Ανατροπή status quo θέλει η Αγκυρα

Οι Τούρκοι επανέφεραν το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων, ενώ έχουν αφήσει το σεισμογραφικό «Barbaros» (φωτ.) να πλέει ανάμεσα στα οικόπεδα 4 και 5 της κυπριακής ΑΟΖ και στο ανατολικό άκρο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Οι δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων για τις θαλάσσιες ζώνες έναντι της Κύπρου ή της Ελλάδας και το επαπειλούμενο casus belli σε συνδυασμό με τα σενάρια περί τμηματικής, ή όχι, επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης της ελληνικής επικράτειας από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια (ν.μ.) έφεραν στην επιφάνεια μια υφέρπουσα ένταση, ωστόσο δεν αποπροσανατόλισαν από τον βασικό στόχο που φαίνεται ότι έχει πλέον η Αγκυρα: την ανατροπή του status quo στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η κινητοποίηση ήταν άμεση, ξεκίνησε από τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και έφθασε ώς το επίπεδο του υπουργού Αμυνας, Χουλουσί Ακάρ. Ο τελευταίος παρουσίασε σειρά χαρτών, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονταν οι πιο ακραίες εκδοχές της τουρκικής άποψης για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Σύμφωνα με αυτήν, η Τουρκία έχει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) η οποία εφάπτεται με αυτές της Αιγύπτου και της Λιβύης. Ειδικά στο σκέλος που αφορά τη Λιβύη, η Αγκυρα δεν αναγνωρίζει ότι τα παρεμβαλλόμενα Δωδεκάνησα και η Κρήτη διαθέτουν υφαλοκρηπίδα, παρά μόνο 6 ν.μ. χωρικών υδάτων. Για πρώτη φορά σε χάρτη που παρουσιάζει δημοσίως Τούρκος αξιωματούχος η τουρκική ΑΟΖ εκτείνεται ακόμα και νότια της Κρήτης, σε μια περιοχή δυτικά του 26ου μεσημβρινού, στο ύψος της Ιεράπετρας.

Η συγκεκριμένη ενέργεια αποτελεί σαφή μεταβολή της παραδοσιακής τουρκικής θέσης, η οποία παρουσιάζει ως μέρος της τουρκικής ΑΟΖ την περιοχή από τον 28ο (νότια Ρόδου) έως τον 32ο μεσημβρινό (περίπου 5 ν.μ. δυτικά της Πάφου). Την προωθημένη νέα θέση της τουρκικής πολιτικής επιβεβαιώνουν και οι απόψεις της Αγκυρας για την Κρήτη στο ζήτημα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ν.μ. Η άποψη της Αγκυρας είναι ότι το casus belli δεν αφορά μόνο το βόρειο κομμάτι της Κρήτης, το οποίο σαφώς βρίσκεται στο Αιγαίο, αλλά και τις νότιες ακτές του νησιού στην Ανατολική Μεσόγειο. Εν ολίγοις, για την τουρκική άποψη το σύνολο της Κρήτης «εξαιρείται» από τη δυνατότητα επέκτασης των χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ν.μ.

Η προβολή της συγκεκριμένης άποψης δεν είναι τυχαία και συνδέεται άμεσα –λένε διπλωματικές πηγές– με τις πρωτοβουλίες που η Αθήνα εμφανίστηκε ότι είναι έτοιμη να αναλάβει ως προς την επέκταση των χωρικών υδάτων. Η επανατοποθέτηση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα περί προώθησης της τμηματικής επέκτασης μέσω νομοσχεδίου και όχι προεδρικού διατάγματος αποτελεί μάλλον ελιγμό τακτικής παρά ουσίας, ως προς τις προθέσεις της Αθήνας. Οι Τούρκοι επανέφεραν, επίσης, το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων, ενώ έχουν αφήσει το «Barbaros» να πλέει ανάμεσα στα οικόπεδα 4 και 5 της κυπριακής ΑΟΖ και στο ανατολικό άκρο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Αποτελεί πάγια θέση της τουρκικής διπλωματίας ότι η οριοθέτηση ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Aγκυρα με βάση την –κατά την ελληνική ερμηνεία– επήρεια του Καστελλόριζου, θα οδηγούσε τις δύο χώρες σε μια «παγίδα θανάτου», με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Το νέο βήμα που αναμένεται εναγωνίως από την Αθήνα και τη Λευκωσία είναι η επόμενη κίνηση στην κυπριακή ΑΟΖ και ο ρόλος που θα διαδραματίσει το πλωτό γεωτρύπανο «Φατίχ». Ανάμεσα στην εθνική εορτή της Τουρκίας (29 Οκτωβρίου) και στις 15 Νοεμβρίου, οπότε αναμένεται η πρώτη γεώτρηση της αμερικανικής Exxon/Mobil στο οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, μεσολαβούν λίγο περισσότερο από δύο εβδομάδες, οι οποίες κρίνονται ιδιαιτέρως κρίσιμες. Στο εσωτερικό της κυπριακής κυβέρνησης επικρατεί ενθουσιασμός, καθώς υπολογίζεται ότι το κοίτασμα που υπάρχει στην περιοχή (στόχοι «Δελφίνη» και «Γλαύκος») μπορεί να ξεπεράσει ακόμη και το αιγυπτιακό «Ζορ». Υπάρχουν πληροφορίες ότι οι Τούρκοι δεν διαθέτουν το απαραίτητο επιστημονικό προσωπικό για να προβούν σε γεωτρήσεις με το «Φατίχ». Παράλληλα, ωστόσο, η Aγκυρα προσπαθεί να συνεργαστεί με πολυεθνικές (όπως η αμερικανική Schlumberger) για διάφορα έργα δευτερεύουσας σημασίας. Μέσω διπλωματικών διαύλων η Κυπριακή Δημοκρατία επιχειρεί να αποφύγει τη «νομιμοποίηση» των τουρκικών γεωτρήσεων από μεγάλες εταιρείες.
Χαρτογράφηση της απειλής

