Τους τελευταίους δύο μήνες έχουμε δει πάρα πολλές εικόνες με αχρηστευμένα ρωσικά άρματα τα οποία όχι απλά έχουν καταστραφεί, αλλά οι πύργοι τους έχουν εκτιναχτεί πολλά μέτρα μακριά. Συγκριτικά ελάχιστες φωτογραφίες υπάρχουν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τον οποίο καταστράφηκαν δεκάδες χιλιάδες άρματα, που δείχνουν αποκολλημένους πύργους να έχουν εκτιναχτεί μακριά.
Το σύνηθες είναι να βλέπουμε ρωσικά άρματα τα οποία έχουν τεθεί εκτός μάχης με ελάχιστα εξωτερικά σημάδια του τι προκάλεσε την απώλεια. Συνήθως μια ή περισσότερες οπές όπου επετεύχθη η διάτρηση του θώρακα. Κάποιες φορές φαίνονται άρματα καμένα, αλλά λίγες φωτογραφικές μαρτυρίες υπάρχουν από άρματα από τα οποία έχει αποκολληθεί ο πύργος.
Τί, όμως, προκαλεί αυτή τη θεαματική καταστροφή στα ρωσικά άρματα; Αν θα έπρεπε να το συνοψίσουμε είναι πρώτον η έλλειψη συνοδευόντων πεζοπόρων τμημάτων (όχι τεθωρακισμένο πεζικό), δεύτερον η σχεδιαστική φιλοσοφία του αυτόματου γεμιστή πυροβόλου και τρίτον την τακτική της χρήσης του και την εκπαίδευση του ρωσικού τριμελούς πληρώματος. Αυτά θα τα εξετάσουμε επιμέρους.Αναφερόμαστε πρώτα στην έλλειψη πεζικού γιατί αν υπάρχει πεζικό να ανιχνεύει μπροστά και στα πλευρά των αρμάτων η επίθεση από μονάδες οπλισμένες με φορητά αντιαρματικά όπλα καθίσταται δυσκολότερη και μπορεί και να αποτραπεί. Αν το ρωσικό πεζικό υπήρχε και βάδιζε μαζί με τα ρωσικά άρματα θα μπορούσε να εκκαθαρίσει τις όποιες φωλιές αντιαρματικών υπήρχαν πριν αυτές έρθουν σε οπτική επαφή με τα άρματα.
Αν προπορεύονταν ΤΟΜΠ (Τεθωρακισμένα Οχήματα Μεταφοράς Προσωπικού) τουλάχιστον θα προσέλκυαν αυτά τα πυρά, καταδεικνύοντας στα άρματα από που προέρχονται. Έτσι, τα άρματα θα μπορούσαν να υποστηρίξουν το πεζικό εναντίον των εχθρικών μονάδων. Εντός των ΤΟΜΠ/ΤΟΜΑ, πάντως, το πεζικό χάνει την δυνατότητα να διασπείρεται και να επιτηρεί το πεδίο.
Η διάσπαση των ρωσικών δυνάμεων σε τακτικά συγκροτήματα τάγματος, έδωσε σε κάθε τέτοιο συγκρότημα ένα τάγμα πεζικού επί τεθωρακισμένων οχημάτων (τροχοφόρων της σειράς BTR, ή ερπυστριοφόρων των σειρών BMP και BMD), τα οποία συνεπικουρούντο από μια ίλη αρμάτων (κυρίως Τ-72Β ή τροποποιηθέντων σε Τ-72Β από παλαιότερα μοντέλα). Τα Τ-72 σε αυτούς τους μικρούς σχηματισμούς έχουν ρόλο την παροχή υποστήριξης στο πεζικό, ενώ υποτίθεται ότι το πεζικό είναι το κυρίαρχο όπλο. Αλλά αυτό δεν φαίνεται από τα βίντεο που έχουν δημοσιευτεί.
