 |
| Γράφει η Σοφία Βούλτεψη |
Η συζήτηση για τις πατέντες των εμβολίων έχει ανάψει για τα καλά. Σε όλον τον κόσμο με βάση τα πραγματικά δεδομένα. Στην Ελλάδα με βάση τον σουρεαλισμό του ΣΥΡΙΖΑ και την συνεχή και απροκάλυπτη δημαγωγία του. Αλλά το ζήτημα δεν είναι ποιος μίλησε πρώτος για το θέμα. Το ζήτημα είναι τι είπε, αν αυτό που είπε ήταν το σωστό, το ρεαλιστικό και το χρήσιμο και - τελικά – τι και πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε εγκαίρως το θέμα, πριν καν ανακαλυφθεί το εμβόλιο, ήδη από τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2020. Καθώς πολιτική είναι η τέχνη του προβλέπειν, μιλώντας στις 4 Μαΐου 2020 στη Διάσκεψη των Δωρητών για τον κορωνοϊό, είχε ζητήσει το εμβόλιο να κηρυχθεί παγκόσμιο αγαθό, υποστηρίζοντας πως η ανακάλυψη είναι σημαντική, αλλά δεν αρκεί.
Και πως το εμβόλιο πρέπει να παραχθεί σε επαρκείς ποσότητες και στο μικρότερο χρονικό διάστημα, ώστε να μπορεί να διατεθεί σε προσιτή τιμή και σε ισότιμη βάση.Ακριβώς επειδή είχε προβλέψει το επερχόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, αλλά και επειδή είχε εγκαίρως αντιληφθεί αυτό που αργότερα έγινε το παγκόσμιο σύνθημα: Κανείς δεν είναι ασφαλής, αν δεν είναι όλοι ασφαλείς.
Αντίθετα, ο Αλέξης Τσίπρας – πολύ αργότερα, αφού επαναλάμβανε πως δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί και αφού είχε κατηγορήσει την κυβέρνηση ότι χρησιμοποιεί το εμβόλιο για να μην στηρίξει τάχα την δημόσια υγεία και να μην φτιάξει τις ΜΕΘ, που ο ίδιος δεν είχε φτιάξει – εμφανίστηκε πολύ αργότερα. Και αυτό για να επιτεθεί στον… καπιταλισμό!
Στις 8 Ιανουαρίου 2021, επισκεπτόμενος την Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου, είχε ζητήσει να περιέλθουν οι πατέντες στην ΕΕ «για να τις διαχειριστεί κάθε κράτος-μέλος με τις εγχώριες φαρμακοβιομηχανίες, για να εμβολιαστεί όλος ο ευρωπαϊκός πληθυσμός».
Το επανέλαβε από το βήμα της Βουλής στις 15 Ιανουαρίου 2021, υποστηρίζοντας ότι η απελευθέρωση των πατεντών θα οδηγούσε σε αύξηση της παραγωγής.
Στις 29 Ιανουαρίου 2021, σε άρθρο του στο Politico, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης ζήτησε η ΕΕ να αποκτήσει τις σχετικές πατέντες προκειμένου να δημιουργήσει μια ευρωπαϊκή δεξαμενή πατεντών, προσθέτοντας ότι «αυτό θα δώσει την ευκαιρία σε κάθε κράτος-μέλος που διαθέτει τα μέσα και την υποδομή να παρασκευάσει εμβόλια».
Ωραία όλα αυτά, αλλά οι περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα δεν διαθέτουν τέτοια υποδομή. Και όπως ειπώθηκε αργότερα, για να δημιουργηθεί αυτή απαιτείται τουλάχιστον ένας χρόνος.
Αλλά ούτε αυτή η πρόταση γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών.
Ακολούθησαν οι πρόσφατες δηλώσεις Μπάιντεν – δεν ήταν ακριβώς δηλώσεις, αλλά μια χαλαρή απάντηση σε ερώτηση δημοσιογράφου – και οι εξ αυτών αντιδράσεις. Φυσικά, ουδείς έδωσε σημασία στο ότι ο Μπάιντεν μίλησε για την ανάγκη συμφωνίας στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ούτε στις δηλώσεις της εκπροσώπου του κ. Ψάκι που ξεκαθάρισε ότι οι ΗΠΑ σέβονται απολύτως τα πνευματικά δικαιώματα.
