Μελετώντας την παράδοση χτίζουμε το μέλλον.

Άρθρο Γνώμης της Αργυρής Ξέρρα(*)

Τα τελευταία χρόνια αυτά, τα οποία αποκαλούμε και χρόνια της  οικονομικής κρίσης, της κρίσης που όλοι λίγο πολύ νοιώσαμε και νοιώθουμε στο πετσί μας, μας προβληματίζει πολύ το μέλλον, τόσο το δικό μας, όσο και των παιδιών μας.

Ζούμε το παρόν προσβλέποντας στο μέλλον. Τα όνειρά μας, οι ελπίδες μας, οι γνώσεις μας εναποτίθενται στο μέλλον αυτής της ταλαιπωρημένης χώρας, της οποίας δείγματα της ταλαιπωρίας της μας έχει δώσει η μακραίωνη ιστορία της.

Πρέπει να ανακτήσουμε λοιπόν τη χαμένη αξιοπρέπειά μας. Πρέπει να βρούμε προοπτική για το μέλλον. Έχουμε γερά θεμέλια, γερές βάσεις, γερές δομές. Το να καταστρέφεις οτιδήποτε παλιό  για να δημιουργήσεις κάτι καινούριο δεν είναι απαραίτητα και πρόοδος.

Για να σταθεί αυτή η χώρα στα πόδια της δεν λέμε πως από τη μία στιγμή στην άλλη θα εξοφλήσει όλα τα χρέη της. Όχι, μπορούμε, όμως, να ξαναβρούμε τον πραγματικό μας εαυτό, τις ηθικές αξίες μας, τις παραδόσεις μας. Αφετηρία για μια καλή προοπτική, για ένα πιο ευοίωνο  μέλλον.

Μακριά από Εθνικούς Διχασμούς, Καταστροφή, εμφυλίους, διώξεις αντιφρονούντων, καταστάσεις που μας κρατούσαν πίσω. Όταν η Ευρώπη εκβιομηχανιζόταν εμάς μας ταλάνιζε ο Εθνικός Διχασμός. Όταν η Ευρώπη αναστυλωνόταν μετά τον Β΄Π. Πόλεμο εμείς «σκοτωνόμασταν» μεταξύ μας. Υπάρχουν, όμως, και στιγμές , της ιστορίας , οι οποίες μας τόνωσαν το ηθικό, μας έκαναν να νοιώσουμε υπερήφανοι για την ιστορία μας και τον πολιτισμό μας,  υπερήφανοι που είμαστε Έλληνες  και έχουμε την ευτυχία και τη χαρά να ζούμε σε ένα τόσο ευλογημένο τόπο.

Όταν τον 19^ο αι. αμφισβητήθηκε η αρχαιοελληνική μας καταγωγή από τον γερμανό ιστορικό Φαλμεράγιερ, δεν το αφήσαμε να περάσει έτσι. Ο Φαλμεράγιερ υποστήριζε ότι ο αρχαίος ελληνικός κόσμος είχε πάψει να υπάρχει από τα μέσα περίπου της πρώτης μετά Χριστόν χιλιετηρίδας και η ελληνική φυλή και ο πολιτισμός της είχαν εξαλείφει από την εγκατάσταση Σλάβων και Αλβανών στις περιοχές της κλασσικής Αρχαιότητας. Το συμπέρασμά του ήταν ότι οι κάτοικοι του νεοσύστατου ελληνικού κράτους δεν έχουν καμία φυλετική συγγένεια με τους αρχαίους Έλληνες.

Έτσι όμως, πλήττονταν ένα βασικό στοιχείο της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας, το οποίο είχε προβληθεί στον ελληνικό Διαφωτισμό, αλλά πολύ περισσότερο, στις επαναστατικές διακηρύξεις του 1821.  Όταν οι επαναστατημένοι χριστιανικοί πληθυσμοί διεκδικούσαν την πολιτική τους ανεξαρτησία με βάση τα ιστορικά δικαιώματα στην περιοχή, ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Σε αυτό βοήθησε και ο Ευρωπαϊκός φιλελληνισμός. Οι φιλέλληνες είχαν γοητευτεί με την ιδέα της δημιουργίας ενός Ελληνικού κράτους στα εδάφη που αναπτύχθηκε ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός.

