Ποιοι σήμερα προτείνουν την έξοδο από το ευρώ, 20 χρόνια από την κυκλοφορία του ;
Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, alkis@kalkis.eu www.kalkis.eu
Όταν το 78%, κατά μέσο όρο, των Ευρωπαίων της ευρωζώνης τοποθετείται θετικά
απέναντι στο ενιαίο νόμισμα των 19 κοινοτικών χωρών που το έχουν υιοθετήσει ; Ακόμα και οι Δραχμιστές (των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ και των λοιπών αντιευρωπαϊκών Δυνάμεων) του 2014-2015 σιωπούν εκκωφαντικά, ιδιαίτερα σήμερα που η ισοτιμία της «υπερήφανης» τουρκικής λίρας, δίπλα μας, έχει γίνει ένα συναλλαγματικό γιο-γιο που τρελαίνει τους δυστυχείς Τούρκους με χαμηλό εισόδημα.
Ακόμα και η γαλλική ακροδεξιά «εγκατέλειψε το να κάνει το τέλος του κοινού 
νομίσματος έναν άξονα πολιτικής προεδρικής εκστρατείας, επιδιώκοντας αντ’ αυτού να αδειάσει τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα από την ουσία τους. Η προσκόλληση των Γάλλων στο ευρώ παραμένει ισχυρή και η κρίση λόγω του Covid-19 έχει αλλάξει την αντίληψή τους», όπως συνοψίζει σε σχετικό άρθρο της η Elsa Conesa την 1η Ιανουαρίου 2022 στον ηλεκτρονικό Le Monde, με τίτλο : «Γιατί η έξοδος από το ευρώ δεν είναι πλέον ένα πολιτικό σύνθημα» (Pourquoi la sortie de l’euro n’est plus un slogan politique).
Ξεχάσαμε ποιος ήταν ο πυλώνας του προγράμματος της Μαρίν Λεπέν το 2017 ; Να φύγει από το ευρώ η Γαλλία, αυτό το «νόμισμα των τραπεζιτών» για να επιτρέψει στα νοικοκυριά να επιστρέψουν στο φράγκο, «μοχλό της ανταγωνιστικότητάς της» (να γινόταν δηλαδή τότε η Γαλλία ό,τι είναι σήμερα η Τουρκία). Θεωρούμενη εν μέρει υπεύθυνη για το κακό αποτέλεσμα στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, η ιδέα, που ήταν στο επίκεντρο της ιδεολογικής βάσης του «Εθνικού Συναγερμού», 
τέθηκε γρήγορα στην άκρη, υπέρ ενός προγράμματος που συνίσταται πιο απλά στο άδειασμα της ουσίας τους τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Πέντε χρόνια αργότερα, κανείς στην γαλλική πολιτική σκηνή δεν
φαίνεται να αμφισβητεί σοβαρά το ενιαίο νόμισμα και η υπόθεση της εγκατάλειψής του γίνεται αντιληπτή ως «επικίνδυνη διαταραχή για μια εύθραυστη χώρα» (όπως η Ελλάδα π.χ.), σύμφωνα με τον Thierry Pech, γενικό διευθυντή της προοδευτικής δεξαμενής 
σκέψης Terra. Nova. Συμπεριλαμβανομένης άλλωστε και της άκρας δεξιάς, όπου άλλοι υποψήφιοι όπως ο Nicolas Dupont–Aignan έχουν εξελιχθεί επί του θέματος. Ακόμη και ο Eric Zemmour, υποψήφιος πρόεδρος σήμερα, ο οποίος ήταν αντίθετος με το ευρώ στα βιβλία του, επαναλαμβάνει τώρα ότι αν «η ένταξη στο ευρώ ήταν κακή ιδέα, θα ήταν χειρότερη η έξοδος από αυτό». Όπως και η Μαρίν Λεπέν, μάλλον φαντάζεται να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απελευθερωμένος όμως από τους κανόνες της ! Δηλαδή μια μορφή «soft Frexit» που «θα φόβιζε λιγότερο, αλλά δεν πρέπει να αγνοείται», εκτιμά ο Thierry Pech.
«Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι το ευρώ ήταν ένα πλεονέκτημα παρά ένα μειονέκτημα σε αυτήν την κρίση», δήλωσε ο Brice Teinturier, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του
ινστιτούτου δημοσκοπήσεων Ipsos. Ο κόσμος κατάλαβε ότι τα δημόσια ελλείμματα έγιναν εφικτά χάρη στην Ευρώπη. Μια μελέτη του Ινστιτούτου Jacques–Delors που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο δείχνει έτσι ότι, ακόμη και αν έχουν συχνά επικρίνει την Ευρωπαϊκή Ένωση για υπερβολικά φιλελεύθερη συμπεριφορά, οι Γάλλοι παραμένουν (κατά 74%) πολύ προσκολλημένοι στο νόμισμά της. Ο Εμμανουέλ Μακρόν κατάφερε να κάνει την Ευρώπη έναν ισχυρό δείκτη της θητείας του. Ο αρχηγός του γαλλικού κράτους, ο οποίος υπερασπιζόταν τις αρετές ενός ευρώ που «μας προστατεύει» έναντι της Μαρίν Λεπέν από το 2017, εμφανίζεται σήμερα ως η πολιτική προσωπικότητα που επιδεικνύει φιλοευρωπαϊκές πεποιθήσεις με τη μεγαλύτερη συνέπεια, απέναντι σε ευρωσκεπτικιστικές αντιθέσεις. «Είναι λάθος από την πλευρά της αριστεράς και ενός μέρους της δεξιάς να μην έχουν προλάβει να πιάσουν τον σφυγμό της γαλλικής κοινή γνώμη», συνεχίζει ο δημοσκόπος Brice Teinturier. Σήμερα, όταν μιλάμε για φιλοευρωπαϊκό συναίσθημα, πέφτουμε πάντα στην παράταξη του Μακρόν : δηλαδή «Η Δημοκρατία Εμπρός».
Είναι όμως όλα ρόδινα με την καθιέρωση του ευρώ ;
Όχι φυσικά.
«Εάν το ενιαίο νόμισμα μπόρεσε να μεταρρυθμιστεί μετά τη σοβαρή κρίση του μεταξύ 2010-2015, η οικοδόμησή του παραμένει ημιτελής», αναφέρει ο Eric Albert στην ανάλυσή του στις 31-12-2021 στον ηλεκτρονικό Le Monde, με τίτλο : «Είκοσι χρόνια μετά την κυκλοφορία του, το ευρώ αναρρώνει αλλά εξακολουθεί να είναι εύθραυστο» (Vingt ans après sa mise en circulation, l’euro convalescent mais encore fragile).
Η μετάβαση από τα εθνικά νομίσματα στο ευρώ πήγε καλά. Μετά από χρόνια διπλής τιμολόγησης, σταδιακές μεταφορές καρνέ επιταγών και τραπεζικών λογαριασμών, η 1η Ιανουαρίου 2002, πριν από 20 χρόνια, ήταν το συμβολικό μεγάλο άλμα : η μετάβαση στα κέρματα και τα χαρτονομίσματα του ευρώ. Το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα είχε κυκλοφορήσει επίσημα τρία χρόνια νωρίτερα (το 1999 και το 2001 για την Ελλάδα), για χρηματοπιστωτικές αγορές ή κρατικούς λογαριασμούς, αλλά η μετάβαση στα μετρητά έφερε την οικοδόμηση της Ευρώπης στην καθημερινή ζωή και στα πορτοφόλια. Τότε, 12 χώρες είχαν ξεκινήσει την περιπέτεια. Σήμερα υπάρχουν δεκαεννέα : Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Ισπανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Σλοβενία. Δύο ακόμη χώρες αναμένεται να ενταχθούν σύντομα στον όμιλο αυτόν : η Κροατία το 2023 και η Βουλγαρία το 2024., όπως είχα γράψει στις Ανιχνεύσεις στις 19-7-2020 :ΕΔΩ
Όπως γίνεται συχνά, οι ξένοι είναι αυτοί που μιλούν καλύτερα για το ευρώ, όπως η 
Rebecca Christie, Αμερικανίδα, που τώρα εδρεύει στο Βέλγιο και
εργάζεται για το think tank Bruegel, και θυμάται : ότι το ευρώ είναι ένα από τα δύο μεγάλα συγκεκριμένα επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). «Χάρη στη ζώνη Σένγκεν, διασχίζεις ευρωπαϊκές χώρες χωρίς να σταματάς στα σύνορα και χάρη στο ευρώ δεν αλλάζεις τα χρήματά σου».
Τον Ιούλιο του 2015, το ευρώ έφτασε κοντά στην κατάρρευση
Πριν από έξι χρόνια, ωστόσο, τον Ιούλιο του 2015, το ευρώ έφτασε κοντά στην κατάρρευσή του. Στην Ελλάδα, οι αναλήψεις από τις ταμειακές μηχανές (τα ΑΤΜ)
περιορίστηκαν στα 60 ευρώ και οι μεταφορές κεφαλαίων στο εξωτερικό περιορίστηκαν αυστηρά. Οι Έλληνες τότε είχαν καταψηφίσει με μεγάλη πλειοψηφία (61%, έναντι 39%) κατά των όρων του νέου προγράμματος διάσωσης (Μνημόνιο) της Ευρωπαϊκής ‘Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Ένα «Grexit» φαινόταν αναπόφευκτο. Τελικά, αυτό δεν συνέβη, αλλά αυτή η κρίση, που ξεκίνησε 5 χρόνια νωρίτερα, οδήγησε σε πολύ βίαιες θεραπείες λιτότητας στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία, πυροδοτώντας τη δυσαρέσκεια των κατοίκων τους.
