάτι που σε κάθε περίπτωση θα το βρούμε μπροστά μας, ακόμα κι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία λήξει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Το παράθυρο στρατηγικής τρωτότητας θα ανοίγει ολοένα και περισσότερο για τη Δύση, όσο πιο κοντά στην οικονομική καταστροφή φέρνει τη Ρωσία με την “οπλοποίηση του δολαρίου” και τις μαζικές οικονομικές κυρώσεις. Άρα και τη δυτική προσπάθεια εσωτερικής αποσταθεροποίησης της Ρωσίας.
Πυρηνικά
Κι αυτό το σύγχρονο “πυρηνικό” όπλο (οικονομικές κυρώσεις), όμως, εάν δεν χρησιμοποιείται με σωφροσύνη και παροχή έντιμης εξόδου για τον αντίπαλο από τη σύγκρουση, θα έχει συνέπειες. Αυτό είναι άλλος ένας κανόνας της στρατηγικής που παραβιάζεται σήμερα βάναυσα. Μακροπρόθεσμα, αργά αλλά σταδιακά, θα υπονομεύσει τον ρόλο του δολαρίου στην υφήλιο.
Εξάλλου, πέραν της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής ηπείρου, δύσκολα βρίσκει κανείς χώρες που να έχουν αποδεχθεί τη δυτική θέση “καλός-κακός”, “μαύρο-άσπρο”. Περισσότερο από το μισό της υφηλίου δεν ακολουθεί τις προσταγές της Ουάσιγκτον. Εάν στις ΗΠΑ θεωρούν ότι σταδιακά θα οικοδομήσουν έναν κόσμο που θα αποδέχεται την αμερικανική μονοκρατορία, διαπράττουν κολοσσιαίο σφάλμα που επίσης σπρώχνει ολοταχώς προς την καταστροφή.
Είναι αυτή η επιλογή που οδηγεί νομοτελειακά την ανθρωπότητα στις γνωστές από αιώνες ηγεμονικές συγκρούσεις, στα power politics, των οποίων παράμετρος είναι σαφέστατα και η οικονομική ισχύς. Όταν όμως η ανισορροπία στο τεχνολογικό, οικονομικό και εν τέλει συμβατικό στρατιωτικό πεδίο πάρει διαστάσεις, δυστυχώς το μόνο επίπεδο στο οποίο μπορεί ο αντίπαλος να εξισορροπήσει είναι αυτό των πυρηνικών όπλων.
Ευρωπαϊκές ηγεσίες
Στις ΗΠΑ, όμως, η προεδρία του Τζο Μπάιντεν δεν δείχνει να κρατάει το τιμόνι και πολύ σταθερά. Αυτό επιτρέπει το ανεξέλεγκτο ξεδίπλωμα της ατζέντας μίας πτέρυγας του Δημοκρατικού Κόμματος, που δείχνει διατεθειμένη να αναλάβει απαράδεκτα υψηλό, έως παράλογο, ρίσκο για την επίτευξη ιδεολογικοποιημένων στόχων, ιδίως όταν δεν χύνεται αμερικανικό αίμα. Άρα εκ του ασφαλούς. Έτσι τουλάχιστον δείχνουν να θεωρούν.
Την ίδια στιγμή, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες απλώς παρακολουθούν και ευθυγραμμίζονται πανικοβλημένες με τις επιλογές της Ουάσιγκτον. Οι ιδεοληψίες πολλών δεκαετιών και η υποτίμηση της στρατιωτικής ισχύος καθήλωσε την ΕΕ σε στρατιωτική ανυπαρξία, πολύ περισσότερο δεν της επέτρεψε τη στρατηγική αυτονόμηση από τις ΗΠΑ. Την κατάσταση αυτή τροφοδότησε, μολύνοντας με ουτοπικές θεωρίες τις κοινωνίες, η καλοταϊσμένη και βολεμένη ευρωπαϊκή ιντελιγκέντσια, μη εξαιρουμένης της ελληνικής.
Οι προβλέψεις δεν είναι αισιόδοξες. Θεωρητικά, διέξοδος από το αδιέξοδο θα υπήρχε. Μπορεί αν είναι θεωρητικό κατασκεύασμα, αλλά ας αναρωτηθούμε το ακόλουθο: Τί θα συνέβαινε αν υπήρχε ηγεσία κάποιου βεληνεκούς στις ΗΠΑ με πραγματική ανησυχία για την παγκόσμια ισορροπία, η οποία θα σεβόταν τα θεμιτά εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας και θα έχαιρε σεβασμού στο Κρεμλίνο;
Τί θα συνέβαινε εάν μια τέτοια ηγεσία πρότεινε ένα συνολικό restart των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας με εκεχειρία και ολική επαναφορά στο 2014, με ταυτόχρονη έναρξη στρατηγικού διαλόγου για την εξεύρεση μιας νέας ισορροπίας στην Ευρώπη; Θα υπήρχε άραγε στη Μόσχα συνομιλητής για τη Δύση; Όπως δηλώθηκε εξ αρχής, πρόκειται για θεωρητική κατασκευή, τροφή για σκέψη.
