Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος*
Είναι πιθανό να σας ξαφνιάσω αλλά ειλικρινά και προκαταβολικά ελπίζω να δεχθείτε τη σημερινή μου πρόσκληση, ίσως πρόκληση όπως δηλώνει και ο τίτλος του άρθρου μου, σε ένα διαφορετικού τύπου ψυχό-κοινωνιολογικό και φιλοσοφικό προβληματισμό. Αφήνοντας στην άκρη τους κάθε λογής ανασταλτικούς ενδοιασμούς και αψηφώντας τις πρόωρες υψηλές θερμοκρασίες ελάτε να διερευνήσουμε το συγκεκριμένο ερώτημα με νηφαλιότητα και ψυχραιμία.
Όπως θα διαπιστώσετε άμεσα το σημερινό μου κείμενο επικεντρώνεται στην εγκράτεια, στην ικανότητα που ο καθένας και η καθεμιά μας είχαμε και έχουμε να μπορούμε να αναβάλουμε την άμεση ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών μας μεταθέτοντάς την σε μελλοντικό χρόνο.
Η συγκεκριμένη ικανότητα συνιστά μια ειδοποιό διαφορά ως στοιχείο της προσωπικότητας και του χαρακτήρα μας η οποία πρωτοεμφανίζεται στα νηπιακά χρόνια της ζωής του καθένα και της καθεμιάς μας και μας συνοδεύει σε όλη τη ζωή μας.Επιστρέφω στο ερώτημα του τίτλου μου και τολμώ να υποθέσω ότι στον στενό σας οικογενειακό κύκλο, και στον ευρύτερο κύκλο φίλων και συναδέλφων, έχετε ήδη συναντήσει κάποια άτομα που ζούνε στο «σήμερα», κάποια άλλα που προσανατολίζονται στο «αύριο» και κάποια που έχουν «κολλήσει στο χθες».
Πρίν αρκετές δεκαετίες ο Dr Walter Mischel, διακεκριμένος ψυχολόγος ερευνητής και η ομάδα του στο Πανεπιστήμιο Stanford της Πολιτείας της Καλιφόρνια, δημοσίευσαν κάποια εντυπωσιακά ευρήματα από την διαχρονική τους έρευνα με 4χρονα παιδιά νηπιαγωγείων.
Στα πλαίσια της στρατηγικής δομής αυτών των πειραμάτων οι ερευνητές ξεκινούσαν με κάθε ομάδα νηπίων παρουσιάζοντας στα παιδιά μια πιατέλα γεμάτη με τα πολύχρωμα τα γνωστά σπογγώδη γλυκά (marshmallows) και τα «προκαλούσαν» με την παρακάτω πρόταση λέγοντας:
«Μπορείτε να διαλέξετε όποιο χρώμα marshmallow σας αρέσει και να το φάτε τώρα ή μπορείτε να το αφήσετε για να το φάτε όταν τελειώσουμε τη συνάντησή μας. Εάν διαλέξετε να φάτε το γλυκό λίγο αργότερα τότε φεύγοντας θα σας δώσουμε να φάτε δύο...»
Όπως εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε πολλά πιτσιρίκια, αδυνατώντας να αναβάλουν την άμεση ικανοποίηση της επιθυμίας τους για το γλύκισμα, βουτήξανε άμεσα το marshmallow της επιλογής τους και το έφαγαν, ενώ μερικά άλλα πιτσιρίκια κατόρθωσαν να αντισταθούν στον πειρασμό και έτσι αργότερα αποζημιώθηκαν με δύο γλυκά το καθένα.
Μέχρι εδώ, ίσως κάποιοι αναγνώστες και αναγνώστριες ψιθυρίσουν σιγά την έρευνα, ή μάλλον «σιγά τα λάχανα» αντιδρώντας επικριτικά στο περιεχόμενο της έρευνας.
Σας παρακαλώ μη βιασθείτε!..
Και πάλι μέσα στη στρατηγική δομή του πειράματος με τα νήπια ο Dr Mischel και η ομάδα των ερευνητών του φρόντισαν να συναντήσουν ξανά τα πιτσιρίκια του πειράματός τους 14 χρόνια αργότερα, όταν αυτά ήταν πλέον έφηβοι και εντόπισαν στις προσωπικότητές τους πολύ σημαντικές ποιοτικές διαφορές.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τους «εγκρατείς» πιτσιρικάδες που είχαν αναβάλει την κατανάλωση του marshmallow τους χαρακτήριζε η αυτοπεποίθηση, η αξιοπιστία και οι πολύ καλές επιδόσεις στα μαθήματά τους, ενώ αντίθετα τους «λαίμαργους» οι ερευνητούς τους βρήκαν να είναι πεισματάρηδες και παρορμητικοί. Επιπρόσθετα, σε ότι αφορά τις πνευματικές τους ικανότητες πέρα από το φάσμα των συναισθημάτων οι «λαίμαργοι» είχαν μέσο όρο σκορ μέχρι και 250 μονάδες χαμηλότερα στα σχετικά τεστ διανοητικών επιδόσεων από τους «εγκρατείς»…
Τα ευρήματα του Dr Mischel έχει ενσωματώσει στο θεωρητικό πλαίσιο της ερμηνείας της συμπεριφοράς μας και των επιδόσεών μας στην καθημερινή μας απασχόληση ο γνωστός από την ομάδα που δημιούργησε και δημοσίευσε την θεωρία της «συναισθηματικής νοημοσύνης» Dr Daniel Goleman.
