Για ποιο λόγο κάθε τόσο διάφοροι Έλληνες που θέλουν να φανούν ένθερμοι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης, ή και ανυποχώρητοι ευρωπαϊστές, όπως μέλη της Επιτροπής για το 2021 επιδίδονται στον δημόσιο αναθεματισμό και ενίοτε στην κατασυκοφάντηση της Ελλάδας, των Ελλήνων και μαζί της ιστορίας μας; Τι τους κάνει να υποστηρίζουν χυδαίες συκοφαντικές δηλώσεις ξένων σε βάρος της χώρας και της ιστορίας; Και ακόμα γιατί να επαναλαμβάνουν κάθε αυθαίρετη ενίοτε και βλακώδη δήλωση του οποιουδήποτε ισχυρού Ευρωπαίου για την Ελληνική Επανάσταση;
Από άλλη πλευρά τι μπορεί να καταλάβει κανείς για τις διάφορες διακρατικές επιτροπές, των οποίων ο ρόλος είναι να διορθώσουν τα σχολικά βιβλία ιστορίας προς το ηπιότερο; Με βάση τα ιδεολογικά μέτρα του politicaly correct; Μπορούμε, ας πούμε να “διορθώσουμε” τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα, όπως τις επαναστάσεις, τη δημιουργία κρατών, τους πολέμους, την εργασία και τον τρόπο οργάνωσής της, τις κοινωνικές δομές, τις μορφές πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών σαν να είχαν κάποια βλάβη; Διορθώνεται η ιστορία; Με κριτήριο τις ευρωπαϊκές, ή μήπως ειδικότερα τις γερμανικές χρηματοδοτήσεις διαφόρων ιδρυμάτων;
Ένας από τους πλέον προτιμητέους στόχους αυτής της στάσης που εκδηλώνεται με επιθετικότητα, συκοφαντία και ενίοτε χυδαιότητα είναι η Ελληνική Επανάσταση. Παράδοξο με μια πρώτη σκέψη, δεδομένου ότι το 1821 αποτέλεσε το μείζον εκείνο γεγονός που οι Έλληνες, όλοι τότε, με τον αγώνα τους κατέλυσαν το καθεστώς του ραγιά και εγκαθίδρυσαν το καθεστώς του πολίτη. Θεμελίωσαν την πολιτική τους ύπαρξη. Παρουσιάστηκαν στον κόσμο όχι διαμέσου των αρχαίων αγαλμάτων, αλλά αυτόνομα ως αυτό που ήταν τότε. Και συνεχίζουμε έως σήμερα χάρη σε εκείνο το θεμέλιο γεγονός της Επανάστασης, χωρίς το οποίο τίποτε δεν θα ήταν δυνατό στην συνέχεια.
Ανάλογες ενέργειες υποτίμησης έχουν συμβεί και σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα στη Γαλλία, με αφορμή τα διακόσια χρόνια από το 1789. Αλλά η έκταση και το βάθος ήταν ασύγκριτα πιο περιορισμένα από ότι στα καθ’ ημάς, καθότι οι κοινωνικές αντιστάσεις πολύ ισχυρές, οι θεσμοί παραγωγής ιστορικής γνώσης είναι πολλοί, κοινωνικά διάχυτοι και ισχυροί.
Στις ΗΠΑ υπάρχουν δεκάδες μικρά ή μεγαλύτερα ιδρύματα ή και πανεπιστημιακά ινστιτούτα που ασχολούνται αποκλειστικά με την επανάστασή τους και δεν θυμάμαι να αμφισβητήθηκε ποτέ η αξία του Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Το ίδιο και στην Ιταλία, όπου υπάρχουν αρκετά ερευνητικά μουσεία και δύο ερευνητικά κέντρα για το Risorgimento. Στη φαινομενικά αδιάφορη γι’ αυτά Βρετανία, τα μαθήματα για τη δική τους εθνική επανάσταση ενσωματώθηκαν σε πολλά πανεπιστήμια κατά τη περίοδο 1935-1980. Ήταν η περίοδος μιας εξαιρετικά πλούσιας επιστημονικής διαμάχης για τον ορισμό και την σημασία της Αγγλικής Επανάστασης.
