Το φαινόμενο του υβριδικού πολέμου (hybridwarfare), εάν και είναι νέο με τον όρο αυτόν, επί του πρακτέου είναι ένα φαινόμενο τόσο παλιό, όσο και ο Δούρειος Ίππος. Αναφορές υβριδικού πολέμου συναντάμε και στον Πελοποννησιακό πόλεμο του Θουκυδίδη, αλλά και στην Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου. Γενικότερα, ο υβριδικός πόλεμος και η υβριδική απειλή (hybridthreat) συνοδεύουν την ανθρωπότητα σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία έρχεται σε άμεση συνάρτηση με τον πόλεμο. Το μόνο πράγμα που αλλάζει ανά εποχή είναι η κλίμακα, η ταχύτητα και η έντασή του.
ει ο ΜΗΝΑΣ ΣΤΡΑΒΟΠΟΔΗΣ, απόφοιτος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, μέλος της SAFIA και συντάκτης στην Off Line Post, για το HUFFPOST
Ο υβριδικός πόλεμος είναι ένα πολύ περίπλοκο φαινόμενο και γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο, με την πάροδο του χρόνου. Η πρόοδος της τεχνολογίας ασκεί σημαντική επίδραση πάνω του, δίνοντάς του μεγαλύτερο εύρος, νέες διαστάσεις, όπου μπορεί να αναπτυχθεί. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει ασάφεια όσον αφορά τον όρο αυτό. Εξαιτίας, λοιπόν, αυτής της ασάφειας, θα προβούμε σε μια αποσαφήνιση των όρων, ούτως ώστε να γίνει πιο σαφής η έννοια του υβριδικού πολέμου. Ύστερα θα ακολουθήσει μια σύντομη ανάλυση των χαρακτηριστικών του, τα οποία θα πλαισιωθούν από παραδείγματα, τόσο παλαιότερα, όσο και πιο σύγχρονα. Τέλος, θα αναφερθούν κάποιες δράσεις για την αντιμετώπιση της διεθνούς αυτής απειλής, τόσο από τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), όσο και σε αμιγώς κρατικό επίπεδο.
Αποσαφήνιση εννοιών
Με την αποσαφήνιση κάποιων θεμελιωδών όρων θα γίνει εναργέστερα κατανοητό το φαινόμενο του υβριδικού πολέμου, αλλά και ποια η διαφορά του από τον συμβατικό πόλεμο. Στην παρούσα ανάλυση θα χρησιμοποιήσουμε τον ορισμό του R. Aron (1966) για τον πόλεμο και πιο συγκεκριμένα για τον κοινωνικό-πολιτικής φύσης πόλεμο. Βάσει του Διεθνούς Δικαίου, ένας πόλεμος διαδραματίζεται μόνο μεταξύ κυρίαρχων πολιτικών οντοτήτων, τα κράτη. Ο πόλεμος αποτελεί, έναν από τους πολλούς τρόπους που διαθέτουν τα κράτη για να επιλύουν τις διαφορές τους. Αποτελεί τον έσχατο τρόπο επίλυσης διαφορών και την σημαντικότερη μορφή χρήσης βίας, η οποία απαγορεύεται ρητά από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (ΧΗΕ) (άρθρο 2, παράγραφος 4.) Υπάρχει θεμελιώδης διαφορά μεταξύ ενδοκρατικών και διακρατικών συγκρούσεων. Στις πρώτες, υπάρχουν εγχώριοι μηχανισμοί για την ειρηνική επίλυση των διαφορών (δεν έχουν πάντοτε αποτέλεσμα). Αντίθετα, από την στιγμή που ο πόλεμος μπαίνει σε διεθνή πλαίσια, δρα υπό καθεστώς αναρχίας (άναρχο διεθνές σύστημα) και το διακύβευμα του πολέμου μπορεί να είναι ακόμα και η επιβίωση ή η διάλυση του εκάστοτε κράτους.