Η 20η επέτειος του ευρώ έχει λοιπόν μια γλυκόπικρη γεύση. Από τη μία πλευρά, το 
ευρώ έχει καθιερωθεί ως βασικό διεθνές νόμισμα και υποστηρίζεται ευρέως από τον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Από την άλλη, παρά την τεράστια πρόοδο τα τελευταία χρόνια, τα θεμέλιά του παραμένουν επισφαλή. «Σήμερα, ο κίνδυνος
κατακερματισμού του ευρώ ή μιας χώρας που θα έβγαινε από αυτό είναι πολύ χαμηλός, έως και μηδενικός, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι με αυτό», εκτιμά ο Shahin Vallée, πρώην σύμβουλος του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Herman Ο Van Rompuy, μεταξύ 2012 και 2014, και νυν ερευνητής στο Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, μια γερμανική δεξαμενή σκέψης. «Το ερώτημα είναι αν το ενιαίο νόμισμα θα επιβιώσει ή αν θα αποτελεί τη βάση για μια ευρεία ευημερία».
Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου από την πλευρά του, ο οποίος ήταν ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών από το 2009 έως το 2011, και έπρεπε να διαπραγματευτεί το πρώτο σχέδιο διάσωσης (1ο Μνημόνιο) για την Ελλάδα, δήλωσε στον Eric Albert : «Το ευρώ είναι μια επιτυχία, με την έννοια ότι χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο επί 20 χρόνια και δεν αμφισβητείται η ύπαρξή του. (…) Όμως το κόστος της κρίσης ήταν πολύ πιο βαρύ από ό,τι χρειαζόταν, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την ζώνη του».
Ένα μεγάλο κοινό σχέδιο δανεισμού
Ωστόσο, είναι ο πρώτος που το είπε: «Η ευρωζώνη έχει μάθει από τα παθήματα της κρίσης». Έχει εξοπλιστεί με μια σειρά δομών που έχουν σχεδιαστεί για να ανακόψουν μια πιθανή νέα αποτυχία μιας χώρας. Έχει δημιουργηθεί ένα Ταμείο έκτακτης βοήθειας για ένα κράτος (τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας). Δημιουργήθηκε επίσης ένα Ταμείο έκτακτης τραπεζικής βοήθειας (το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης). Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει καθιερωθεί ως
ο de facto δανειστής έσχατης ανάγκης (αυτή είναι που αγοράζει σήμερα τα ομόλογα-σκουπίδια της χώρας μας με ελάχιστα έως και μηδενικά επιτόκια), πάντα αποφασισμένη να παρέμβει για την κατάσβεση της πυρκαγιάς. «Σήμερα η κρίση της ευρωζώνης δεν θα συνέβαινε», εκτιμάει η Cinzia Alcidi, διευθύντρια έρευνας στο Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (Centre for European Policy Studies), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα τις Βρυξέλλες.
Κατά τη διάρκεια του 2019, ωστόσο, ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων είχε επιβραδυνθεί. 
Όμως, όπως πάντα συμβαίνει, η ευρωπαϊκή οικοδόμηση προχωρά κατά τη διάρκεια των κρίσεων και η πανδημία Covid-19 λειτούργησε ως επιταχυντής εξελίξεων. Παρεμβαίνοντας χωρίς να μετρά τα χρήματα (περίπου 2 τρισεκατομμύρια ευρώ δαπανήθηκαν από τον Μάρτιο του 2020), η ΕΚΤ απέφυγε τον οικονομικό πανικό, επιτρέποντας στα κράτη να χρηματοδοτηθούν με μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια. Ποτέ δεν θα ήταν δυνατή μια τέτοια παρέμβαση με 19 διαφορετικά νομίσματα.