Τα ρωσικά άρματα
Τα ρωσικά άρματα που σχεδιάστηκαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου από τους Σοβιετικούς ήταν επιφορτισμένα με την διεξαγωγή επιθετικών κινήσεων στα πρότυπα του κεραυνοβόλου πολέμου. Αναπτύσσονταν για κατά μέτωπον επιθέσεις και άρα θα προέλαυναν ταχύτατα με μέτωπο προς τον εχθρό. Έτσι η εμπρόσθια θωράκιση πύργου και σκάφους ήταν η πλέον ισχυρή, με τα πλευρά ασθενέστερα και την οροφή και το οπίσθιο μέρος, ακόμη λιγότερο θωρακισμένα. Αντ’ αυτού βλέπαμε τα ρωσικά άρματα να προπορεύονται και να έχουν ρόλο φρούρησης της φάλαγγας. Γι’ αυτόν τον ρόλο, όμως, είναι ακατάλληλα, καθώς η περιορισμένη ορατότητα του πληρώματος δεν του επιτρέπει να κάνει αναγνώριση. Σε πολλές περιπτώσεις, η κίνηση αρμάτων και τεθωρακισμένων εφ’ ενός ζυγού είναι συνταγή για αυτοκτονία.
Το Τ-72, που αποτελεί την πλειονότητα των ρωσικών αρμάτων είναι πολύ ικανό, με προηγμένα χαρακτηριστικά για την εποχή που σχεδιάστηκε. Η έμφαση είχε δοθεί στον ρόλο του εναντίον αρμάτων και πολύ λιγότερο στην αντιμετώπιση πεζικού. Το άρμα Τ-90, που υπάρχει σε πολύ μικρότερους αριθμούς έχει λίγο-πολύ παρόμοιες δυνατότητες, ίσως καλύτερες στον αντιαρματικό ρόλο. Με βάση παρόμοιο σκεπτικό είχε σχεδιαστεί και το προγενέστερο και πολύ ακριβότερο Τ-64.
Το Τ-72 έχει τριμελές πλήρωμα, με τον γεμιστή να αντικαθίσταται από σύστημα αυτόματης γέμισης. Από μόνος του ο περιορισμός του πληρώματος είναι προβληματικός, καθώς τρία άτομα δεν επαρκούν για την καλή συντήρηση ενός πολύπλοκου συστήματος, ή ακόμη και για τα προβλήματα που μπορούν να τύχουν κατά την επιχειρησιακή χρήση, όπως π.χ. απώλεια ή σπάσιμο ερπύστριας και η ανάγκη επαναφοράς της σε λειτουργία.
Επιπλέον, οκτώ μάτια είναι καλύτερα από έξι, ιδίως εφόσον ο κυβερνήτης, ο πυροβολητής και ο οδηγός έχουν άλλα καθήκοντα να επιτελέσουν. Η έλλειψη ικανού αριθμού περισκοπίων αρχηγού και πυροβολητή περιορίζουν την ορατότητα και των δύο. Η προσθήκη πλακών ενεργητικής θωράκισης στην οροφή εμποδίζει τον αρχηγό να δει οτιδήποτε στα αριστερά του άρματος.
Περιορισμένη ορατότητα και αμέλεια
Μελέτη του ρωσικού στρατού διαπίστωσε ότι το 30% όλων των παρατηρήσεων στο πεδίο της μάχης διεξήχθησαν, χρησιμοποιώντας το μη μεγεθυντικό περισκόπιο που βλέπει προς τα εμπρός. Συνολικά, περισσότερο από το 70% των παρατηρήσεων έγιναν χρησιμοποιώντας μόνο τρία περισκόπια στο μπροστινό μέρος του θόλου που καλύπτουν έναν μετωπιαίο τομέα 100 μοιρών και πάνω από το 95% των παρατηρήσεων έγιναν σε έναν μετωπιαίο τομέα 200 μοιρών.
Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα πειράματα αποκάλυψαν ότι η υψηλότερη καταγεγραμμένη συχνότητα χρήσης του περισκοπίου οπισθοπορείας ήταν μόνο 0,8%. Σημειώθηκε επίσης ότι τα περισκόπια που ήταν τοποθετημένα σε τόξο μεγαλύτερο από 110 μοίρες από τον άξονα της κεντρικής γραμμής του θόλου (η κατεύθυνση που δείχνει στο ρολόι ο αριθμός 8) ήταν δύσκολο να χρησιμοποιηθούν, λόγω καταπόνησης του λαιμού όταν το άρμα βρισκόταν σε κίνηση.