Η λέξη «πόλεμος», ωστόσο, αποτελεί μόνο το ένα μέρος του όρου. Όσον αφορά στη λέξη «υβριδικός», πρώτα και κύρια πρέπει να αποσαφηνιστεί τι ακριβώς σημαίνει η λέξη «υβρίδιο». Υβρίδιο, λοιπόν, είναι ένα μίγμα δύο ή περισσότερων διαφορετικών πραγμάτων. Πιο συγκεκριμένα τώρα, υβριδική απειλή (προϋπόθεση για την διεξαγωγή υβριδικού πολέμου) είναι όταν μια οντότητα, η οποία αποτελεί σημαντική απειλή -είτε για μια κοινωνική-πολιτική ομάδα εντός του κράτους, είτε για το κράτος, είτε για την διατάραξη της σταθερότητας και ασφάλειας στο διεθνές σύστημα- χρησιμοποιεί μεθόδους και δραστηριότητες που είναι πολυδιάστατες. Οι σύνδεσμοι/συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών ενεργειών είναι αδιευκρίνιστοι ή ακόμα και αδύνατο να επαληθευτούν. Εάν, λοιπόν, η υβριδική απειλή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, τότε από την μη αντιμετώπισή της προκύπτει ο υβριδικός πόλεμος.
Έχοντας, λοιπόν, διευκρινίσει τους παραπάνω όρους είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε έναν ορισμό για αυτό το – κατά γενική ομολογία – ασαφές φαινόμενο του υβριδικού πολέμου. Ως υβριδικός πόλεμος ορίζεται:
η χρήση συμβατικών/μη συμβατικών, τακτικών/άτακτων, φανερών/συγκεκαλυμμένων μέσων και η εκμετάλλευση όλων των διαστάσεων του πολέμου, σε όλο το μήκος και το πλάτος του, για να καταπολεμηθεί η ανωτερότητα των συμβατικών όπλων, μεθόδων και τακτικών στο πεδίο μάχης. Οι υβριδικές απειλές εκμεταλλεύονται όλο το φάσμα του σύγχρονου πολέμου, δεν περιορίζονται μόνο στα συμβατικά μέσα και άρα στο συμβατικό πεδίο μάχης. Με την χρήση ασυμμετριών, οι υβριδικές απειλές εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του αντιπάλου, περιπλέκοντας με αυτόν τον τρόπο το πεδίο της μάχης. Για παράδειγμα μια κυβερνο-επίθεση δεν αλλάζει ολοκληρωτικά τη φύση του πολέμου, αλλά την επεκτείνει σε μια καινούρια διάσταση.
Εξαιτίας της πολυπλοκότητας του φαινομένου θα χρησιμοποιηθεί ένας ακόμη ορισμός του, συμπληρωματικά, ο οποίος θα καλύψει τυχόν κενά που άφησε ο παραπάνω ορισμός. Συμπληρωματικά, λοιπόν, ο υβριδικός πόλεμος είναι η σύζευξη πολλών και διαφορετικών δρώντων, μεθόδων και μέσων στο πεδίο των μαχών. Είναι μια σύρραξη κατά την οποία συμπράττουν συμβατικές και μη συμβατικές ένοπλες δυνάμεις, με σκοπό την επίτευξη ενός πολιτικού αποτελέσματος. Στοχεύει στο να προκαλέσει σύγχυση για την φύση, την προέλευση και τον αντικειμενικό στόχο της απειλής. Διατηρεί το επίπεδο της εχθρότητας σε χαμηλότερο επίπεδο από έναν συμβατικό πόλεμο. Η απειλή παραμένει σε μη εμπόλεμη κατάσταση. Στον υβριδικό πόλεμο επιτυγχάνεται συγχρονισμένη χρήση πολλαπλών οργάνων ισχύος εξατομικευμένα σε συγκεκριμένες αδυναμίες μέσα σε ένα μεγάλο εύρος κοινωνικών λειτουργειών για την επίτευξη κοινών αποτελεσμάτων.
Χαρακτηριστικά Υβριδικού Πολέμου
Ο υβριδικός πόλεμος διαθέτει τέσσερα χαρακτηριστικά, τα οποία τον κάνουν να ξεχωρίζει από οποιαδήποτε άλλη μορφή πολέμου. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι τα εξής: α) συνδυασμός λειτουργειών, β) ταυτόχρονη δράση, γ) συγχώνευση και δ) εγκληματικότητα. Σαφέστατα ο υβριδικός πόλεμος διαθέτει και άλλα χαρακτηριστικά, ωστόσο αυτά είναι τα πιο σημαντικά.
