Με το χαμόγελο στα χείλη…28η Οκτώβριου 1940

                                                                       Άρθρο Γνώμης της Αργυρής Ξέρρα*

Από καταβολής κόσμου ο άνθρωπος βιώνει την καθημερινότητά του, η οποία  είναι γνωστή. Αγαπάει, παντρεύεται, κάνει παιδιά, αγωνίζεται για τον ίδιο , την οικογένειά του, αγωνίζεται για το παρόν και το μέλλον. Μάχεται για τη ζωή και τις αξίες της. Όμως, η ζωή έχει άλλα σχέδια, όπως και κάποιοι, οι οποίοι επηρεάζουν τις τύχες και τις ζωές των ανθρώπων. Υπάρχουν στιγμές που τον σημαδεύουν και «φυλακίζουν» τη μνήμη του. Είναι εμπειρίες και γεγονότα που δεν πίστευε ότι θα ζήσει.

Ο πόλεμος, οι μάχες, η εθνεγερσία της 28^ης Οκτωβρίου ονομάστηκε «Έπος» και ήταν μία στιγμή, η οποία ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη ή προσδοκία. Ήταν μία στιγμή ανεπανάληπτη. Τα γεγονότα, τα οποία διαδραματιστήκαν, αλλά και η επική έκβαση έμειναν στη μνήμη του ελληνικού λαού, άσβηστα. Τα επισκίασαν όμως τα μετέπειτα γεγονότα. Κατοχή, αντίσταση, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος, τα μεταπολεμικά δύσκολα χρόνια. Πάντα υπάρχουν «σκιές» που αμαυρώνουν τις θυσίες ενός λαού.

Στην ιστορία μας λοιπόν έναν πόλεμο τον κατατάσσουμε στα μεγάλα δεινά, ανατρέπει τη ζωή, την κοινωνικότητα, τα όνειρα, τους οραματισμούς, διότι εμπεριέχει πολλές καταστροφές και θάνατο. Όλα ρευστά και απρόβλεπτα. Παντού φόβος για μία περιπέτεια ναι μεν συναρπαστική, αλλά και αφόρητη.

Ένα χαμόγελο «ζωγραφισμένο» στα χείλη ανθρώπων, ή ενός λαού καταπονημένου, (που πριν από λίγα χρόνια πίσω, βίωσε παρόμοια γεγονότα, όπως, Μικρασιατική Καταστροφή, Α΄ Π. Πόλεμο, Βαλκανικούς), σε μια μέρα που ξεκινά ένας πόλεμος μας φαίνεται τελείως αφύσικο. Αλλά και ένα βασικό εφόδιο, όπως αποδείχτηκε , για την συντριβή του εχθρού και της νίκης. Ίσως το μόνο εφόδιο σε αυτόν τον πόλεμο.

 Ο Γιώργος Θεοτοκάς στο βιβλίο του «Τετράδια ημερολόγιου 1939-1953» μας μεταφέρει αυτό τον παλμό, την χαρά και τον ενθουσιασμό των απλών ανθρώπων λες και δεν πήγαιναν σε πόλεμο, αλλά σε γιορτή. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ξυπνώ με τις καμπάνες που σημαίνουν την κήρυξη του πολέμου και τον πρώτο συναγερμό. Επιτέλους είμαστε μέσα! Ο ωραιότερος καιρός, οι καμπανοκρουσίες, κάποια κίνηση ιδιαίτερη, κάποια έξαψη που αισθάνομαι αμέσως τριγύρω μου, στο σπίτι, στο δρόμο, στα άλλα σπίτια και στους κήπους, όλα αυτά προσδίδουν, από την πρώτη στιγμή, στην ημέρα που αρχίζει, μία όψη εορτάσιμη, πανηγυρική, Η πρώτη μου σκέψη είναι: «Το μεσημέρι το αργότερο θα έρθουν τα αεροπλάνα να μας βομβαρδίσουν».

