Του Θεόδωρου Καρυώτη
Η 30η Απριλίου 2019, σηματοδοτεί την 37η επέτειο από την υιοθέτηση της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS), μιάς συνθήκης-ορόσημου που εισήγαγε νέες έννοιες του διεθνούς δικαίου με μια από τις πιο σημαντικές αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την τελευταία ημέρα της Διάσκεψης, την Παρασκευή 30 Απριλίου 1982, όταν πραγματοποιήθηκε η ψηφοφορία για το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών και Ωκεανών, ύστερα από διαπραγματεύσεις εννέα ετών και έντεκα συνόδων.
Παρακολουθούσα με ιδιαίτερη συγκίνηση στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη την ψηφοφορία και όταν είδα το αποτέλεσμα κατάλαβα ότι η πατρίδα μου είχε θριαμβεύσει. Ο μεγάλος πίνακας έγραφε: ΥΠΕΡ: 130, ΚΑΤΑ: 4, ΑΠΟΧΕΣ: 17.
Μια από τις τέσσερις αρνητικές ψήφους ανήκε στην Τουρκία. Ασυναίσθητα, γύρισα το βλέμμα μου προς την Τουρκική αντιπροσωπεία και είδα ένα φόβο στα μάτια τους.
Την επόμενη ημέρα πήρα το τραίνο για να επιστρέψω στην Ουάσιγκτον και τις τρεις ώρες του ταξιδιού είχα συνέχεια στο μυαλό μου τον χάρτη της ΑΟΖ, που αφορούσε την πατρίδα μου.
Η ΑΟΖ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Από την ημέρα που επέστρεψα στην καταπράσινη πρωτεύουσα των ΗΠΑ, αποφάσισα να αφιερώσω ένα μέρος της ακαδημαϊκής μου καριέρας στο θέμα της ΑΟΖ πιστεύοντας ότι η ανακήρυξη της είναι ένα από τα πιο κρίσιμα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα της πατρίδας μου. Πέρασαν ήδη από τότε 37 ολόκληρα χρόνια και 137 κράτη ανακήρυξαν ΑΟΖ και ακόμη περιμένω την χαρμόσυνη ημέρα που θα δημιουργηθεί η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Ελλάδας.
Υπάρχουν τέσσερις βασικές θέσεις που δεν αμφισβητεί κανείς σε σχέση με την ΑΟΖ:
1.Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον, χωρίς καμία αμφιβολία, μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου, μια και η UNCLOS έχει ήδη τεθεί σε ισχύ. Η σύμβαση άνοιξε προς υπογραφή στις 10 Δεκεμβρίου 1982 και τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994 με την κατάθεση του 60ου εγγράφου επικύρωσης. Η σύμβαση επικυρώθηκε από 167 κράτη και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
2.Η ΑΟΖ, αντίθετα από την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipso jure, αλλά πρέπει σαφώς να ανακηρυχθεί από αυτό. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, η ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή (η επιφάνεια και τα υπερκείμενα ύδατα) που δεν θα ανακηρυχθεί ως ΑΟΖ, παραμένει νομικώς ως μέρος της ανοικτής θάλασσας.
3.Το νομικό περιεχόμενο αυτού του νέου θεσμού του διεθνούς δικαίου, διέπεται από το 5ο Μέρος της UNCLOS, όπου ορίζεται ότι τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να υπερβαίνουν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί σχετικά με τα δικαιώματά, τις δικαιοδοσίες και τις υποχρεώσεις τους. Tο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει μια ΑΟΖ που υπερβαίνει τα 200 ν.μ.
- Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει την δική του ΑΟΖ. Αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει την ΑΟΖ του επαφίεται εντελώς στη δική του δικαιοδοσία.
Τα κέρδη που μπορούν να προκύψουν από μια ΑΟΖ μπορεί να είναι τεράστια, εφόσον ακόμη και ένα πολύ μικρό κατοικήσιμο νησάκι βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένο σε απόσταση πέρα από 400 ν.μ. από οποιαδήποτε γειτονική χώρα. Έτσι θα μπορεί να εξασφαλίσει μια αποκλειστική ζώνη για αλιεία και εκμετάλλευση του θαλάσσιου βυθού που θα ξεπερνάει τα 125.000 τετραγωνικά μίλια, δηλαδή μια έκταση μεγαλύτερη από την Γαλλία. Τέτοιου είδους περιπτώσεις παρουσιάζονται κυρίως στον Ειρηνικό Ωκεανό αλλά και στον Ατλαντικό. Στον Νότιο Ειρηνικό υπάρχει ένα νησιωτικό κράτος, το Κιριμπάτι (πληθυσμός 60,000) που παλαιότερα είχε την ονομασία Νησιά του Γκίλμπερτ, που διαθέτει μια ΑΟΖ 770.000 τ.ν.μ.
Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους για μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη 200 ν.μ. τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ’ αυτά τα κράτη θα καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατ. τετρ. ν.μ. ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας. Μέσα στην επικυριαρχία αυτών των ζωνών περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% του πετρελαίου και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων. Επομένως, εύκολα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί την κρίσιμη σημασία που έχει η ΑΟΖ όχι μόνο για το Δίκαιο της Θάλασσας αλλά γενικότερα για την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.
Αντί επιλόγου συνιστώ στους αναγνώστες να διαβάσουν προσεκτικά το άρθρο του Tommy Koh από τη Σιγκαπούρη, Προέδρου της UNCLOS , που δημοσιεύθηκε με την ευκαιρία της 37ηςεπετείου από την υιοθέτηση της ιστορικής αυτής σύμβασης.