Όπως αναφέρθηκε, λοιπόν, ο συνδυασμός λειτουργειών είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του υβριδικού πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, οι υβριδικές απειλές χρησιμοποιούν συνδυασμό συμβατικών και μη συμβατικών τακτικών, συνδυαστικά με τρομοκρατία, εγκληματικές δραστηριότητες, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, διατάραξη της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής εντός του εκάστοτε κράτους. Ο υβριδικός πόλεμος επεκτείνει την χρήση βίας και άρα τον πόλεμο σε όλο το μήκος και το πλάτος του.
Ένα δεύτερο και πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του υβριδικού πολέμου είναι η ταυτόχρονη δράση. Οι υβριδικές απειλές μπορούν να χρησιμοποιήσουν διαφορετικούς τρόπους διένεξης ταυτόχρονα με τρόπο που να παρουσιάζει συνοχή. Σημαντικό να αναφερθεί ότι πέραν της κάθετης κλιμάκωσης, δηλαδή την περαιτέρω ένταση των στρατιωτικών επιθέσεων στο πεδίο μάχης, η υβριδική απειλή διαθέτει και την οριζόντια κλιμάκωση, δηλαδή την μεταφορά της επίθεσης από το ένα πεδίο στο άλλο ταυτόχρονα (π.χ. από την πολιτική στην οικονομία και από εκεί στην κοινωνία και στον κυβερνοχώρο), πολλαπλές επιθέσεις σε πολλαπλά πεδία, άρα πόλεμος σε πολλαπλές διαστάσεις.
Τρίτο βασικό χαρακτηριστικό είναι αυτό της συγχώνευσης. Μια υβριδική απειλή μπορεί να αποτελείται από ένα μίγμα επαγγελματιών στρατιωτών, ανταρτών (μελών παραστρατιωτικών οργανώσεων), τρομοκρατών και εγκληματιών. Ωστόσο, για να νοείται η υβριδική αυτή απειλή ως ενιαία πρέπει να τους ενώνει ένα στοιχείο. Το στοιχείο αυτό είναι ότι διαθέτουν κοινό αντικειμενικό στόχο, στοχεύουν σε κοινό πολιτικό αποτέλεσμα.
Τέταρτο και τελευταίο χαρακτηριστικό είναι η εγκληματικότητα. Μια υβριδική απειλή και κατ’ επέκταση ένας υβριδικός πόλεμος δεν νοείται χωρίς εγκληματική δραστηριότητα. Η υβριδική απειλή χρησιμοποιεί εγκληματική δραστηριότητα συνεχόμενα και μάλιστα ορισμένες φορές και ως μέθοδο διένεξης, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω.
Συμπληρωματικά, σημαντικό να αναφερθεί ότι οι υβριδικές απειλές παρουσιάζουν ευέλικτη και ευπροσάρμοστη δομή, στοιχείο που τις κάνει να αποκτούν πλεονέκτημα συγκριτικά με τους πιο δυσκίνητους συμβατικούς στρατούς. Επίσης, οι υβριδικές απειλές δημιουργούν μια συνιστώσα διακυβέρνησης, για να εγκαθιδρύουν σταθερότητα και βιώσιμες επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, πολύ σημαντική μέθοδος, η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον από υβριδικές απειλές είναι η προπαγάνδα και η παροχή πληροφοριών σε περίπτωση πολέμου. Εκμεταλλεύονται τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας με σκοπό την διάδοση του σχεδιασμού τους, αλλά και ως μέθοδος εύρεσης χρηματοδότησης ακόμα και στρατολόγησης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση AlQaida και ISIS). Τέλος, αψηφούν τελείως το Διεθνές Δίκαιο, εν αντιθέσει με τους αντιπάλους τους (κυρίως τα δυτικά κράτη), όπου το Διεθνές Δίκαιο δρα περιοριστικά για αυτά, στοιχείο που εκμεταλλεύονται όλες οι υβριδικές απειλές. Το Διεθνές Δίκαιο θέτει πλαίσια στον πόλεμο, ένας υβριδικός πόλεμος, όμως, δεν έχει πλαίσια, οι κανόνες είναι διαφορετικοί για τους δύο αντίπαλους παίκτες.