Πάνω απ’ όλα, η ΕΕ συμφώνησε για πρώτη φορά σε ένα μεγάλο κοινό σχέδιο δανεισμού : το NextGenerationEU που αντιπροσωπεύει 800 δισεκατομμύρια ευρώ,
από τα οποία σχεδόν τα μισά θα αναδιανεμηθούν υπό μορφή δωρεάς σε χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία. Το άλλο μισό είναι δανεικά. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της ΕΚΤ, η Ελλάδα θα είναι η πρώτη νικήτρια, λαμβάνοντας σχεδόν το 9% του ΑΕΠ της σε επιχορηγήσεις, αλλά η Ιταλία και η Ισπανία είναι επίσης μεγάλοι αποδέκτες (με 3% και 2% του ΑΕΠ αντίστοιχα). Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Αυστρία θα είναι οι κύριοι συνεισφέροντες. Η Γαλλία είναι επίσης καθαρός συνεισφέρων, αλλά λιγότερο.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το ενιαίο νόμισμα φάνηκε να προστατεύει τον κόσμο. Σήμερα, το ευρώ βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο δημοτικότητάς του από την κυκλοφορία του, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, που διεξήχθη από τις Βρυξέλλες, το 78% των Ευρωπαίων πιστεύει ότι η ευρωζώνη είναι κάτι καλό για την ΕΕ (το 14% πιστεύει το αντίθετο) και το 69% ότι είναι θετική για τη χώρα τους (το 22% κρίνει αντίθετα). «Για τους περισσότερους ανθρώπους, έχει γίνει τόσο αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής που το ευρώ δεν συζητείται πλέον ούτε αμφισβητείται πραγματικά», σημειώνει η κ. Alcidi.
Πολιτικά, η συζήτηση για την ύπαρξη του ενιαίου νομίσματος είναι σε μεγάλο βαθμό υποτονική σήμερα. Στη Γαλλία, όπως είδαμε παραπάνω, το θέμα είναι μόλις
παρών κατά τη διάρκεια της προεδρικής προεκλογικής εκστρατείας. Στην Ιταλία, ο Ματέο Σαλβίνι, κάποτε ο διώκτης του ευρώ, έχει βάλει την κριτική του σε αναμονή. Το κόμμα του, η Λέγκα, βρίσκεται άλλωστε σε συνασπισμό με τον Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρο της ΕΚΤ και «σωτήρα» του ευρώ κατά την κρίση του ενιαίου νομίσματος. Όσον αφορά την Ελλάδα, δεν τίθεται πλέον θέμα εξόδου από το ευρώ, υπογραμμίζει ο Παπακωνσταντίνου : «Οι Έλληνες είναι πιο προσκολλημένοι από τον 
μέσο κοινοτικό όρο με το ευρώ. Πήγαν στο χείλος της αβύσσου και είδαν τους κινδύνους μιας εξόδου». Ο δε δημοσιογράφος του Οικονομικού Ταχυδρόμου, Αθανάσιος Αλεξανδρόπουλος, έγραψε σήμερα (2-1-2022) ότι «αν είχαμε φύγει από το ευρώ, σήμερα το χρέος μας θα ήταν 1 τρις ευρώ και θα ήταν ζήτημα, αν θα μπορούσαμε να ζεσταινόμαστε 2 με 3 ώρες την ημέρα».
Η οικοδόμηση του ενιαίου νομίσματος είναι ωστόσο ημιτελής, με πολλά πράγματα σε εκκρεμότητα, «Μία από τις προκλήσεις είναι να γνωρίζουμε αν πρόκειται να κάνουμε το NextGenerationEU βιώσιμο». Εάν συνέβαινε αυτό, τότε θα προέκυπτε ένας εμβρυϊκός κοινός προϋπολογισμός της ζώνης του ευρώ.
Ένα άλλο βασικό θέμα είναι : θα μπορέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επωφεληθεί από τους δικούς της πόρους, με μια μορφή πανευρωπαϊκής φορολογίας;
Κάποιο άλλο σημαντικό ζήτημα είναι αυτό της πανευρωπαϊκής εγγύησης για τις τραπεζικές καταθέσεις που παραμένει επίσης υπό συζήτηση. Τούτο θα εξασφάλιζε ότι ένα ευρώ που κατατίθεται σε κυπριακή ή γαλλική τράπεζα έχει ακριβώς την ίδια αξία και προστατεύεται με τον ίδιο τρόπο.
Ως εκ τούτου, η οικοδόμηση της ευρωζώνης, η οποία ήταν σοβαρά ελλιπής στα αρχικά της στάδια, παραμένει υπό κατασκευή. «Το ευρώ θα παραμείνει ατελές», προβλέπει ο κ. Vallée, ο οποίος σημειώνει ότι η πρόοδος είναι πραγματική αλλά αργή. «Όμως το ευρώ θα μπει τώρα σε μια περίοδο ωριμότητας», πιστεύει η κ. Alcidi. «Αυτό το νόμισμα είναι μια πραγματικότητα που δεν θα αλλάξει».