Όλο αυτό, δημιούργησε την ανάγκη ανάδειξης της συνέχειας του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τον 19^ο αι.  Για τον λόγο αυτόν, συστήνονται οι επιστήμες της ιστορίας και της λαογραφίας, οι οποίες κατατάσσονται και ως εθνικές επιστήμες, επειδή το ενδιαφέρον τους, προσδιορίζονταν αλλά και περιορίζονταν προς αυτή την κατεύθυνση .

Στην ιστορία, αρχικά ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος και στη συνέχεια ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, θέτουν τις βάσεις στη συγκρότηση της υποστηρίζοντας τη συνέχεια του αρχαιοελληνικού έθνους. Ως κομβικό σημείο τοποθετούν την ιστορία του Βυζαντίου, αναδεικνύοντας την ελληνικότητά του, με αποτέλεσμα να λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος της ελληνικής αρχαιότητας με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

Στη λαογραφία, της οποίας πρόδρομος της ήταν ο Ν. Πολίτης, καταγράφηκαν και μελετήθηκαν οι παραδοσιακές εκδηλώσεις («επιβιώσεις» όπως τις ονόμασε ο Ν. Πολίτης) του νεοελληνικού βίου, οι οποίες έλκουν την καταγωγή τους από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ακόμα και η χριστιανική θρησκεία έχει εντάξει στο τελετουργικό της, εκδηλώσεις, οι όποιες ανάγονται στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Χρόνια αργότερα λογοτέχνες, ζωγράφοι, διανοούμενοι θα συσπειρωθούν και αναζητήσουν την ελληνικότητα στην τέχνη και τη λογοτεχνία. (η αρχή είχε γίνει με τον Περικλή Γιαννόπουλο(**), ο οποίος σε ένα κείμενο του που έγραψε το 1903 αναφέρει: «Πως οι έλληνες μπορεί να μη φτάσουν στη Σελήνη, αλλά διαθέτουν τέτοιες καλλιτεχνικές ιδιότητες, που τους κάνει να υπερέχουν πολιτιστικά από τους «βαρβάρους») Είναι οι καλλιτέχνες, οι οποίοι έγιναν γνωστοί, με τον όρο η «γενιά του ΄30». Θα προσπαθήσουν να συνθέσουν την ελληνική παράδοση με την Ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Θα προβάλλουν τον ελληνισμό έξω από τα στενά όριά του. Με την κατάρρευση της Μ. Ιδέας χάθηκε και το μοναδικό όνειρό μας για την εδαφική επέκταση του ελληνισμού. Οι καλλιτέχνες της γενιάς του ΄30 κλίθηκαν να αναδείξουν τις αξίες του ελληνισμού με την πνευματική αναγέννησή μας.  Στην ποίηση θα αναδειχθούν ηγετικές μορφές, όπως ο Σεφέρης με την «Κίχλη» του και ο Ελύτης με το «Άξιον εστί».  Η πεζογραφία θα κάνει γνωστούς  τον Γ. Θεοτοκά με την «Αργώ» του, τον  Άγγελο Τερζάκη  με την «Μενεξεδένια πολιτεία του» και πολλούς άλλους. Οι ζωγράφοι θα στραφούν προς τη βυζαντινή ζωγραφική και την λαϊκή τέχνη, θα αναδειχτεί η ζωγραφική του Θεόφιλου.

Στην πορεία είπαμε ένα «όχι» ενάντια στα ξένα συμφέροντα, πολεμήσαμε, δώσαμε τη ζωή μας αλλά και τη ψυχή μας γι αυτό, έπειτα, φωνάξαμε, απαιτήσαμε «ψωμί, παιδεία, ελευθερία» αποκαθιστώντας με αυτό τον τρόπο τη Δημοκρατία. Με δημοψήφισμα κλείσαμε και ένα σοβαρό ζήτημα , το οποίο μας είχε οδηγήσει στον «Εθνικό Διχασμό», αντικαταστήσαμε το σύνταγμα, με το οποίο προστατεύεται η κοινοβουλευτική κυβέρνηση, καταργήσαμε την πολιτική λογοκρισία, και τους αντεργατικούς  νόμους, ενισχύσαμε τη μεσαία τάξη, βελτιώσαμε τον τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα στον κλάδο του τουρισμού, αυξήσαμε τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, ώστε να μη βρίσκονται αποκλεισμένες από την κοινωνία, αλλά να έχουν ενεργό ρόλο σε αυτή και να συμβάλλουν σημαντικά στις απαιτήσεις των καταναλωτικών αναγκών.