Εξέλιξη Υβριδικού Πολέμου
Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, ο υβριδικός πόλεμος είναι ένα αρχαίο φαινόμενο. Ωστόσο παραμένει ένα δυναμικό φαινόμενο, καθώς η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει φέρει στο φως άγνωστες -μέχρι πριν λίγα χρόνια- πτυχές του. Είναι ένα φαινόμενο, στο οποίο συνεχώς προστίθενται διαστάσεις με την πάροδο του χρόνου. Θα αναφερθούμε, λοιπόν, σε κάποια παραδείγματα υβριδικού πολέμου, τόσο παλαιότερα, όσο και πιο σύγχρονα, ούτως ώστε να γίνει αντιληπτό πώς η παραπάνω θεωρία εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες περιπτωσιολογικές μελέτες (casestudies).
Παλαιότερα Παραδείγματα
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα υβριδικού πολέμου αποτελεί η Αμερικανική Επανάσταση (1776). Στην Αμερικανική Επανάσταση παρατηρείται μια σύμπραξη μεταξύ του Ηπειρωτικού Στρατού (ContinentalArmy), -συμβατικός στρατός-, με την Πολιτοφυλακή -μη συμβατικός στρατός-, εναντίον του συμβατικού βρετανικού αποικιακού στρατού.
Ένα δεύτερο παράδειγμα αποτελεί μια φάση των Ναπολεόντειων Πολέμων (1803-1815), όταν βρετανικές συμβατικές δυνάμεις επιτέθηκαν σε πόλεις της Ισπανίας, οι οποίες τελούσαν υπό γαλλικό έλεγχο, σε συνδυασμό με Ισπανούς αντάρτες, οι οποίοι με άτακτες μεθόδους επιτέθηκαν στις γραμμές επικοινωνίας του γαλλικού στρατού.
Άλλο ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν οι αντιστασιακές οργανώσεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. σε όλα τα κράτη που τελούσαν υπό γερμανικό ζυγό και είχαν ως κοινό στόχο την απελευθέρωση τους από την γερμανική κατοχή. Τις οργανώσεις αυτές χρηματοδοτούσε κυρίως η Μ. Βρετανία, η οποία μαζί με τον στρατό τον συμμάχων, αλλά και αυτές τις οργανώσεις αντίστασης επιτέθηκαν σε έναν κοινό αντίπαλο, την ναζιστική Γερμανία.
Επίσης, ο πόλεμος στο Βιετνάμ αποτελεί άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπου έχουμε εμπλοκή συμβατικών στρατών (στρατός των ΗΠΑ, οργανωμένος στρατός Ν. Βιετνάμ) εναντίον μη συμβατικών στρατών (σύμπραξη άτακτου στρατού Β. Βιετνάμ με αντάρτες από το Ν. Βιετνάμ, τους Βιετκόνγκ), στο συγκεκριμένο παράδειγμα ενδιαφέρον παρουσιάζει και η χρήση της μεθόδου του ανταρτοπόλεμου, η οποία στέφθηκε με πλήρη επιτυχία
Σύγχρονα Παραδείγματα
Περνώντας σε πιο σύγχρονα παραδείγματα. Ένας πόλεμος, ο οποίος ανέδειξε και τον όρο υβριδικός πόλεμος είναι αυτός μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου, συγκεκριμένα εναντίον της Χεζμπολάχ, το 2006. Ο πόλεμος αυτός ανέδειξε το πόσο επιτηδευμένος και επικίνδυνος μπορεί να είναι ένας μη-κρατικός δρώντας, ενώ ταυτόχρονα απέδειξε ότι ένας μη-κρατικός δρώντας έχει την ικανότητα να επιβιώσει και να αναπτυχθεί στο σύγχρονο -κρατο-κεντρικού τύπου- σύστημα. Κατά την διάρκεια του πολέμου αποκεντρωμένοι πυρήνες της σιιτικής πολιτικής και στρατιωτικής οργάνωσης, υποκινούμενοι από το Ιράν, συνδύαζαν αντάρτες, συμβατικές ένοπλες δυνάμεις, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μη συμβατική αστική εκστρατεία κατά του συμβατικού στρατού του Ισραήλ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το Ισραήλ αν και δεν ηττήθηκε στο συμβατικό πεδίο μάχης, κατάφερε να αλλάξει ελάχιστα πράγματα στο στρατηγικό περιβάλλον του νότιου Λιβάνου και επίσης έχασε την μάχη των ΜΜΕ, καθώς η συντριπτική αντίληψη της διεθνούς κοινότητας ήταν πως το Ισραήλ ήταν αυτό που ηττήθηκε από την Χεζμπολάχ.
