Έκοβαν αμίαντο με γυμνά χέρια Απόστρατος του Πολεμικού Ναυτικού νόσησε με καρκίνο του πνεύμονα. Πέθανε το 2009 και δέκα χρόνια αργότερα η οικογένειά του δικαιώθηκε σε πρώτο βαθμό.
Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίστηκαν το 2008. Υπέφερε από έντονη δύσπνοια, βάρος στο στήθος και αδικαιολόγητο αίσθημα κόπωσης. Παρά την εγχείρηση στον πνεύμονα και τη χημειοθεραπεία η επιδείνωση της υγείας του ήταν ραγδαία. Μέσα σε ένα χρόνο ο απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού πέθανε. Κατά τους θεράποντες γιατρούς η αιτία της νόσου εντοπίζεται δεκαετίες πίσω, στα χρόνια της θητείας του, όταν ως μηχανικός σε παλιά αντιτορπιλικά αμερικανικής κατασκευής έκοβε, έτριβε και αφαιρούσε αμιαντούχα υλικά με τα γυμνά του χέρια.
Η οικογένειά του άσκησε αγωγή κατά του ελληνικού Δημοσίου υποστηρίζοντας ότι το Πολεμικό Ναυτικό όφειλε να είχε ενημερώσει τα πληρώματα για τους κινδύνους της εργασίας τους και να παρείχε απαραίτητα μέσα προστασίας.
Τον Οκτώβριο του 2019 το Τριμελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών τους δικαίωσε και επιδίκασε αποζημίωση δεκάδων χιλιάδων ευρώ στη σύζυγο και στα παιδιά του θανόντος. Το Δημόσιο άσκησε έφεση και η αγωγή θα κριθεί ξανά σε δεύτερο βαθμό. Η «Κ» παρουσιάζει για πρώτη φορά αναλυτικά αυτή τη σημαντική υπόθεση.
«Όπως και σε προηγούμενες αποφάσεις, το δικαστήριο επέδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, εφαρμόζοντας απευθείας τις υπερισχύουσες προστατευτικές διατάξεις του Συντάγματος και αναγνωρίζοντας την υποχρέωση του ελληνικού Δημοσίου για παροχή ισότιμης προστασίας υπέρ της υγείας και της ζωής όλων των πολιτών», λέει στην «Κ» ο δικηγόρος της οικογένειας, Γιώργος Μόσχος.
«Πρόκειται για απόφαση "σταθμό"», λέει ο δικηγόρος της οικογένειας Γιώργος Μόσχος.
Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ελληνικό δικαστήριο ασχολείται με τις βλαβερές συνέπειες του αμιάντου στο Πολεμικό Ναυτικό. Στα τέλη του 2015 δικαιώθηκε για πρώτη φορά απόστρατος αξιωματικός που νόσησε με μεσοθηλίωμα (βαριά μορφή μη ιάσιμου καρκίνου). Εις βάρος του Δημοσίου επιδικάστηκε αποζημίωση 250.000 ευρώ και η απόφαση έχει καταστεί αμετάκλητη. Την εκπροσώπηση του απόστρατου είχε αναλάβει και τότε το δικηγορικό γραφείο «Παυλάκης- Μόσχος και Συνεργάτες».
Άλλες τρεις παρόμοιες υποθέσεις έχουν εκδικαστεί έκτοτε και αναμένεται η ετυμηγορία, ενώ τέσσερις ακόμη πρόκειται να δικαστούν τον Φεβρουάριο σε πρώτο βαθμό. Όλες οι αγωγές αφορούν ανθρώπους που υπηρέτησαν σε αντιτορπιλικά, τα οποία παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ την περίοδο ’50-’70. Βασικό υλικό μόνωσης και πολλών εξαρτημάτων σε αυτά τα πλοία ήταν ο αμίαντος.
Θητεία χωρίς προστασία
Ο απόστρατος που πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα είχε περάσει όλη τη νιότη του στη θάλασσα. Ήταν ακόμη έφηβος, 15 ετών, όταν εισήχθη στη Σχολή Ναυτοπαίδων στα τέλη της δεκαετίας του ΄50. Αποφοίτησε με την ειδικότητα του μηχανικού και κατά τη διάρκεια της θητείας του υπηρέτησε σε 11 πολεμικά πλοία. Έπειτα από παράκληση των οικείων του η «Κ» δεν δημοσιεύει το όνομά του.
Σύμφωνα με όσα υποστήριξαν στο Διοικητικό Πρωτοδικείο οι συγγενείς του, τα καθήκοντά του περιελάμβαναν επιθεώρηση, συντήρηση, επισκευή ή αντικατάσταση των κύριων και βοηθητικών μηχανών, των λεβήτων και των σωληνώσεων μεταφοράς ατμού και νερού σε όλο το πλοίο.