Χάντρες και καθρεφτάκια για το 1821
Στην Ελλάδα, το χαρακτηριστικό της εθνικής Επανάστασης είναι πως οι πάντες πιστεύουν ότι ξέρουν την σπουδαιότητά της, μάλιστα και την ιστορία της, αλλά στην πράξη την σκεπάζει η αδιαφορία. Στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν έντεκα τμήματα ιστορίας, κάτι τι διδάσκεται για το 1821 σε ορισμένα, αλλά μόνο ένα, το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, διαθέτει αυτοτελές γνωστικό αντικείμενο με θέμα την Ελληνική Επανάσταση.
Στο ερευνητικό επίπεδο, τώρα, για τα διακόσια χρόνια από το 1821, το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) προκήρυξε το 2020 έναν διαγωνισμό για την επέτειο για δέκα τελικά έργα, όπου όμως συμπούρμπουλα περιλαμβάνονται: όλες οι μορφές τέχνης που μπορούν να εκφράσουν το 1821, όλες οι επιστημονικές προσεγγίσεις, όλες οι μορφές δημοσιότητας, όπως άλμπουμ και γενικώς ό,τι ο καθένας νομίζει. Έτσι και η ηγεσία του ΕΛΙΔΕΚ: προκήρυξε χάντρες και καθρεφτάκια για το 1821. Το ίδιο ισχύει και για τα ποικίλα εφοπλιστικά ιδρύματα που μπορεί να χρηματοδοτήσουν άνετα ένα σαχλούτσικο χάπενινγκ, αλλά όχι μια επιστημονική έρευνα για το 1821.
Θα φανεί ίσως υπερβολικό, πλην όμως είναι πραγματικό, να τονίσω πως ακόμη και οι περισσότεροι από τους πολύ λίγους επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με την Επανάσταση, έχουν επιδείξει μια παχυλή αδιαφορία απέναντι στην ιστορική έρευνα: απέναντι, λόγου χάρη, στα σχεδόν δυόμιση εκατομμύρια αρχειακά ντοκουμέντα (Αρχείο του Αγώνα), που είναι οργανωμένα με υψηλότατη επάρκεια στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Πολλά από αυτά, μάλιστα, είναι αναρτημένα στην κεντρική ιστοσελίδα των Γενικών Αρχείων και κάποια στην ιστοσελίδα της Βουλής.
Δίχως να κάνουν πραγματική ιστορική έρευνα, οι περισσότεροι καταλήγουν να αντιγράφουν τους προηγούμενους μαζί και τα στερεότυπα. Χαρακτηριστικά είναι πως όσα λάθος ή ατελέστατα υποστήριξε το 1904 ο Ανδρέας Ανδρεάδης για τα δάνεια της Επανάστασης, αναπαράγονται σχεδόν αυτούσια έως σήμερα. Το ίδιο ισχύει για τον εμφύλιο κατά την διάρκεια του Αγώνα, όπου κάτω από τα ρητορικά κλισέ «οι Έλληνες πάντοτε διχάζονταν», κτλ. δηλώνουν απλώς την άγνοια ότι κάθε επανάσταση τέμνει μια κοινωνία, έτσι ώστε ο εμφύλιος να αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε επαναστατικού φαινομένου.
