Στην νοτιοδυτική αλβανική επαρχία του Πόρτο Παλέρμο, εκεί που τα νερά της Αδριατικής και του Ιονίου συναντιούνται, υπάρχει μία υποθαλάσσια στρατιωτική βάση από τα χρόνια του Χότζα. Μπορεί πλέον να μην χρησιμοποιείται ως μυστική βάση υποβρυχίων και να την επισκέπτονται τουρίστες, αλλά παραμένει σφραγισμένη.
Η ευρύτερη περιοχή του Πόρτο Παλέρμο, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αποτελούσε κομμάτι του πασαλικίου του Αλή Πασά και το ενετικό κάστρο χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό της Χειμάρρας, που έχει ελληνικό πληθυσμό.
Όταν ο κομμουνιστής Ενβέρ Χότζα ήρθε στην εξουσία, αποφάσισε να χτίσει μία υποθαλάσσια στρατιωτική βάση υποβρυχίων στο βόρειο τμήμα του κόλπου. Προκειμένου να γίνει αυτό, έπρεπε να σκαφτεί ένα τούνελ μέσα στο βράχο, αρκετά μεγάλο και βαθύ, έτσι ώστε να χωράει τα σύγχρονα υποβρύχια.
Η βάση θα ήταν μυστική. Για το λόγο αυτό, η γύρω περιοχή έπρεπε να εκκενωθεί. Το κομμουνιστικό καθεστώς απαγόρευσε δια νόμου την πρόσβαση σε ολόκληρη την παραλία. Για χρόνια, το Πόρτο Παλέρμο λειτούργησε και ως βάση τορπιλακάτων, δηλαδή μικρών και ταχύτατων μαχητικών πλοιαρίων που συνήθιζαν να κρύβονται σε τέτοιου είδους καταφύγια κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και των υποβρυχίων.
Η κατασκευή του είναι εντυπωσιακή. Η είσοδος σφραγίζεται από μία πελώρια σκυρόδετη πύλη με σιδερένιο κάσωμα. Το τούνελ έχει τεράστιο μήκος, με πολλές διακλαδώσεις. Μικρότερες σήραγγες χρησίμευαν είτε ως δίοδοι, είτε ως χώρους φύλαξης των πλοίων. Λέγεται ότι διέθετε μυστική έξοδο στην πίσω πλευρά του ακρωτηρίου.
Όταν ο κομμουνιστής Ενβέρ Χότζα ήρθε στην εξουσία, αποφάσισε να χτίσει μία υποθαλάσσια στρατιωτική βάση υποβρυχίων στο βόρειο τμήμα του κόλπου. Προκειμένου να γίνει αυτό, έπρεπε να σκαφτεί ένα τούνελ μέσα στο βράχο, αρκετά μεγάλο και βαθύ, έτσι ώστε να χωράει τα σύγχρονα υποβρύχια.
Η βάση θα ήταν μυστική. Για το λόγο αυτό, η γύρω περιοχή έπρεπε να εκκενωθεί. Το κομμουνιστικό καθεστώς απαγόρευσε δια νόμου την πρόσβαση σε ολόκληρη την παραλία. Για χρόνια, το Πόρτο Παλέρμο λειτούργησε και ως βάση τορπιλακάτων, δηλαδή μικρών και ταχύτατων μαχητικών πλοιαρίων που συνήθιζαν να κρύβονται σε τέτοιου είδους καταφύγια κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και των υποβρυχίων.
Η κατασκευή του είναι εντυπωσιακή. Η είσοδος σφραγίζεται από μία πελώρια σκυρόδετη πύλη με σιδερένιο κάσωμα. Το τούνελ έχει τεράστιο μήκος, με πολλές διακλαδώσεις. Μικρότερες σήραγγες χρησίμευαν είτε ως δίοδοι, είτε ως χώρους φύλαξης των πλοίων. Λέγεται ότι διέθετε μυστική έξοδο στην πίσω πλευρά του ακρωτηρίου.
Η Αλβανία του Χότζα απειλεί με τα κλεμμένα σοβιετικά υποβρύχια
Από τη λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, η Αλβανία, υπό την ηγεσία του Χότζα, είχε ενταχθεί στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Στο πλαίσιο της συμμαχίας των δύο χωρών, ο αλβανός ηγέτης παραχώρησε στον Στάλιν όλους τους ναύσταθμους της χώρας του ώστε να έχουν παρουσία στη Μεσόγειο.