Τον Ιούλιο του 1974, μετά την παραλαβή του «Κουντουριώτη» από τις ΗΠΑ, ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, ο οποίος επί δικτατορίας είχε τοποθετηθεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας, επιθεώρησε τιμητικό άγημα στο αντιτορπιλικό στο πλαίσιο της Ναυτικής εβδομάδας.
Το 1973 στάλθηκε μαζί με άλλους συναδέλφους του στο ναύσταθμο του Σαν Ντιέγκο στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Το αντιτορπιλικό «USS Rupertus (DD-851)», που είχε λάβει μέρος στους πολέμους της Κορέας και του Βιετνάμ θα περνούσε στον ελληνικό στόλο με την ονομασία «Κουντουριώτης» και χρειαζόταν εκτεταμένες επισκευές. Επί δέκα μήνες ο μηχανικός εργάστηκε εκεί εισπνέοντας σε τεράστιες ποσότητες σκόνη και ίνες αμιάντου.
Στο αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης» είχε υπηρετήσει και ο απόστρατος που δικαιώθηκε αμετάκλητα στα ελληνικά δικαστήρια το 2015. Σε εκείνη τη δίκη ένας από τους μάρτυρες, πάσχων από καρκίνο του πνεύμονα, είχε περιγράψει τις συνθήκες εργασίας. «Για τη γενική επισκευή ξηλώθηκαν όλες οι σωληνώσεις και τοποθετήθηκαν νέες. Τόσο οι παλιές όσο και οι νέες ήταν μονωμένες με αμίαντο. Τις τοποθετήσαμε με γυμνά χέρια παίρνοντας λάσπη αμιαντοτσιμέντου και φύλλα αμιάντου και προσαρμόζοντάς τα γύρω από τις σωληνώσεις», είχε πει.
Ο ίδιος μάρτυρας είχε συμπληρώσει ότι οι μονώσεις λόγω παλαιότητας τρίβονταν από μόνες τους και ότι από τις υψηλές θερμοκρασίες των σωληνώσεων και τις έντονες δονήσεις των πλοίων ο αμίαντος μετατρεπόταν σε σκόνη. Ιδιαίτερα φθαρμένες, σύμφωνα με τον ίδιο μάρτυρα, ήταν οι μονώσεις αμιάντου μέσα και γύρω από τους λέβητες, σε πολλά σημεία των μηχανών, στις τσιμούχες και στις αντλίες. «Ήταν σα να γκρεμίζουν το διαμέρισμά σου και να μένεις μέσα», είχε πει στην «Κ» το 2016 άλλος απόστρατος, ο οποίος επίσης νόσησε με καρκίνο και συμμετείχε στην παραλαβή του «Κουντουριώτη».
Μέρη παρόμοιου τύπου πλοίων όπου εντοπίζεται αμίαντος. Λόγω των ιδιοτήτων του ήταν βασικό υλικό επιλογής στις μονώσεις και στα τοιχώματα των πολεμικών πλοίων.Ο αμίαντος είναι υλικό με μεγάλη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες και στον θόρυβο. Σύμφωνα με μαρτυρίες αποστράτων, ήταν βασικό συστατικό σε πλοία που λειτουργούσαν με σύστημα πρόωσης ατμοστροβίλων, δηλαδή με λέβητες και δίκτυα σωληνώσεων μεταφοράς καυτού αέρα. Οι ατμοστρόβιλοι υπερθερμαίνονται τόσο πολύ και εκείνα τα χρόνια ο αμίαντος αποτελούσε το πιο αποτελεσματικό υλικό μόνωσής τους.
3D Γραφικό: Βαγγέλης Νάκας/ «Κ»
Με την τριβή ο αμίαντος θρυμματίζεται και οι ίνες του μπορούν να φτάσουν σε μέγεθος 50 φορές μικρότερο από την ανθρώπινη τρίχα. Αόρατες στο γυμνό μάτι, αλλά εξαιρετικά επικίνδυνες, έχουν σχετιστεί με βαριές μορφές καρκίνου που εκδηλώνονται έως και 40 χρόνια μετά την έκθεση του ασθενούς. Ο χρόνος επιβίωσης μετά τη διάγνωση είναι μικρός και κατά μέσο όρο δεν ξεπερνά τα τρία έτη. Ειδικά στην περίπτωση του μεσοθηλιώματος κάποιοι ασθενείς πεθαίνουν μέσα σε 12 μήνες.
Το 2016 το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού απάντησε στην «Κ» ότι «δεν έχουν διαπιστωθεί εξάρσεις αμιαντώσεων και μεσοθηλιωμάτων σε σχέση με τα περιστατικά του ευρύτερου πληθυσμού στην Ελλάδα». Σε γνώση της «Κ», πάντως, βρίσκονται στοιχεία έρευνας σε φακέλους ασθενών του Ναυτικού Νοσοκομείο Αθηνών την περίοδο 1998-2011, η οποία κατέγραψε 9 περιστατικά μεσοθηλιώματος και 118 καρκίνους του πνεύμονα. Η πλειοψηφία αφορούσε απόστρατους αξιωματικούς που είχαν υπηρετήσει σε πολεμικά πλοία.