Ελληνική Επανάσταση και Ναβαρίνο
Το πλέον ενδιαφέρον, ωστόσο, εντοπίζεται στον ισχυρισμό πως η Ελληνική Επανάσταση επικράτησε χάρη στην ναυμαχία του Ναβαρίνου, χάρη στον στόλο των ξένων δυνάμεων. Μια και μόνο ημέρα εξαφανίζει εφτά χρόνια αγώνων, ακολουθώντας την οδό της άγνοιας, της ιστορικής αγραμματοσύνης και της συντριβής της κοινής λογικής. Είναι ενδιαφέρον διότι όσοι υποστηρίζουν αυτό το κλισέ, δεν γνωρίζουν πως το επίσημο γαλλικό κράτος στήριξε με στρατό, όπλα και άλλη βοήθεια τους Αμερικανούς επαναστάτες, απλά επειδή μάχονταν εναντίον της Βρετανίας. Οι Γάλλοι κέρδισαν την Αμερικανική Επανάσταση;
Έτσι, λοιπόν, από βιβλίο σε βιβλίο, από παραπομπή σε παραπομπή, χωρίς καμία επιστημονική, έστω μια απλή αρχειακή έρευνα, αναπαράγονται από τα χρόνια της Επανάστασης αυτά και άλλα στερεότυπα. Και σε αυτό τον πολτό η Εκκλησία προσθέτει την δική της ιδεολογική ιδιοτέλεια, τη δική της ιστορική αγραμματοσύνη. Από πού προέρχεται αυτό το πάθος που εκτείνεται από την προσπάθεια μηδενισμού έως την υποτίμηση, ή και τον εξευτελισμό του ιδρυτικού γεγονότος της δημιουργίας του ελληνικού εθνικού κράτους;
Γιατί αυτό το παράδοξο να επιδιώκουν τόσοι να εκφυλίσουν σε ασήμαντο νόημα το πέρασμα των Ελλήνων από το καθεστώς του ραγιά σε εκείνο του πολίτη; Έχουν ειπωθεί πολλά ως απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα: ανθέλληνες, ευρώδουλοι, κομπλεξικοί, εκσυγχρονιστές, σημιτικοί, ροζ φιλελεύθεροι του ΣYΡIZΑ. Όλα αυτά δείχνουν με το δάχτυλο προς σωστές κατευθύνσεις, πλην όμως ως ερμηνείες πάσχουν από όλα τα δυνατά λάθη που μπορεί να κάνει ένας ιστορικός.
Όταν ο Ψαριανός παπαγαλίζει…
Σε μια μεγάλη κλίμακας έρευνα για το 1821, έχουμε διαπιστώσει ότι πολλά από τα μειωτικά στερεότυπα που χαρακτηρίζουν τόσο τον δημοσιογραφικό λόγο για την Επανάσταση στην Ελλάδα, όσο εν μέρει και τον ακαδημαϊκό, προέρχονται, περιέργως πως, ιδίως από τον αγγλικό και πολύ λιγότερο από τον γαλλικό Τύπο της εποχής, δηλαδή από το 1821 έως σχεδόν το τέλος του ίδιου αιώνα. Εκφράζανε, δηλαδή, τα πολιτικά και συμβολικά συμφέροντα των δυνάμεων της εποχής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον βαθμό της τρομακτικά μακροχρόνιας αναπαραγωγής των στερεότυπων διαμορφωμένων από τον βρετανικό Τύπο και ερασιτέχνες ή εμπειριστές Βρετανούς ιστορικούς, αποτελεί η ομιλία του Γρηγόρη Ψαριανού στη Βουλή το 2018 (τότε βουλευτής με το Ποτάμι). Είχε επαναλάβει με απόλυτα επιδεικτική άγνοια, επιθετική ασχετοσύνη και χονδροειδή λόγο όσα ισχυρίζονταν μέρος των βρετανικών συντηρητικών εφημερίδων από το 1829.
Είχε πει, λοιπόν, με δικά του λόγια: «Η Επανάσταση του ’21 είναι ένα παραμύθι… μια άλλη τρόικα έφτιαξε στο παρελθόν αυτό το κράτος», δηλαδή «η τρόικα του Ναβαρίνου», εννοώντας τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Άραγε τι θα απαντούσε ο Μάρκος Μπότσαρης; Νομίζω πως στους κάθε προέλευσης “Ψαριανούς” το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι αν τα ψάρια μπορούν να γνωρίσουν την ιστορία τους. Μπορούν;