Και τότε άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι. Αποδεικνύοντας ότι μεταξύ των δηλώσεων Μητσοτάκη και των δηλώσεων Τσίπρα υπάρχουν μερικές θεμελιώδεις διαφορές.
Χωρίς αμφιβολία υπήρξε καθυστέρηση στην παραγωγή εμβολίων από τις εταιρίες στις οποίες ανατέθηκαν τα συμβόλαια.
Το πρόβλημα είναι το χάσμα ανισοτήτων
Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, είναι η ανεπίτρεπτη καθυστέρηση των εμβολιασμών στις φτωχές χώρες. Οι αμείλικτοι αριθμοί δείχνουν πως το 80% των εμβολίων έχουν διατεθεί στις πλούσιες χώρες, σε αντίθεση με τις φτωχές, όπου έχει κατευθυνθεί μόλις το 0,3%. Σκεφθείτε ότι μόλις το Σάββατο, 8 Μαΐου, το Πακιστάν έλαβε τις πρώτες 1,2 εκ. δόσεις από το πρόγραμμα COVAX.
Αυτό το χάσμα είχε εγκαίρως εντοπίσει ο Μητσοτάκης.
Αλλά μέχρι στιγμής μόνο η ΕΕ έχει ανταποκριθεί στο καθήκον εμβολιασμού των φτωχών χωρών, καθώς έχει γίνει ο μεγαλύτερος εξαγωγέας εμβολίων με 200 εκατομμύρια δόσεις. Αντίθετα, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχουν εξαγάγει ούτε ένα εμβόλιο! Και παρά το γεγονός ότι η Moderna έχει απελευθερώσει την δική της πατέντα! Θα επανέλθω σ’ αυτό.
Η διάφορα ανάμεσα στην πατέντα και στην άδεια
Ας δούμε τι συμβαίνει πραγματικά:
Η πατέντα, δηλαδή το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, δηλαδή τα πνευματικά δικαιώματα είναι κορυφαίος θεσμός προστασίας της επιστημονικής έρευνας. Η προστασία που παρέχεται μέσω των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αποτελεί κίνητρο για την καινοτομία και οδηγεί την επιστήμη στην αγορά. Όχι με την συριζαϊκή ιδεοληπτική έννοια. Το νόημα είναι ότι μόνο έτσι το προϊόν της επιστημονικής έρευνας φθάνει στους πολλούς, μετατρέπεται σε αγαθό χρήσιμο για την κοινωνία και ελέγχεται ως προς την αξιοπιστία του – πάλι προς όφελος των ανθρώπων.
Η άδεια για παραγωγή ενός σκευάσματος είναι άλλο πράγμα: Αυτός που έχει κατοχυρώσει τα πνευματικά δικαιώματα και έχει ορίσει τους κανόνες ποιότητας, δίνει την άδεια και σε άλλους να παράγουν το ίδιο προϊόν, το ίδιο σκεύασμα, παρέχοντας επιστημονική καθοδήγηση. Ένα είδος franchise δηλαδή, όπου ο κατέχων την ιδέα ελέγχει αν αυτός που την αγοράζει παρέχει το ίδιο αξιόπιστο προϊόν, προσφέροντας και την αναγκαία τεχνογνωσία, αλλά και επιτόπια τεχνική υποστήριξη με πολύ εξειδικευμένο και έμπειρο προσωπικό.
Μια αποδέσμευση χωρίς δικλείδες ασφαλείας θα οδηγούσε σε ελλιπείς ελέγχους, αδυναμία εξεύρεσης πρώτων υλών, ορισμένες από τις οποίες είναι ειδικού χειρισμού, ενώ η δημιουργία και πιστοποίηση νέων κέντρων παραγωγής διαρκεί τουλάχιστον έναν χρόνο.
Είναι άλλωστε γνωστό πως για να παρασκευαστούν τα συγκεκριμένα εμβόλια απαιτείται μια χώρα να διαθέτει και την τεχνογνωσία και τις ανάλογες εγκαταστάσεις.
Άδειες για τα φάρμακα κατά του AIDS
Μια λύση θα ήταν το παγκόσμιο ταμείο COVAX, που ιδρύθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και λειτουργεί στο πλαίσιο της Συμμαχίας για τα εμβόλια GAVI, να αγοράσει τα δικαιώματα και στη συνέχεια να χορηγηθούν άδειες για την παρασκευή του στις άλλες ηπείρους ή σε χώρες όπως η Ινδία, η Ν. Αφρική, η Βραζιλία.