Ένα δεύτερο σύγχρονο παράδειγμα αποτελεί ο πόλεμος στην Κριμαία (2014) μεταξύ συμβατικών ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και ρωσόφωνων αντιστασιακών ομάδων, σε συνδυασμό με ενεργειακό εμπάργκο από την Ρωσία και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο. Η περίπτωση αυτή ξανά έφερε στο προσκήνιο τον υβριδικό πόλεμο και αποτέλεσε κινητήριο δύναμη για την Δύση να προβεί σε ενέργειες για την αντιμετώπισή του.
Ένα τελευταίο σύγχρονο παράδειγμα υβριδικού πολέμου αποτελεί ο πόλεμος στην Συρία, ο οποίος ξεκίνησε το 2011 και ακόμα μαίνεται. Ο πόλεμος αυτός διαδραματίζεται μεταξύ συριακών συμβατικών ενόπλων δυνάμεων (συριακή κυβέρνηση), πολλές παραστρατιωτικές ομάδες (άλλες υπέρ και άλλες κατά του καθεστώτος Άσαντ, π.χ. οι Κούρδοι αντάρτες), τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, ρωσικές, αμερικανικές και γαλλικές αεροπορικές επιδρομές, τζιχαντιστές (ISIS) και πολύ μεγάλο εύρος μέσων και μεθόδων, κυρίως από τις μη συμβατικές δυνάμεις, που έχουν περιπλέξει το πεδίο της μάχης και έχουν μετατρέψει την απειλή σε δυσδιάκριτη και δύσκολα αντιμετωπίσιμη (π.χ. στρατολόγηση ISIS μέσω διαδικτύου). Το παράδειγμα αυτό της Συρίας είναι το κατ’ εξοχήν παράδειγμα μεταφοράς του πολέμου σε ολόκληρο το φάσμα του, καθώς δεν αφήνει αμέτοχη καμία διάσταση του.
Η χρήση των συγκεκριμένων παραδειγμάτων είναι ενδεικτική. Επιλέχθηκαν με αυτή τη σειρά, ούτως ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει μια συνολική εικόνα για την εξέλιξη του υβριδικού πολέμου.
Αποτροπή Υβριδικού Πολέμου-Τρόποι Αντιμετώπισης
Διεθνές επίπεδο: ΝΑΤΟ-ΕΕ
Το ΝΑΤΟ, σε μια προσπάθεια να συμβαδίσει με την εποχή του -μια εποχή που ο αμιγώς συμβατικός πόλεμος ή έστω ο πόλεμος που καθοριζόταν ως επί των πλείστων από συμβατικές μεθόδους και συμβατικούς δρώντες, έχει παρέλθει- επεκτείνει το εύρος των απειλών στις οποίες απευθύνεται και τις οποίες καλείται να αντιμετωπίσει. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ, ως μια αμιγώς στρατιωτική συμμαχία δεν θα μπορέσει να αντιμετωπίσει όλο το φάσμα των απειλών, που συναντάμε σε έναν υβριδικό πόλεμο.
Έχει παρουσιαστεί η ανάγκη, να παρουσιάσει το ΝΑΤΟ μια πιο ευέλικτη στρατηγική, η οποία θα ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες τις εποχής. Σκοπός είναι, η αντιμετώπιση των απειλών να γίνεται με μεγαλύτερο εύρος οργάνων, μεθόδων και μέσων. Για τον λόγο αυτό -κυρίως μετά την έναρξη του πολέμου στην Κριμαία το 2014- το ΝΑΤΟ εγκαινίασε μια νέα συνεργασία με την ΕΕ, η οποία αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό συστατικό για την διαμόρφωση μιας από κοινού πιο ευέλικτης στρατηγικής. Βασικός στόχος αποτελεί -αν όχι η πρόληψη- η αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου. Η ΕΕ αποτελεί τον πιο κατάλληλο οργανισμό, για να συμπληρώσει το ΝΑΤΟ, καθώς από αυτήν την συνεργασία προκύπτει ένα μίγμα, ένα νέο υβρίδιο σκληρής και ήπιας ισχύος, πολλαπλασιάζοντας ταυτόχρονα, τα μέσα, τις μεθόδους, αλλά ακόμα και τους δρώντες (πολιτικοί & στρατιωτικοί) για την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών.