Δεδομένου ότι οι Ρώσοι μάχονται κατά κανόνα με τις θυρίδες κλειστές, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πόσο αυτό επηρεάζει την επιτήρηση του πεδίου. Δεδομένου ότι οι αντίπαλοι προσπαθούν να παραμένουν υπό κάλυψη και απόκρυψη κι ότι είναι ολιγομελείς ομάδες πεζών με αντιαρματικά, η ύπαρξη τους καθίσταται εμφανής αφότου έχουν εξαπολύσει πυρά και τότε ίσως είναι αργά.
Αυτόματος γεμιστής
Ο ηλεκτρομηχανικός αυτόματος γεμιστής τύπου καρουζέλ έχει χωρητικότητα 22 φυσιγγίων-προωθητικών και αντίστοιχων βλημάτων. Και τα 22 βλήματα και προωθητικά αποθηκεύονται σε μεμονωμένες κασέτες διατεταγμένες ακτινικά γύρω από μια κεντρική πλήμνη που στεγάζει τον κινητήρα περιστροφής καρουζέλ και την κίνηση καθώς και την παροχή ρεύματος για τον πυργίσκο. Ο αυτόματος γεμιστής εκσυγχρονίστηκε στο T-72B, ώστε να μπορεί να φέρει και αντιαρματικούς πυραύλους. Ο νέος αυτόματος φορτωτής είχε υψηλότερη αξιοπιστία και μπορούσε επίσης να αποθηκεύσει μεγαλύτερα βλήματα.Τα πυρομαχικά, που αποτελούνται από δύο τμήματα (βλήμα και προωθητικό είναι ξεχωριστά) αποθηκεύονται στο καρουζέλ, στη βάση του πυργίσκου. Το καρουζέλ είναι περιστρεφόμενο πλαίσιο που περιέχει κασέτες με πυρομαχικά. Οι κασέτες συγκρατούνται κυρίως λόγω της βαρύτητας. Αυτή η μέθοδος αποθήκευσης πυρομαχικών είναι ανάλογη με αυτή που χρησιμοποιούσαν πολλά άρματα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Ψυχρό Πόλεμο.
Η αποθήκευση αυτή είχε αποδειχθεί επιρρεπής σε ανάφλεξη. Είχαν μάλιστα δοκιμαστεί και διάφοροι μέθοδοι για τον περιορισμό του κινδύνου, όπως η wet stowage, όπου τα πυρομαχικά περιβάλλονταν από νερό. Παρόλο τον κίνδυνο, οι σοβιετικοί υιοθέτησαν αυτή τη μέθοδο και οι Ρώσοι διάδοχοί τους συνεχίζουν να την θεωρούν δόκιμη. Επιπλέον βλήματα και προωθητικά βρίσκονται αποθηκευμένα πάνω από το κάλυμμα του καρουζέλ και πίσω από τον αρχηγό και τον πυροβολητή, αλλά και μπροστά από τον αρχηγό. Μπροστά αποθηκεύονται μόνο βλήματα υψηλής εκρηκτικότητας, που αποτελούν αυξημένο κίνδυνο σε περίπτωση που το άρμα βληθεί από το πλάι του πύργου.