Σήμερα; Που βρισκόμαστε σήμερα; Από τη μία μεριά η τεχνολογική πρόοδος καλπάζει, η ιατρική κάνει στην κυριολεξία θαύματα, πολιτιστικά υπερτερούμε θα έλεγα, άλλο αν δεν δίνουμε πολλή σημασία. Και από την άλλη ο μισός πληθυσμός της χώρας μας είναι άνεργος, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν κλείσει, τα περισσότερα νοικοκυριά είναι υποχρεωμένα, όσοι ακόμα είναι στην αγορά εργασίας πληρώνονται με μισθούς πείνας, τα έξοδά μας είναι περισσότερα από τα έσοδά μας, η μεσαία τάξη, η οποία συνέβαλε αρκετά στην ανάπτυξη της οικονομίας έχει υποστεί μεγάλη ζημιά, τα παιδιά μας με δύο και τρία πτυχία δεν βρίσκουν εργασία και μεταναστεύουν.

Και ποια είναι η λύση για όλα αυτά; Το είπε ο Γκαίτε ευγενικά: «όταν οι ιδέες αποτυγχάνουν οι λέξεις μπορούν να αποδειχτούν πολύ χρήσιμες», ή όπως το είπε ένας αριστερός πολιτικός ωμά: «όταν δεν μπορείς να αλλάξεις την πραγματικότητα, αλλάζεις τις λέξεις», ή όπως θα το λέγαμε εμείς στη δική μας γλώσσα: «άλλαξε ο Μανωλιός και φόρεσε τα ρούχα του αλλιώς».

Αυτό κάναμε, αλλάξαμε τις λέξεις. Οι δανειστές έγιναν εταίροι, πριν το μνημόνιο είχαμε το πρόγραμμα σωτηρίας, οι θεσμοί αντικατέστησαν την τρόικα και οι λαθρομετανάστες έγιναν παράτυποι μετανάστες. Με αυτό τον τρόπο λύσαμε όλα τα προβλήματά μας.  Οι στόχοι μας επετεύχθησαν. Καταφέραμε να γυρίζουμε γύρω-γύρω από τον εαυτό μας και είμαστε περιχαρείς γι αυτό. Και το κερασάκι στην τούρτα, παίρνουμε από αλλού και τα δίνουμε αλλού και τούμπα πάλι.  Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί λέγαμε και λέμε προοδευτικούς τους μεν και συντηρητικούς τους δε.

Τι απέγινε αυτή η αγωνιστικότητα μας; Που πήγαν αυτοί οι φωτισμένοι πνευματικά άνθρωποι; Για να βλέπεις μπροστά και να έχεις μία προοπτική για το μέλλον πρέπει να έχεις παιδεία, καλλιέργεια, πρέπει να συνδέσεις το μυαλό και την ψυχή με τα έργα και τις υπάρξεις του παρελθόντος, με την παράδοση και να καταλάβεις ποιο είναι το αίσθημα της ευθύνης σου απέναντι στις ηθικές αξίες μας.

 «Θεέ! Ο καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξη τέτοιο φως! Το φως αυτό χρειάζεται, μια μέρα για να γίνη μία δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, ή δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι αυτοί, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμον εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». (Ανδρέας Εμπειρίκος, «Εις την οδόν των Φιλλελήνων». Ποιητής, εκπρόσωπος της γενιάς του 30).

(*)Η Αργυρή Ξέρρα είναι Πολιτισμολόγος, Πτυχιούχος ΕΑΠ, Τμ. Ανθρωπιστικών Σπουδών και Ελληνικός Πολιτισμός.

(**)Περικλής Γιαννόπουλος, ελληνολάτρης, ποιητής, λογοτέχνης, μεταφραστής, δοκιμιογράφος.