Κάτι τέτοιο έχει γίνει ήδη στο παρελθόν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (που εδρεύει στη Γενεύη, αποτελεί οργανισμό του ΟΗΕ και διαπραγματεύεται τις άδειες) για 12 φάρμακα κατά του AIDS, της Ηπατίτιδας C και της φυματίωσης.
Κι’ αυτό διότι οι άδειες μπορούν να δοθούν ευκολότερα, ενώ για μια συμφωνία για την πατέντα, απαιτούνται διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που μπορεί να διαρκέσουν ως και δύο χρόνια έως ότου επιτευχθεί συμφωνία. Επομένως η οδός αυτή είναι αργή.
280 ουσίες, 89 προμηθευτές, 19 χώρες
Η Biotech-Pfizer (αμερικανογερμανική συνεργασία) έχει ανακοινώσει ότι το εμβόλιό της αποτελείται από 280 ουσίες που προέρχονται από 89 προμηθευτές σε 19 χώρες. Γι’ αυτόν τον σκοπό η εταιρία έχει επενδύσει 1,7 δις ευρώ, ενώ έχει λάβει 375 εκ. από την Γερμανία και άλλα 100 από την ΕΕ.
Καταλαβαίνει, λοιπόν, κανείς πως η πατέντα δεν αρκεί. Χρειάζεται μεγάλη υποδομή.
Και έτσι καταλήγουμε πως άλλο πράγμα η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και άλλο η απελευθέρωση των αδειών.
Στον Φλέμινγκ το Νομπέλ, στον Μόγιερ η πατέντα
Όλοι γνωρίζουμε πως ο Αλέξανδρος Φλέμινγκ ανακάλυψε το 1928 τον μύκητα που οδήγησε στην παρασκευή της βακτηριοκτόνου ουσίας πενικιλίνης. Δεν διεκδίκησε κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων, ούτε του δόθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, διότι δεν επρόκειτο για εφεύρεση, αλλά για ανακάλυψη.
Πολύ αργότερα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη διάρκεια του οποίου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η πενικιλίνη, ο Αμερικανός επιστήμονας Άντριου Μόγιερ, η ομάδα του οποίου είχε ασχοληθεί με την παρασκευή και μαζική παραγωγή του φαρμάκου, έλαβε τέσσερις άδειες ευρεσιτεχνίας για την παραγωγή του πρώτου αντιβιοτικού.
Έτσι, ο μεν Φλέμινγκ πήρε το Νομπέλ, ο δε Μόγιερ την πατέντα!
Για να καταλάβουμε τη διαφορά!
Πατέντες από τα παλιά για τα mRNA
Μια άλλη πτυχή του θέματος είναι ότι για τα mRNA εμβόλια (όπου m για messenger, δηλαδή αγγελιαφόρος), το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας έχει ήδη από τις 21 Μαρτίου 2012 εκδώσει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας υπ’ αριθμόν ΕΡ 1934345.
Η ιστορία πάει ακόμη πιο μακριά. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2005, στο Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων του Μονάχου είχε ήδη καταχωρηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας με τον αριθμό πατέντας WO 2006 EP09448. Αμέσως μετά είχε γίνει και η εγγραφή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας.
Με λίγα λόγια, η πατέντα αφορά στο σύνολο των mRNA εμβολίων και η Biotech, από το 2008, χρονιά ίδρυσής της, έχει καταχωρίσει αρκετές εκατοντάδες τέτοια διπλώματα. Ακριβώς γι’ αυτό, μετά τις δηλώσεις Μπάιντεν κατέρρευσαν οι μετοχές αυτών των εταιριών στον δείκτη Nasdaq.
Τα εμβόλια δεν φτιάχνονται στις κουζίνες μας…
Φυσικά, για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες έχουν ευθύνες. Όπως και η ΕΕ που έπρεπε να προβλέψει τα προβλήματα στην παραγωγή και να φροντίσει εγκαίρως για αξιόπιστη μεταβίβαση των αδειών.
Κατά της φαρμακευτικής βιομηχανίας έχει στραφεί με δηλώσεις του στο ntv και ο Πρόεδρος της Παγκόσμιας Ιατρικής Ένωσης Φρανκ Ούλριχ Μοντγκόμερι, καθώς την θεωρεί υπεύθυνη για όλη αυτή την συζήτηση της αμφισβήτησης των πνευματικών δικαιωμάτων.