Ο Ένβερ Χότζα θαύμαζε τον Στάλιν. Wikipedia Έτσι, η σήραγγα του Πόρτο Παλέρμο και η βάση υποβρυχίων στο νησάκι Σαζάν λίγο βορειότερα, μετατράπηκαν σε σημεία-κλειδιά για τα σοβιετικά υποβρύχια. Από τις θέσεις αυτές μπορούσαν να παρακολουθούν τις νατοϊκές δυνάμεις, να επιτηρούν τις ενέργειες της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο και να κάνουν στρατιωτικές ασκήσεις στη Μεσόγειο.
Ωστόσο, τα δεδομένα άλλαξαν στα τέλη της δεκαετίας του '50. Ο θάνατος του Στάλιν και η αλλαγή πολιτικής πλεύσης υπό τη νέα ηγεσία του Χρουστσόφ, έφερε σταδιακά τη ρήξη στις αλβανοσοβιετικές σχέσεις. Ο Χότζα, που ήταν φανατικός υποστηρικτής του πρώην σοβιετικού ηγέτη, έβλεπε ότι με τα νέα δεδομένα η χώρα του μετατρεπόταν σε «μαριονέτα» του Νικίτα Χρουστσόφ, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει να περιορίζει σημαντικά την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς την Αλβανία.
Έτσι, το 1956, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ) αποκήρυξε τον Στάλιν, η Αλβανία διέκοψε τις σχέσεις με τη Μόσχα και με όλα τα άλλα κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1961 κήρυξε ανεπιθύμητους όλους τους σοβιετικούς πολίτες, αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Από τη λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, η Αλβανία, υπό την ηγεσία του Χότζα, είχε ενταχθεί στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Στο πλαίσιο της συμμαχίας των δύο χωρών, ο αλβανός ηγέτης παραχώρησε στον Στάλιν όλους τους ναύσταθμους της χώρας του ώστε να έχουν παρουσία στη Μεσόγειο.
Ο Ένβερ Χότζα θαύμαζε τον Στάλιν. Wikipedia Έτσι, η σήραγγα του Πόρτο Παλέρμο και η βάση υποβρυχίων στο νησάκι Σαζάν λίγο βορειότερα, μετατράπηκαν σε σημεία-κλειδιά για τα σοβιετικά υποβρύχια. Από τις θέσεις αυτές μπορούσαν να παρακολουθούν τις νατοϊκές δυνάμεις, να επιτηρούν τις ενέργειες της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο και να κάνουν στρατιωτικές ασκήσεις στη Μεσόγειο.
Ωστόσο, τα δεδομένα άλλαξαν στα τέλη της δεκαετίας του '50. Ο θάνατος του Στάλιν και η αλλαγή πολιτικής πλεύσης υπό τη νέα ηγεσία του Χρουστσόφ, έφερε σταδιακά τη ρήξη στις αλβανοσοβιετικές σχέσεις. Ο Χότζα, που ήταν φανατικός υποστηρικτής του πρώην σοβιετικού ηγέτη, έβλεπε ότι με τα νέα δεδομένα η χώρα του μετατρεπόταν σε «μαριονέτα» του Νικίτα Χρουστσόφ, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει να περιορίζει σημαντικά την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς την Αλβανία.
Έτσι, το 1956, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ) αποκήρυξε τον Στάλιν, η Αλβανία διέκοψε τις σχέσεις με τη Μόσχα και με όλα τα άλλα κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1961 κήρυξε ανεπιθύμητους όλους τους σοβιετικούς πολίτες, αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Τα υποβρύχια και όλος ο σοβιετικό στρατιωτικός εξοπλισμός κατασχέθηκαν και θα παρέμεναν στην Αλβανία. Ο Χότζα άφησε να εννοηθεί ότι δεν επρόκειτο για κλοπή, αλλά για ένα είδος αποζημίωσης για τη μακροχρόνια χρήση των βάσεων στο Πόρτο Παλέρμο και το Σαζάν από τους Σοβιετικούς.
Το λιμάνι του Σαζάν, όπως είναι σήμερα. Από το πουθενά, το αλβανικό ναυτικό, που μέχρι τότε στερούνταν υποδομών και μέσων, βρέθηκε να ελέγχει τέσσερα υπερσύγχρονα για την εποχή υποβρύχια. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον της του κινέζου ηγέτη Μάο, που την εποχή εκείνη είχε επίσης έρθει σε ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση και αναζητούσε συμμαχίες. Έτσι, η Κίνα ανέλαβε την εκπαίδευση των αλβανών ναυτικών ώστε να μάθουν να χειρίζονται τα υποβρύχια, ενώ παράλληλα παρείχε τεχνική υποστήριξη για τη συντήρησή τους.
Κι αυτή η συμμαχία όμως, είχε άδοξο τέλος. Στα μέσα της δεκαετίας του '70, ο Χότζα ήρθε σε ρήξη με τον Μάο, γεγονός που σταδιακά οδήγησε σε πλήρες εμπάργκο της Κίνας προς την Αλβανία και λύση της συμμαχίας. Μοιραία, η Αλβανία απομονώθηκε και οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας άρχισαν να παρακμάζουν με ραγδαίους ρυθμούς.
