H έκθεση του Κέντρου Ελευθερίας της Στοκχόλμης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία επισημαίνει τις σημαντικότερες εξελίξεις το 2020. Η αυξανόμενη πίεση στο κουρδικό πολιτικό κίνημα, η καταστολή του κινήματος Γκιουλέν (FETO), η σύλληψη δημοσιογράφων και η επιδείνωση της ελευθερίας του Τύπου, η διάδοση της ρητορικής μίσους και εγκλημάτων μίσους που στοχεύουν εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, τα συστηματικά βασανιστήρια και η αύξηση της καταπίεσης των γυναικών συνθέτουν την γενική εικόνα.
Η Τουρκία βιώνει βαθύτερη κρίση σε σχέση με τα τα ανθρώπινα δικαιώματα τα τελευταία επτά χρόνια. Για να εδραιώσει την εξουσία του, ο Ερντογάν υπονομεύει συστηματικά τους θεμελιώδεις πυλώνες της –από πριν προβληματικής– τουρκικής δημοκρατίας. Αυτό περιλαμβάνει συνταγματικές τροποποιήσεις που αύξησαν την εξουσία της προεδρίας και διέκοψαν ουσιαστικά τον έλεγχό της, συντελώντας στην διάβρωση του κράτους δικαίου, αφού καθίσταται ασφυκτικός ο έλεγχος της εκτελεστικής επί της δικαστικής εξουσίας.
Τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα έχουν επιδεινωθεί τόσο σοβαρά υπό τον Ερντογάν, που σύμφωνα με την Freedom House η Τουρκία δεν είναι πλέον ελεύθερη χώρα. Γι’ αυτό και την βαθμολογεί με τον χαμηλότερο βαθμό μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία είναι στην πραγματικότητα χαμηλότερα από Πακιστάν, Κιργιζιστάν, Μπαγκλαντές και Αϊτή, που είναι κατηγοριοποιημένα ως «εν μέρει ελεύθερα κράτη».
Στην έκθεσή της για το 2020 σχετικά με την Τουρκία, η Κομισιόν ανέφερε σοβαρή οπισθοδρόμηση στον σεβασμό των δημοκρατικών προτύπων. Οι παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ελευθεριών συνεχίστηκαν απουσία ενός αποτελεσματικού μηχανισμού ελέγχου.
Συστηματική καταπίεση
Σύμφωνα με ΜΚΟ ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα τουρκικά δικαστήρια δέχονται συστηματικά ψεύτικες κατηγορίες και αποφασίζουν κράτηση και καταδίκη χωρίς αποδεικτικά στοιχεία για άτομα και ομάδες που η κυβέρνηση Ερντογάν θεωρεί πολιτικούς αντιπάλους. Μεταξύ αυτών είναι δημοσιογράφοι, πολιτικοί της αντιπολίτευσης, ακτιβιστές και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η έκθεση καταγγέλλει ότι κυβέρνηση Ερντογάν έχει εμπλακεί σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πέραν της τουρκικής επικράτειας. Ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Μισέλ Μπασελέ προειδοποίησε τον περασμένο Σεπτέμβριο ότι η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη βόρεια Συρία που είναι υπό τον έλεγχο των Τούρκων έχει καταστεί «ζοφερή, διάχυτη με βία και εγκληματικότητα».
Σύμφωνα με την Human Rights Watch, ο Ερντογάν στοχεύει όσους είναι ύποπτοι για δεσμούς με το κίνημα Γκιουλέν από τον Δεκέμβριο 2013 όταν άρχισαν έρευνες για διαφθορά της οικογένειας του τότε πρωθυπουργού Ερντογάν. Ο ίδιος τις είχε χαρακτηρίσει πραξικόπημα και συνωμοσία και το FETO τρομοκρατική οργάνωση.
Η καταστολή του κινήματος κλιμακώθηκε μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, οπότε και ο Ερντογάν προέβη σε μαζική εκκαθάριση του κράτους. Πάνω από 130.000 δημόσιοι υπάλληλοι, συμπεριλαμβανομένων 4.156 δικαστών και εισαγγελέων, καθώς και 20.610 μέλη των ενόπλων δυνάμεων απολύθηκαν για σχέση με “τρομοκρατικές οργανώσεις” από έκτακτα νομοθετικά διατάγματα που δεν υπόκεινται ούτε σε δικαστικό ούτε κοινοβουλευτικό έλεγχο. Σύμφωνα με δήλωση του Τούρκου υπουργού Εσωτερικών, συνολικά 292.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί, ενώ 96.000 άλλοι έχουν φυλακιστεί για σχέση με το κίνημα Γκιουλέν από το 2016.