Πώς φαίνονται στο μικροσκόπιο οι ίνες διαφορετικών τύπων αμιάντου.Στην πρόσφατη δικαστική απόφαση του 2019 οι ενάγοντες ανέφεραν ότι ο θανών συμμετείχε και σε επισκευές των πλοίων: «Σφενδόνη», «Ναυαρίνο», «Λόγχη», «Ναυκρατούσα» και «Λέσβος», τα οποία από τη δεκαετία του ΄90 κι έπειτα έχουν παροπλιστεί. Όπως υποστήριξαν, το Πολεμικό Ναυτικό δεν παρείχε μάσκες και ειδικές στολές εργασίας, ούτε ήλεγχε τακτικά την υγεία των πληρωμάτων.
Ο απόστρατος διαγνώσθηκε το 2008 με καρκίνο του πνεύμονα, με στοιχεία αδενοκαρκινώματος και διήθησης υπεζωκότα. Παρά το χειρουργείο και τη χημειοθεραπεία εισήχθη ξανά για ακτινοθεραπεία λόγω υποτροπής της νόσου και μεταστάσεων του καρκίνου στον εγκέφαλο. Η κατάστασή του χειροτέρεψε και πέθανε το 2009.
Η ετυμηγορία
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης το Δημόσιο υποστήριξε ότι εκείνα τα χρόνια δεν ήταν γνωστή στην Ελλάδα και παγκοσμίως η τοξικότητα του αμιάντου. Προσπάθησε ακόμη και να αμφισβητήσει ότι στα συγκεκριμένα πλοία υπήρχε αμίαντος. Ζήτησε να προβούν οι ενάγοντες σε υπεύθυνη δήλωση για το εάν και σε ποιο βαθμό ήταν καπνιστής ο θανών.
Βίντεο του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού το οποίο είναι στη διάθεση της «Κ» ήδη από το 1980 ενημέρωνε τους ένστολους Αμερικανούς για τους κινδύνους των αμιαντούχων υλικών και πρότεινε ειδικά μέτρα προστασίας. Στην Ελλάδα όμως οι ένοπλες δυνάμεις αποσιωπούσαν το πρόβλημα.
Ωστόσο το Διοικητικό Πρωτοδικείο απέρριψε τις αιτιάσεις του Δημοσίου. Επικαλέστηκε κοινοτική οδηγία, «βάσει της οποίας συνάγεται ότι ο αμίαντος θεωρείτο τοξικός ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1970» και αποφάσισε ότι οι ένοπλες δυνάμεις δεν απαλλάσσονται από τη λήψη μέτρων προστασίας των μελών τους.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου, το Πολεμικό Ναυτικό δεν παρείχε προστατευτικό εξοπλισμό (μάσκες αναπνοής και ειδικές στολές εργασίας), ούτε συσκευές απορρόφησης του αμίαντου από την πηγή εκπομπής. Ακόμη όπως υποστήριξαν οι ενάγοντες, το Πολεμικό Ναυτικό δεν ενημέρωσε τους εργαζόμενους για τους κινδύνους από την έκθεση στον αμίαντο και τα μέτρα υγιεινής που έπρεπε να τηρούνται, ούτε προέβη σε ειδική σήμανση των χώρων εργασίας που περιείχαν αμίαντο με χρήση προειδοποιητικών πινακίδων.
Όσο για τυχόν επίδραση του καπνίσματος, το Διοικητικό Πρωτοδικείο έκρινε ότι αποτελεί απλώς επιβαρυντικό στοιχείο και όχι καθοριστικό παράγοντα εκδήλωσης της νόσου. Η συνέχεια θα δοθεί στο Εφετείο.
Ενδεικτικά μέτρα προστασίας που λαμβάνουν πλέον εξειδικευμένες εταιρείες οι οποίες αφαιρούν αμίαντο από πλοία και έχουν συνεργαστεί και με το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό.Ο δικηγόρος Γιώργος Μόσχος χαρακτηρίζει αυτή την απόφαση «σταθμό», γιατί για πρώτη φορά δικαστήριο επικυρώνει την ήδη επιβεβαιωμένη ιατρικά και επιστημονικά διάγνωση περί εκδήλωσης καρκίνου του πνεύμονα (και όχι αποκλειστικά μεσοθηλιώματος) λόγω εισπνοής ινών αμιάντου.
«Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτικών που έχουν εκδηλώσει και υποφέρουν από ασθένειες που σχετίζονται με τον αμίαντο βρίσκονται σε άγνοια αναφορικά με τα δικαιώματά τους», λέει. «Κανένας επίσημος φορέας δεν έχει αναλάβει να τους ενημερώσει».
Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
kathimerini