Τα τέσσερα πρώην σοβιετικά υποβρύχια αποσύρθηκαν από την ενεργό δράση και η συντήρησή τους σταμάτησε. Μάλιστα, ένα από αυτά αποσυναρμολογήθηκε προκειμένου να γίνει ανταλλακτικά για τα υπόλοιπα. Σε βάθος χρόνου, την ίδια μοίρα θα είχαν και τα υπόλοιπα. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ευρώπης τα βρήκε να σκουριάζουν στους μυστικούς ναυστάθμους της Αδριατικής.
Το λιμάνι του Σαζάν, όπως είναι σήμερα. Από το πουθενά, το αλβανικό ναυτικό, που μέχρι τότε στερούνταν υποδομών και μέσων, βρέθηκε να ελέγχει τέσσερα υπερσύγχρονα για την εποχή υποβρύχια. Το γεγονός αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον της του κινέζου ηγέτη Μάο, που την εποχή εκείνη είχε επίσης έρθει σε ρήξη με τη Σοβιετική Ένωση και αναζητούσε συμμαχίες. Έτσι, η Κίνα ανέλαβε την εκπαίδευση των αλβανών ναυτικών ώστε να μάθουν να χειρίζονται τα υποβρύχια, ενώ παράλληλα παρείχε τεχνική υποστήριξη για τη συντήρησή τους.
Κι αυτή η συμμαχία όμως, είχε άδοξο τέλος. Στα μέσα της δεκαετίας του '70, ο Χότζα ήρθε σε ρήξη με τον Μάο, γεγονός που σταδιακά οδήγησε σε πλήρες εμπάργκο της Κίνας προς την Αλβανία και λύση της συμμαχίας. Μοιραία, η Αλβανία απομονώθηκε και οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας άρχισαν να παρακμάζουν με ραγδαίους ρυθμούς.
Τα τέσσερα πρώην σοβιετικά υποβρύχια αποσύρθηκαν από την ενεργό δράση και η συντήρησή τους σταμάτησε. Μάλιστα, ένα από αυτά αποσυναρμολογήθηκε προκειμένου να γίνει ανταλλακτικά για τα υπόλοιπα. Σε βάθος χρόνου, την ίδια μοίρα θα είχαν και τα υπόλοιπα. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ευρώπης τα βρήκε να σκουριάζουν στους μυστικούς ναυστάθμους της Αδριατικής.
Το Πόρτο Παλέρμο σήμερα
Από την πτώση του καθεστώτος του Χότζα μέχρι και σήμερα, η χρήση του Πόρτο Παλέρμο έχει πάψει να είναι αυτή που ήταν. Η πρώην στρατιωτική βάση είναι πλέον προσβάσιμη στο ευρύ κοινό που θέλει να την επισκεφθεί. Από τα τέσσερα ιστορικά υποβρύχια, σήμερα επιβιώνει μόνο το ένα. Η συντήρησή του είναι κακή και οι μέχρι τώρα προσπάθειες εκμετάλλευσης και αναδιαμόρφωσής του έχουν πέσει στο κενό.
Παρόμοιες είναι οι συνθήκες που επικρατούν και στην ευρύτερη περιοχή. Παρά τη φυσική του ομορφιά και την ιστορική του σημασία, το Πόρτο Παλέρμο δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμα τουριστικά. Έτσι, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν για το ιστορικό κάστρο, τον ειδυλλιακό κόλπο και φυσικά για την εντυπωσιακή στρατιωτική βάση.
Από την πτώση του καθεστώτος του Χότζα μέχρι και σήμερα, η χρήση του Πόρτο Παλέρμο έχει πάψει να είναι αυτή που ήταν. Η πρώην στρατιωτική βάση είναι πλέον προσβάσιμη στο ευρύ κοινό που θέλει να την επισκεφθεί. Από τα τέσσερα ιστορικά υποβρύχια, σήμερα επιβιώνει μόνο το ένα. Η συντήρησή του είναι κακή και οι μέχρι τώρα προσπάθειες εκμετάλλευσης και αναδιαμόρφωσής του έχουν πέσει στο κενό.
Παρόμοιες είναι οι συνθήκες που επικρατούν και στην ευρύτερη περιοχή. Παρά τη φυσική του ομορφιά και την ιστορική του σημασία, το Πόρτο Παλέρμο δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμα τουριστικά. Έτσι, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν για το ιστορικό κάστρο, τον ειδυλλιακό κόλπο και φυσικά για την εντυπωσιακή στρατιωτική βάση.