Με βάση αυτό το σκεπτικό υιοθετήθηκε το ψήφισμα 2151 του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ), όπου σκοπό έχει την πρόληψη του υβριδικού πολέμου, η οποία ξεκινάει από ευάλωτα κράτη, τα οποία θα υιοθετήσουν μέτρα για την σταθεροποίηση τους και άρα για τον περιορισμό τρωτότητάς τους από τις υβριδικές απειλές. Το ψήφισμα, βασικό σκοπό έχει την ενδυνάμωση της ικανότητας κάθε κράτους να προβάλλει δημόσια ασφάλεια και προστασία του κράτους δικαίου, ενώ ταυτόχρονα θα προωθεί την διαφάνεια και την υπευθυνότητα.
Επίσης το ΝΑΤΟ έχει αναπτύξει μια στρατηγική βασισμένη στο σκεπτικό της μετατροπής της στρατηγικής του σε πιο ευέλικτη και προσαρμόσιμη στα σημερινά δεδομένα. Η στρατηγική του αποτελείται από τρία στάδια:
α) προετοιμασία,
β) αποτροπή και
γ) άμυνα (prepare, deter, defend).
Στο πρώτο στάδιο το ΝΑΤΟ μαζεύει και επεξεργάζεται πληροφορίες, για να ανιχνεύσει και να αναγνωρίσει τις υπάρχουσες υβριδικές απειλές. Βρίσκει τις αδυναμίες των υβριδικών απειλών ενδυναμώνοντας με αυτόν τον τρόπο την ελαστικότητα και ανθεκτικότητά του ως προς αυτές. Σε ένα δεύτερο στάδιο το ΝΑΤΟ είναι σε θέση να δράσει άμεσα οπουδήποτε και οποτεδήποτε, για να αποτρέψει οποιαδήποτε υβριδική απειλή. Επίσης, γίνεται μια προσπάθεια βελτίωσης πέραν της στρατιωτικής και της πολιτικής ανταπόκρισης. Τέλος, τελευταίο στάδιο της στρατηγικής είναι η άμυνα. Σε περίπτωση που η αποτροπή αποτύχει το ΝΑΤΟ είναι έτοιμο να υπερασπιστεί κάθε σύμμαχο εναντίον κάθε υβριδικής απειλής.
Παρ’ όλα αυτά, όπως θα αναφερθεί και στα συμπεράσματα, οι τρόποι αντιμετώπισης από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, εάν δεν κρίνονται αναποτελεσματικοί -καθώς δεν αποτράπηκε η προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία- κρίνονται ως μερικώς αποτελεσματικοί, διότι ίσως προλάβουν άλλες τέτοιες υβριδικές απειλές σε γειτονικά κράτη και περιοριστεί με αυτόν τον τρόπο μια σειρά αλληλένδετων εξελίξεων, όπου αφετηρία θα είχε την Κριμαία. Επίσης, όσον αφορά το πεδίο μάχης που μαίνεται στην Συρία, το ISIS έχει περιοριστεί σημαντικά, ωστόσο αυτό δεν είναι αποτέλεσμα που προκύπτει αποκλειστικά από την δράση του ΝΑΤΟ στην περιοχή, αλλά από συνδυασμό δράσεων κυρίως κρατικών δρώντων.
Κρατικό επίπεδο
Το κράτος δεν είναι ο μόνος δρώντας πλέον στο διεθνές σύστημα που ασκεί βία. Αυτό το «προνόμιο» το διαθέτουν πλέον και μη κρατικοί δρώντες. Έτσι, λοιπόν, για να μπορέσει ένα κράτος να αντιμετωπίσει αυτό το φαινόμενο, οφείλει να χαράξει εθνική πολιτική αντιμετώπισής του, πέρα από τις προσπάθειες που γίνονται σε διεθνές επίπεδο -κυρίως από ΝΑΤΟ και ΕΕ, όπως μόλις αναφέρθηκε. Το κάθε κράτος οφείλει πλέον να απευθυνθεί και σε αυτήν την απειλή για την διατήρηση της ασφάλειας του εντός των συνόρων του. Η απειλή αυτή, είναι στις μέρες μας πιο υπαρκτή από ποτέ. Απόρροια του γεγονότος αυτού είναι η ανάδυση επιτακτικής ανάγκης για την πρόληψη ή/και καταστολή του φαινομένου.