Οι γκιουλενιστές δεν έχουν δικαιώματα
Σε γνωμοδότησή του (Σεπτέμβριος 2020), το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα (WGAD) αναφέρει ότι η εκτεταμένη ή συστηματική φυλάκιση ή άλλη σοβαρή στέρηση της ελευθερίας κατά παράβαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου για άτομα με φερόμενους δεσμούς με το FETO μπορεί να αποτελούν εγκλήματα κατά ανθρωπότητας.
Η έκθεση αναφέρει ενδεικτικά ότι ο Ερντογάν δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι οι γκιουλενιστές δεν έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας. Τον Οκτώβριο, το Nordic Monitor αποκάλυψε εγκύκλιο που έδειξε πώς το τουρκικό κτηματολόγιο παρακάμπτει τη Δικαιοσύνη στην κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων γκιουλενιστών.
Ο καθηγητής Μουταλίπ Κουτλούκ Οζγκιβέν δήλωσε τον Ιούνιο στο φιλοκυβερνητικό Akit TV ότι οι γκιουλενιστές πρέπει να σταλούν σε στρατόπεδα αποκατάστασης και να υποβάλλονται σε ψυχολογική θεραπεία. Σχολείο για παιδιά ΑΜΕΑ ανάγκασε κορίτσι με ειδικές ανάγκες σε αποβολή λόγω της σχέσης του πατέρα της με το FETO. Άλλα ΑΜΕΑ έχουν φυλακιστεί με την κατηγορία της συμμετοχής στο FETO, όπως αποκαλεί το καθεστώς το κίνημα Γκιουλέν.
Ακόμη και ένα πυροτεχνουργός που έχασε μάτια και χέρι σε έκρηξη καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Στην έκθεση τονίζεται ότι και οι αποπεμφθέντες δημόσιοι υπάλληλοι δεν μπορούν να βρουν αλλού δουλειά, καθώς τους ακολουθεί η ρετσινιά του “τρομοκράτη”.
Συστηματικά βασανιστήρια
Η λογοκριμένη έκθεση για τα βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης αποκάλυψε τρομακτικές λεπτομέρειες της καταστολής μετά το πραξικόπημα. Αν και η Τουρκία προσπάθησε να “θάψει” την έκθεση, αρκετά στοιχεία βγήκαν στην επιφάνεια για την καταπίεση κρατουμένων, καταδικασθέντων και μη, αλλά αποτελούν μόνο την κορυφή ενός πολύ βρώμικου παγόβουνου.
Ενδεικτικά, αποκαλύπτει πως αξιωματικοί φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν ανηλεώς και οι οικογένειες τους διασύρθηκαν. Φοιτήτριες απογυμνώθηκαν και εξευτελίστηκαν, χωρίς δικαίωμα να συμβουλευτούν δικηγόρο. Ζευγάρι βασανίστηκε με ηλεκτροσόκ και ξύλο. Απολυμένη δασκάλα απειλήθηκε με βιασμό της κόρης της. Δικαστικές αρχές αρνήθηκαν να ερευνήσουν τον θάνατο κρατούμενου μετά από βασανιστήρια. Μια αξιωματικός που βιάστηκε στα κρατητήρια αναγκάστηκε να τερματίσει την κύηση.
Ακόμη και στην Τουρκία κάποια από αυτά τα στοιχεία βλέπουν το φως, κυρίως σε δικαστήρια, όπως η μαρτυρία γιατρού ότι ήταν μάρτυρας σε πολλούς βασανισμούς σε δύο τοποθεσίες στην Κωνσταντινούπολη. Εν τούτοις, κανείς δεν διώκεται για τα συνεχιζόμενα εγκλήματα.