Σε σχετική έρευνά του, που παρουσίασε σε ετήσιο Συνέδριο της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας, ο ομότιμος καθηγητής ψυχολογίας, Dr Philip Zimbardo, διατείνεται ότι υπάρχει και μία ακόμη σημαντική διάσταση στην ικανότητα ή την αδυναμία των πιτσιρικάδων να αναβάλλουν την άμεση κατανάλωση των marshmallow. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο, οι πιτσιρικάδες που άμεσα κατανάλωσαν τα σπογγώδη γλυκά είναι δέσμιοι των τρεχουσών αναγκών τους, ενώ αυτοί που ανέβαλαν την κατανάλωση είναι προσανατολισμένοι στο μέλλον και οι συμπεριφορές τους έχουν προοπτική σε βάθος χρόνου.
Εκπαιδευτικοί και γονείς μπορούμε να υποθέσουμε ότι σε πανανθρώπινη κλίμακα σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας όπου καυοικούν άνθρωποι όλοι φαίνεται να διαθέτουμε ένα εσωτερικό ψυχολογικό «μηχανισμό» που καθοδηγεί τις αποφάσεις μας, ή εάν έτσι θέλετε μια «πυξίδα» που διαμορφώνεται από την επίδραση πλειάδας παραγόντων, όπως το οικογενειακό μας περιβάλλον, η κοινωνικό-οικονομική μας θέση, το μορφωτικό μας επίπεδο, ο γεωγραφικός χώρος στον οποίο μεγαλώνουμε και η κουλτούρα στην οποία ανήκουμε…
Συνοψίζοντας δεκαετίες σχετικών ερευνών παραθέτω φίλες και φίλποι αναγνώστες μια σειρά διαφοροποίησης των δομών προσωπικότητας και συναισθημάτων που περιγράφει για τον καθένα και την καθεμιά μας τη σχέση μας με το χρόνο.
Τα άτομα που ζούνε στο «σήμερα», στο εδώ και τώρα, είναι δημιουργικά, κοινωνικά, διαθέτουν ζωντάνια, γίνονται το επίκεντρο της προσοχής μας, αλλά χρεώνονται με το τίμημα της έλλειψης προετοιμασίας για το αύριο.
Τα άτομα που ζούνε στο «χθες» διαφοροποιούνται στα «αρνητικά» τα οποία αναλώνονται στην προσπάθεια επούλωσης αρνητικών βιωμάτων του παρελθόντος τους και στα «θετικά», τα οποία σεβόμενα το παρελθόν τους, επιδείχνουν ευγνωμοσύνη, επιδιώκουν τη διατήρηση της σταθερότητας σε θεσμούς και δομές έχοντας θετική άποψη για την καθημερινότητά τους.
Τα άτομα με προσανατολισμό το «αύριο» μεθοδεύουν συστηματικά τις προϋποθέσεις για μελλοντικές επιτυχίες, αποταμιεύουν οικονομίες και κάνουν υγιείς επιλογές δραστηριοτήτων. Διατρέχουν, όμως, τον κίνδυνο αυτά που προσδοκούν στο μέλλον να μην έρθουν ποτέ!..
Ελπίζω να μην σας κούρασα και κλείνω το σημερινό μου άρθρο αλλά να σας προβλημάτισα αρκετά ώστε να σταθείτε κάποια στιγμή που θα έχετε την απαιτούμενη ηρεμία και ελευθερία από καθημερινές υποχρεώσεις και να ρίξετε μια συμβολική εσωτερική ματια στη δική σας πορεία και σχέση με το σήμερα, το χθες και το αύριο.
Ϊσως να αποδειχθεί ενδιαφέρουσα η δική σας αξιολόγηση αυτης της σχέσης για τα παιδιά, τους συγγενείς και φίλους και συνεργάτες σας.
Προσωπικά, χωρίς να παρεξηγηθεί η πρωτοβουλία μου, τολμώ να προτείνω ότι ίσως για την επίτευξη προσωπικής ευτυχίας και θετικής προσαρμογής στο κοινωνικό μας σύστημα η καλύτερη, η προτιμότερη στρατηγική, να είναι αυτή που προτρέπει:
«Να ζούμε στο σήμερα,
Να μαθαίνουμε από το χθες και
Να προγραμματίζουμε για το αύριο..»
-------------------------------------------------
*O Γιώργος Πιπερόπουλος, Δρ Κοινωνιολογίας - Ψυχολογίας, είναι Επίτιμος Καθηγητής Μάνατζμεντ και Μάρκετινγκ στο Βρετανικό Πανεπιστήμιο Durham, συνταξιούχος καθηγητής Μάνατζμεντ, Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων και πρώην Πρόεδρος του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