Θα ήταν, λοιπόν, συνετό από τα κράτη να αναπτύξουν εθνική πολιτική αντιμετώπισης του υβριδικού πολέμου και μάλιστα να συντονίσουν την εθνική πολιτική τους με άλλα γειτονικά κράτη. Ο συντονισμός αυτός θα καταστήσει το εγχείρημα πιο αποτελεσματικό από την κάθε μεμονωμένη κρατική δράση. Πρώτο μέλημα του κράτους είναι να αναγνωρίσει τις λειτουργείες της απειλής, αλλά και τα τρωτά σημεία αυτής. Επίσης, οφείλει να ανιχνεύσει τα τρωτά σημεία στο σύνολο της κοινωνίας, στα οποία ενδεχομένως θα βρει εύφορο έδαφος η υβριδική απειλή να αναπτυχθεί, και να προσπαθήσει να τα επουλώσει. Επιπρόσθετα, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της απειλής, οφείλει να συγχρονίσει όλα τα υπάρχοντα μέσα που διαθέτει το κράτος (στρατιωτικά, διπλωματικά, πολιτικά, οικονομικά, τεχνολογικά κλπ.) και να στοχεύσει τα τρωτά σημεία της απειλής.
Όσον αφορά τον συντονισμό διαφορετικών κρατών σε μια κοινή δράση εναντίον των υβριδικών απειλών, ενδείκνυται η διαρκής και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών ηγεσιών και η ανταλλαγή πληροφοριών χωρίς δισταγμό και φόβο για το πώς θα τις χρησιμοποιήσει η άλλη μεριά. Τα κράτη δεν πρέπει να βρεθούν το ένα απέναντι στο άλλο, αντιθέτως πρέπει να είναι το ένα δίπλα στο άλλο, βάζοντας απέναντι το πραγματικό πρόβλημά τους, την υβριδική απειλή και κατ’ επέκταση τον υβριδικό πόλεμο.
Συμπεράσματα
Ύστερα από αυτήν την σύντομη ανάλυσή μας, είμαστε σε θέση να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για το φαινόμενο του υβριδικού πολέμου.
Πρώτον, ο υβριδικός πόλεμος είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, παρουσιάζει σημαντική εξέλιξη με την πάροδο του χρόνου.
Δεύτερον, είναι μια μορφή αντίδρασης δρώντων που έχουν λιγότερη ισχύ από άλλους. Για παράδειγμα, υβριδικές απειλές συναντάμε την περίοδο της από-αποικιοποίησης, όπου δρώντες εντός των κρατών -π.χ. της Β. Αφρικής- οργανώνονται σε παραστρατιωτικές οργανώσεις εναντίον τον αποικιακών στρατών των Μ. Δυνάμεων -π.χ. Γαλλία, Μ. Βρετανία-. Στις μέρες μας, αποτελεί αντίδραση ορισμένων μη κρατικών δρώντων, αλλά και κρατικών δρώντων -κυρίως αυτών της Μ. Ανατολής- στο συμβατικό πόλεμο, ούτως ώστε να χαθεί το πλεονέκτημα της Δύσης, που υπάρχει στο συμβατικό πεδίο μάχης. Με άλλα λόγια ο υβριδικός πόλεμος είναι ένα εργαλείο κυρίως του αδύναμου, ωστόσο καμιά φορά χρησιμοποιείται και από Μ. Δυνάμεις, ούτως ώστε να επιτύχουν κεκαλυμμένα πολιτικά αποτελέσματα -π.χ. Κριμαία-.
Τρίτον, ένας υβριδικός πόλεμος μπορεί να διαφέρει από έναν άλλον εξαιτίας της μεγάλης ποικιλίας που παρουσιάζουν οι υβριδικές απειλές. Αυτή η έντονη πολυμορφία που παρουσιάζουν οι υβριδικές απειλές είναι η βασική αιτία ανάπτυξης πολλών διαφορετικών διαστάσεων του πολέμου. Η πολυμορφία αυτή επεκτείνει το εύρος του πολέμου.
Τέταρτον, η περιπλοκότητα του φαινομένου που προκύπτει από τα πολλά διαφορετικά είδη υβριδικών απειλών που υπάρχουν, καθιστά το φαινόμενο πολύ δύσκολα αντιμετωπίσιμο.