Δικαστικά έγγραφα από διάφορες χώρες αποκάλυψαν ότι οι τουρκικές διπλωματικές αποστολές σε όλο τον κόσμο κατασκοπεύουν συστηματικά άτομα που συνδέονται με το κίνημα Γκουλέν. Ο Τσαβούσογλου επιβεβαίωσε πριν ένα χρόνο την συστηματική κατασκοπεία των επικριτών της τουρκικής κυβέρνησης σε ξένο έδαφος από διπλωμάτες. Είπε ότι έχουν λάβει επίσημα οδηγίες για τη διεξαγωγή τέτοιων δραστηριοτήτων στο εξωτερικό. «Αν κοιτάξεις τον ορισμό του διπλωμάτη, είναι σαφές… η συγκέντρωση πληροφοριών είναι καθήκον των διπλωματών».
Αυτό –σύμφωνα με έγγραφα– συνέβη σε ΗΠΑ, Ελβετία, Αυστραλία, Βουλγαρία, Νορβηγία, Γεωργία, Σουηδία, Βόρεια Μακεδονία, Νέα Ζηλανδία, Νότια Κορέα και Βρετανία. Την ίδια στιγμή η Τουρκία υπέγραψε μυστικές συμφωνίες με κάποια κράτη για απαγωγή από το έδαφός τους Τούρκων αντιφρονούντων. Στις συμφωνίες υπάρχουν διφορούμενα άρθρα που επιτρέπουν την απέλαση ή την απαγωγή Τούρκων υπηκόων.
Κανένα έλεος για παιδιά και αρρώστους
Τα παιδιά των φυλακισμένων αφήνονται στην τύχη τους. Έχοντας στιγματιστεί στερούνται πόρων και κοινωνικής αρωγής. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα κοριτσιού με σύνδρομο Ντάουν που αφέθηκε στην φροντίδα της ανήλικης αδερφής της. Τα παιδιά δεν επιτρέπεται να συναντήσουν τους φυλακισμένους γονείς τους, ούτε καν όταν βρίσκονται στα πρόθυρα θανάτου. Αναφέρονται διάφορα πρόσφατα παραδείγματα.
Φυλακισμένοι, ανάμεσα τους, πρώην υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι και αξιωματικοί, αφήνονται να πεθάνουν από αυτοάνοσα χωρίς ιατρική φροντίδα, πολλές φορές μέσα σε φρικτούς πόνους. Αποφυλακισθέντες δεν επιτρέπεται να αναζητήσουν θεραπείες στο εξωτερικό. Η έκθεση αναφέρει σειρά ονομάτων ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους με αυτό τον τρόπο το 2020. Οι αρχές προφυλακίζουν και καταδικάζουν έγκυες και μητέρες με βρέφη. Οι τουρκικές φυλακές έχουν γεμίσει παιδιά.
Ο συνεχιζόμενος διωγμός των Κούρδων
Το καθεστώς Ερντογάν ποινικοποιεί το κουρδικό πολιτικό κίνημα, με σκοπό την αποδυνάμωση του κουρδικού κόμματος HDP (τρίτο κόμμα στις τελευταίες εκλογές του 2018). Ο ηγέτης του Ντεμιρτάς παραμένει στη φυλακή, παρά τις αντίθετες αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Τουρκίας και του Διεθνούς Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών, η Άγκυρα τα τελευταία έξι χρόνια έχει εκδιώξει συνολικά 151 αιρετούς δημάρχους με κατηγορίες για τρομοκρατία. Όλοι τους σχεδόν είναι μέλη του HDP. Τους αντικατέστησε με διορισμένους από την κυβέρνηση γραφειοκράτες. Ο Σοϊλού είπε ότι 73 από τους 151 δημάρχους που απομακρύνθηκαν καταδικάστηκαν αθροιστικά σε 778 χρόνια φυλάκισης.
Οι διορισμένοι δήμαρχοι διαχειρίζονται σχεδόν όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις στη νοτιοανατολική Τουρκία. Ο κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν, ο ακροδεξιός Μπαχτσελί, με λόγια που παραπέμπουν σε γενοκτονία, ζήτησε την διάλυση του HDP αποκαλώντας τα μέλη του «δηλητηριώδη παράσιτα».