Γιατί εκτινάσσεται ο πυργίσκος
Οποιαδήποτε πλευρική διάτρηση, ή διάτρηση οροφής θα προκαλέσει πιθανότατα την ανάφλεξη των πυρομαχικών. Επειδή τα ρωσικά άρματα δεν έχουν θυρίδες εκτόνωσης της έκρηξης (blast panels/doors) και οι θυρίδες είναι κλειστές, η όποια εσωτερική έκρηξη πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις οι οποίες για να εκτονωθούν εκτοξεύουν τα αέρια προς το ασθενέστερο σημείο που είναι ο δακτύλιος της περιστροφής του πύργου με αποτέλεσμα ο πύργος να εκτινάσσεται σε απόσταση από το άρμα, με φονικά αποτελέσματα για το πλήρωμα. Δεδομένης της διάταξης των πυρομαχικών σε σημείο με ασθενέστερη θωράκιση, μια διάτρηση μπορεί να προκαλέσει έκρηξη σε κάποιο από τα προωθητικά ή τα βλήματα που περιέχουν εκρηκτικά. Τα προωθητικά, μάλιστα, δεν είναι σε μεταλλικό κάλυκα, αλλά σε αποσυντιθέμενο περίβλημα με ρηχό μεταλλικό πυθμένιο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα διάφορα μοντέλα δεν είναι ίδια μεταξύ τους. Τα νεότερα ενσωματώνουν πλάκες με διάφορα υλικά (ανάλογα με το μοντέλο) μεταξύ δύο τμημάτων ατσάλινης θωράκισης στο εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους και τα “μάγουκλα” στο μπροστινό μέρος του πύργου. Η ανάγκη για να στεγαστούν τα συστήματα ανάκρουσης του πυροβόλου, τα σκοπευτικά, και το συζυγές πολυβόλο δημιουργούν ασθενή σημεία.
Κάθε πλάκα μπορεί να διαφέρει σε μήκος, αλλά όλες έχουν πάχος 30 mm. Οι μονάδες αποτελούνται από ένα ενδιάμεσο στρώμα από καουτσούκ 6 mm που βρίσκεται ανάμεσα σε μια μπροστινή πλάκα από χάλυβα 21 mm και μια διογκωμένη πλάκα χάλυβα 3 mm. Το μέγιστο μήκος των πλακών είναι 280 mm. Το διάκενο αέρα μεταξύ κάθε πλαισίου είναι 22 mm και το μέγεθος του διακένου αέρα ενισχύεται από μεταλλικούς αποστάτες ενσωματωμένους στις μπροστινές πλάκες από χάλυβα υψηλής σκληρότητας των πλακών. Ολόκληρη η διάταξη έχει γωνία 55 μοιρών από τον διαμήκη άξονα του πυργίσκου, δηλαδή έχει γωνία 35 μοίρες από τον οριζόντιο άξονα.
Η αντοχή της εμπρόσθιας θωράκισης είναι μέγιστη, αλλά και ο υπόλοιπος πύργος είναι υψηλής αντοχής, το ίδιο και το πάνω μέρος του σκάφους. Εάν όμως, προκύψει έκρηξη, δεν έχει άλλο τρόπο να εκτονωθεί από το να “πετάξει” τον πύργο μακριά. Η μόνη άλλη “εξοδος” των αερίων μιας έκρηξης είναι η αδύναμη θωράκιση κάτω και στο μπροστινό κάτω τμήμα του σκάφους. Γι’ αυτό εκτός από εκτοξευθέντες πύργους βλέπουμε κι αυτό το μέρος του σκάφους σε πολλές περιπτώσεις διαλυμένο ή πεταμένο.
Κρίνοντας από τα στατιστικά στοιχεία που συγκεντρώνονται προσεκτικά από τους αναλυτές πληροφοριών ανοιχτού κώδικα του ιστολογίου Oryx, οι εκρήξεις πυρομαχικών δεν είναι η κύρια αιτία απωλειών ρωσικών αρμάτων μάχης. Από τις 360 απώλειες που είχαν καταγράψει την 1η Απριλίου, 166 καταστράφηκαν, 6 υπέστησαν ζημιές και άλλα 188 εγκαταλείφθηκαν ή/και καταλήφθηκαν από Ουκρανούς. Αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο ποσοστό εγκατάλειψης από άλλους τύπους τεθωρακισμένων και υποδηλώνει ότι τα ρωσικά πληρώματα αρμάτων δεν παραμένουν στα οχήματά τους όταν έχουν άλλη επιλογή. Κι αυτό, επειδή τα πληρώματα των T-72, που έχουν δει τις αδυναμίες, ανησυχούν εύλογα να μπουν σε μάχη με ένα άρμα επιρρεπές σε βίαια διάλυση όταν χτυπηθεί.