Πέμπτον, οι μέθοδοι αντιμετώπισης των δυτικών θεσμών -κυρίως ΝΑΤΟ & ΕΕ- κρίνονται εάν όχι αναποτελεσματικοί, μερικώς αποτελεσματικοί. Έως τώρα οι θεσμοί είναι μερικώς ανεπαρκείς -όσον αφορά το φαινόμενο αυτό-, διότι δεν έχουν προλάβει να προσαρμοστούν στις ραγδαίες αλλαγές και εξελίξεις που παρουσιάζει το δυναμικό αυτό φαινόμενο του υβριδικού πολέμου.
Τέλος, τα κράτη οφείλουν να αναπτύξουν εθνική πολιτική αντιμετώπισης του υβριδικού πολέμου και να συντονίσουν την δράση τους και με άλλα κράτη, ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί η υβριδική απειλή πιο αποτελεσματικά. Η πολυμορφία του υβριδικού πολέμου, απαιτεί και πολυμορφία στον τρόπο αντιμετώπισής του.
Βιβλιογραφία
[1] Aron, R 1966, Peace and war; a theory of international relations, Praeger, New York.
[2] Cullen, PJ & Reichborn-Kjennerud, E 2017, ‘Understanding Hybrid Warfare’, MCCD,-, viewed 2 November 2018, < https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/647776/dar_mcdc_hybrid_warfare.pdf>
[3] Deep, A 2015, ‘Hybrid war: old concept, new techniques’, Small Wars Journal, 20 March,viewed 31 October 2018, < http://www.css.ethz.ch/en/services/digital-library/articles/article.html/189134/pdf >
[4] Hoffman, F 2007, Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars, Potomac Institute for Policy Studies, Arlington.
[5] Jasper, S & Moreland, S 2014, ‘The Islamic state is hybrid threat: Why does that matter?’, Small Wars Journal, -, viewed 29 October 2018, < http://smallwarsjournal.com/jrnl/art/the-islamic-state-is-a-hybrid-threat-why-does-that-matter >
[6] NATO’s response to hybrid threats 2018, NATO review, 17 July 2018, viewed 17 November 2018, < https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_156338.htm >
[7] Pindjak, P 2015, ’Deterring hybrid warfare: a chance for NATO and the EU to work together?’, NATO review, -, viewed 30 October 2018, < https://www.nato.int/docu/review/2014/also-in-2014/deterring-hybrid-warfare/en/index.htm >
[8] Oxford Advanced Learner’s Dictionary 2005, 5th edn, Oxford university press, Oxford.
[9] Renz, B 2016, ‘Russia and ‘hybrid warfare’’, Contemporary Politics, 25 June, viewed 5 November 2018. < https://doi.org/10.1080/13569775.2016.1201316 >
[10] Saarelainen, M 2017, ‘Blog: Hybrid threats – what are we talking about?’, Hybrid CoE: The European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats, 4 September, viewed 30 October 2018, < https://www.hybridcoe.fi/hybrid-threats-what-are-we-talking-about / >
[11] Un, 2016, ’Υβριδικός Πόλεμος’, CNN Greece, 29 March, viewed 31 October 2018, < https://www.cnn.gr/news/politiki/story/26822/yvridikos-polemos >
[12]Van Puyvelde, D 2016, ‘Hybrid war – does it even exist?’, NATO review, -, viewed 30 October 2018, < https://www.nato.int/docu/review/2015/also-in-2015/hybrid-modern-future-warfare-russia-ukraine/EN/index.htm >
[13] Wither, J K, 2016, ‘Making Sense of Hybrid Warfare’, Connections: The Quarterly Journal, no. 2, pp. 73-86, viewed 4 November 2018, Academic Search Complete database.
[14] Μπόση, Μ 2014, Η διεθνής ασφάλεια στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο, οι αραβικές εξελίξεις και η περίπτωση της Συρίας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα
[15] Μπόση, Μ 2018, Οι όψεις της διεθνούς ασφάλειας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα
[16] Παπασωτηρίου, Χ 2002, Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική:1945-2002, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα
[17] Χουτέα, Ε 2018, ‘Οι επιπτώσεις του υβριδικού πολέμου στις διεθνείς σχέσεις – Η περίπτωση της Ελλάδας’, Liberal, 15 November, viewed 31 January 2019, < https://www.liberal.gr/arthro/228180/amyna―diplomatia/2018/oi-epiptoseis-tou-ubridikou-polemou-stis-diethneis-scheseis―i-periptosi-tis-elladas.html >