Από τα πλέον ενδιαφέροντα σημεία των τελευταίων ημερών είναι η επαναφορά του casus belli από την πλευρά των Τούρκων. Στην Αθήνα παρακολουθούν με ψυχραιμία την εξέλιξη, γνωρίζοντας και τα ουσιαστικά αλλά και διαδικαστικά «ελαττώματα» της τουρκικής απειλής. Αυτά έχουν χαρτογραφηθεί ποικιλοτρόπως από τον Γιώργο Γεννηματά, γενικό γραμματέα της Προεδρίας της Δημοκρατίας, πρέσβη ε.τ., με θητεία στην Aγκυρα και μεγάλη γνώση των ελληνοτουρκικών.

Στην εκτενή αρθρογραφία του, ο κ. Γεννηματάς έχει κατά καιρούς εξηγήσει ότι η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης δεν αντιβαίνει στο Διεθνές Δίκαιο, αλλά αντίθετα είναι σύμφωνη προς τις θετικές διατάξεις του. Επιπλέον, η απειλή χρήσης βίας παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη του ΟΗΕ, που απαγορεύει στα κράτη-μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις τους. Ως προς το διαδικαστικό σκέλος, ο κ. Γεννηματάς είχε υπογραμμίσει ότι η απόφαση του casus belli ελήφθη διά βοής από την τουρκική Εθνοσυνέλευση. Δεν είναι σαφές εάν έγινε καταμέτρηση ψήφων, ενώ στο άρθρο 129 του Κανονισμού της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, που παραπέμπει στο 92 του συντάγματος, είναι σαφές ότι η σχετική απόφαση να θεωρηθεί κάποιο περιστατικό casus belli λαμβάνεται μόνον κατόπιν αιτήματος του υπουργικού συμβουλίου. Κάτι που ουδέποτε υπεβλήθη.

Στην εργώδη αρθρογραφία του κ. Γεννηματά επισημαίνεται ότι η διάσταση περί νομικής ισχύος του casus belli έχει αμφισβητηθεί και στο εσωτερικό της Τουρκίας από επιστήμονες, πολιτικούς κ.ά. Ενδεικτικό παράδειγμα ο Μπουλέντ Αρίντς, ο οποίος τον Απρίλιο του 2005 δήλωσε για το casus belli ότι «στην ουσία δεν πρόκειται για απόφαση. Κάποιος είπε να θέσουμε το θέμα σε ψηφοφορία, αλλά ο αντιπρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Καμέρ Γκεντς δεν το έθεσε. Αυτό θα πρέπει να εξετασθεί».

Το εξοπλιστικό

Οι νέες συνθήκες στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν φέρει ξανά στο προσκήνιο την ανάγκη προώθησης προγράμματος αγοράς νέων μονάδων επιφανείας. Τις προηγούμενες ημέρες, στο ανατολικό άκρο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας έπλευσαν οι πιο καλά εξοπλισμένες και σύγχρονες φρεγάτες («Νικηφόρος Φωκάς», τύπου «S», και «Σαλαμίς», τύπου ΜΕΚΟ) που διαθέτει το Πολεμικό Ναυτικό. Ωστόσο, είναι σαφές ότι στο επίπεδο μονάδων επιφανείας που μπορούν να επιχειρήσουν σε ανοιχτή θάλασσα όπως η Μεσόγειος, η παλαιότητα των πλοίων είναι ένας παράγοντας ανισορροπίας έναντι της Τουρκίας. Δεδομένου ότι η Αθήνα θα κληθεί να έχει ολοένα και μεγαλύτερη παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο, αναζητεί λύση η οποία θα περιλαμβάνει και αντιαεροπορικές δυνατότητες.

Το τελευταίο διάστημα εντάθηκαν ξανά οι επαφές ανάμεσα στην Αθήνα και στο Παρίσι. Βασικό σενάριο ήταν να προωθηθεί η αγορά δύο γαλλικών φρεγατών τύπου «Belh@rra» με χρήματα που θα προέλθουν από τα κέρδη που έχουν διακρατηθεί από τα ελληνικά ομόλογα. Το συγκεκριμένο μοντέλο χρηματοδότησης δεν φαίνεται να είναι εξασφαλισμένο. Η Αθήνα συνομιλεί, επίσης, με τις ΗΠΑ. Η συνεργασία στη φρεγάτα F-100 φαίνεται ότι δεν τελεσφορεί, ωστόσο αναζητείται άλλο μοντέλο και αυτό δεν αποκλείεται να είναι ο νέος τύπος LCS που αναπτύσσεται, μεταξύ άλλων, και από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, πάντα σε συνεργασία με τις ΗΠΑ.

kathimerini

Έντυπη