Κούρδοι απαγάγονται και εξαφανίζονται επί μήνες, ή και για πάντα. Οι ξυλοδαρμοί, όταν επισκέπτεται Κούρδους κατ’ οίκον η αστυνομία, έχουν καταστεί ρουτίνα. Πολιτικός φυλακίστηκε επειδή αποκάλεσε τον Ερντογάν «μισογύνη». Ταυτόχρονα, στα γραφεία του HDP στην Κωνσταντινούπολη ανακαλύφθηκε πλήθος “κοριών” χωρίς να γίνει τίποτα.
Εγκλήματα ρατσιστικού μίσους
Παρατηρείται εντεινόμενη αύξηση εγκλημάτων και ρητορικής μίσους, τα οποία παραμένουν ατιμώρητα, αν δεν ενθαρρύνονται από τις αρχές. Αρμενικά και ελληνικά νεκροταφεία και εκκλησίες βανδαλίζονται, τάφοι ανοίγονται, τόποι λατρείας βεβηλώνονται. Τούρκοι Χριστιανοί άλλων δογμάτων φυλακίζονται με χαλκευμένε κατηγορίες, ενώ ιερωμένοι πολίτες άλλων χωρών εξωθούνται σε φυγή από την χώρα.
Ταυτόχρονα, υπάρχει εντεινόμενο μίσος εναντίον προσφύγων, ιδίως Σύρων, οι οποίοι προπηλακίζονται, ξυλοκοπούνται και εξαναγκάζονται σε φυγή, ακόμη κι αν έχουν άδειες παραμονής και εργασίας. Ανήλικα προσφυγόπουλα εξαναγκάζονται σε εργασία από Τούρκους εργοδότες. Πρόσφυγες δολοφονήθηκαν εντός του 2020. Αφρικανοί μετανάστες υφίστανται ξυλοδαρμούς από συμμορίες νεαρών λόγω χρώματος.
Η κοινότητα των Αλεβιτών ολοένα και περισσότερο αντιμετωπίζει ρατσιστικό μίσος και απαξίωση στα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ και αγνοούνται επιδεικτικά από τις θρησκευτικές αρχές, που δεν τους αντιμετώπιζουν ως θρησκεία, αλλά ως αίρεση. Οι τόποι λατρείας τους δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιοι.
Ανελευθερία του Τύπου
Ο Ερντογάν εξακολούθησε να πιέζει τον Τύπο το 2020 με διάφορους τρόπους, όπως φυλάκιση δημοσιογράφων, οικονομική πίεση ακόμα και κλείσιμο ΜΜΕ, καθώς και χρήση φιλοκυβερνητικών επιχειρηματικών ομίλων να ασκήσουν πίεση ή και να εξαγοράσουν στοχοποιημένα ΜΜΕ.
Η δημοσιογραφία εξακολουθεί να συνδέεται με την “τρομοκρατία”. Η δημοσιογραφική κριτική χρησιμοποιείται σαν απόδειξη για την άσκηση ποινικών διώξεων. Στα περισσότερα δικαστήρια, τα στοιχεία αποτελούνται συνήθως από δημοσιεύσεις κοινωνικών μέσων, ειδήσεις, άρθρα και τηλεοπτικές εκπομπές. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελευθερίας της Στοκχόλμης 175 δημοσιογράφοι βρίσκονται στη φυλακή και 167 καταζητούνται. Η Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) περιγράφει την Τουρκία ως «τον μεγαλύτερο δεσμώτη δημοσιογράφων στον κόσμο».
Όμως, καθώς αυξάνεται η δυσπιστία προς τα καθεστωτικά ΜΜΕ και αυξάνονται οι τρόποι πληροφόρησης των πολιτών, η κυβέρνηση νομοθέτησε εκτεταμένη λογοκρισία και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πριν καν αρχίσει η ισχύς του νόμου οι αρχές είχαν “ξεσκονίσει” πάνω από 17.000 χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Η έκθεση παρουσιάζει την εικόνα μιας κοινωνίας που μοιάζει περισσότερο με την σταλινική ΕΣΣΔ, τη ναζιστική Γερμανία, ή την Βόρειο Κορέα. Η εικόνα είναι ιδιαίτερα σκληρή και τα πάμπολλα παραδείγματα που παρατίθενται, μαζί με φωτογραφίες, αντικρούουν τους όποιους ισχυρισμούς του Ερντογάν και των συνενόχων του για τη δημοκρατικότητα, τη φιλανθρωπία και την αρωγή προς αδύναμους και καταδιωκόμενους του καθεστώτος του.