Όπως είπε, δεν ενδιαφέρθηκαν εγκαίρως για τις φτωχές χώρες και τώρα έχει ξεκινήσει μία συζήτηση που θα πλήξει την έρευνα και την καινοτομία.
Είπε και κάτι ακόμη ο Μοντγκόμερι. Προειδοποίησε πως είναι αφελές να πιστεύει κανείς πως θα μπορούσε να φτιάξει εμβόλια στην… κουζίνα του! «Είναι περίπλοκη διαδικασία», είπε. Προσθέτοντας ότι χωρίς τις αναγκαίες διασφαλίσεις παραγωγής και ποιότητας δεν θα παράγονται ασφαλή εμβόλια.
Αλλά και ο ιδρυτής της εταιρίας Curevac (στην οποία συμμετέχει το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέητς), ο βιολόγος Ίνγκμαρ Χόερ, μιλώντας στη FAZ αναφέρθηκε σε λαϊκιστικές συζητήσεις. Όπως είπε, κάθε εταιρία κρατά μυστικές κάποιες πλευρές των σκευασμάτων της και προτιμά να μην τα κατοχυρώνει στο σύνολό τους με διπλώματα ευρεσιτεχνίας, προστατεύοντας ως κόρην οφθαλμού αυτήν την εσωτερική γνώση, προϊόν ερευνών που κρατούν δεκαετίες. «Αν καταργηθούν οι ευρεσιτεχνίες, καμιά εταιρία δεν θα διαθέτει χρόνο και χρήμα», είπε.
Και υπογράμμισε πως οι πρακτικές των κρατών είναι αυτές που εμποδίζουν τη δημιουργία φτηνών εμβολίων.
ΗΠΑ: Απαγόρευση εξαγωγών με νόμο από τον… πόλεμο της Κορέας!
Υπενθύμισε και κάτι ακόμη, πολύ σημαντικό: Οι ΗΠΑ απαγορεύουν την εξαγωγή ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή εμβολίων με βάση τον νόμο περί έκτακτης ανάγκης και αμυντικής παραγωγής που είχε να εφαρμοστεί από τον καιρό του πολέμου στην Κορέα! Ο νόμος αυτός παρέχει ειδικές εξουσίες στον Πρόεδρο να παρεμβαίνει στον ιδιωτικό τομέα για λόγους εθνικής ασφαλείας. Και την απόφαση αυτή ο Πρόεδρος Μπάιντεν την έλαβε στις αρχές του περασμένου Φεβρουαρίου.
Στα μέσα Απριλίου, ο κ. Μπάιντεν έλαβε μια επιστολή που υπέγραφαν 170 νομπελίστες και πρώην αρχηγοί κρατών, κάνοντας έκκληση για αναστολή των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ανάμεσά τους, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς, ο Μοχάμεντ Γιουνούς, ο Φρανσουά Ολάντ, ο Γκόρντον Μπράουν, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Προφανώς, αυτό τον οδήγησε στην τελευταία δήλωσή του, την οποία αμέσως έθεσε υπό προϋποθέσεις, χωρίς ωστόσο να αποσύρει τον νόμο που απαγορεύει τις εξαγωγές ουσιών.
ΕΕ: Ζητά συγκεκριμένες προτάσεις
Γι’ αυτό και η Κομισιόν αντέδρασε καλώντας τις ΗΠΑ να εξάγουν την παραγωγή τους αντί να συζητούν περί πνευματικών δικαιωμάτων.
«Είναι δυνατόν να δώσουμε πνευματικά δικαιώματα σε εργαστήρια που δεν γνωρίζουν πώς να τα παρασκευάσουν;», ήταν η δήλωση του Γάλλου Προέδρου Μακρόν.
Παρ’ όλα αυτά, άνοιξε μια χρήσιμη συζήτηση. Τα όρια της οποίας έθεσε από το Πόρτο ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, αναφέροντας ότι η ΕΕ είναι έτοιμη να συζητήσει για μια άρση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, εφόσον γίνουν «συγκεκριμένες προτάσεις».
Είπε συγκεκριμένα: «Στο ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν πιστεύουμε πως αυτό μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμα μια μαγική λύση, όμως πιστεύουμε ότι οφείλουμε να είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε για το θέμα αυτό μόλις μπουν στο τραπέζι συγκεκριμένες προτάσεις».
Οι οποίες προφανώς πρέπει να λαμβάνουν υπόψη όλα τα παραπάνω…