Εκείνη τη μέρα οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από εφέδρους, οι οποίοι έτρεχαν στα αστυνομικά τμήματα, να μάθουν το προορισμό τους, αλλά και που θα παρουσιαστούν. Ανέβαιναν στα τρένα, τα οποία ήταν ασφυκτικά γεμάτα και έφευγαν προς την Λάρισα, ή προς την Πάτρα. Αυτοί οι άνθρωποι μέχρι πρότινος δεν είχαν ιδέα τι σημαίνει πόλεμος. Ήταν άνθρωποι απλοί, εργάτες, δάσκαλοι, υπάλληλοι, τεχνίτες, λογιστές, διανοούμενοι, κλπ. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν, αλλά και να σκοτωθούν. Αυτοί οι άνθρωποι έπαιρναν στα χέρια τους τη μέρα αυτή, έπαιρναν στα χέρια τους την τύχη του πολέμου, στα χέρια τους την τύχη της Ελλάδος, γιατί όχι και της Ανθρωπότητας.

Ο πόλεμος του 1940-41 ήταν μία περίλαμπρη νίκη του ελληνικού λαού. Μια νίκη, η οποία οφείλεται στους έφεδρους αξιωματικούς και στρατιώτες. Αυτοί οι άνθρωποι  αντιμετώπισαν τον εχθρό, ο οποίος ήταν εξοπλισμένος με όλα τα σύγχρονα πολεμικά μέσα, με λιγοστά εφόδια, με ένα πεπαλαιωμένο  πολεμικό υλικό και μία άψυχη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Χωρίς ένα σχέδιο επιστράτευσης και μία κυβέρνηση άτολμη και αναποφάσιστη για το μέλλον.

Με τον ηρωισμό που επέδειξαν οι ΄Ελληνες στρατιώτες, σε σύντομο χρονικό διάστημα,  το Αργυρόκαστρο, η Κορυτσά, οι Άγιοι Σαράντα και άλλες πιο μικρές κωμοπόλεις πέρασαν στα χέρια του ελληνικού στρατού. Τον ίδιο ηρωισμό επέδειξαν και οι απλοί πολίτες αλλά και οι γυναίκες της Ηπείρου, οι οποίες κουβαλούσαν  στις απρόσιτες περιοχές και χωρίς να βαρυγκωμούν  πυρομαχικά για την ενίσχυση του στρατού. Ήρωες επίσης ήταν και οι πολίτες των πόλεων, οι οποίοι δοκιμάζονταν από βομβαρδισμούς της ιταλικής αεροπορίας με αποτέλεσμα εκεί να έχουμε θύματα πολλούς αμάχους.

Ο πόλεμος αυτός, απέδειξε τον ηρωισμό των Ελλήνων. Η Ελλάδα πολεμούσε με απαρχαιώμενα γαλλικής και πολωνικής κατασκευής αεροπλάνα. Παρ όλα αυτά οι έλληνες πιλότοι έδωσαν σοβαρές μάχες και αναχαίτισαν τις ιταλικές δυνάμεις, οι οποίες ήταν τέλεια εξοπλισμένες με τελευταίου τύπου μηχανές. Το ίδιο και ο ελληνικός στόλος με μία μονάδα λιγότερη ( τορπιλισμός του  «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου 15 Αυγούστου 1940) χάρη στην παράδοση των θαλάσσιων αγώνων κατάφερε να κρατήσει τον πανίσχυρο ιταλικό στόλο μακριά από τα ελληνικά λιμάνια.

Η μέρα αυτή της 28^η Οκτωβρίου, ανήκει σε αυτούς τους αγνούς και απλούς ανθρώπους, στην θυσία τους και στο ηρωισμό τους. Για αυτούς τους ανθρώπους δεν θα μπορούσε να μιλήσει κανένας καλύτερα, (όπως αναφέρει και πάλι ο Γιώργος Θεοτοκάς στο βιβλίο του: Τετράδια ημερολογίου1939-1953) παρά μόνο ο αμερικανός δημοσιογράφος Leland Stowe, ο οποίος στο Ελεύθερον Βήμα της εποχής χαρακτηρίζει τον ελληνικό στρατό: «………Ποτέ δεν είδα στρατιώτας οι οποίοι να «γλεντούν» τον πόλεμο και τας κακουχίας του όσον αυτοί οι μικροκαμωμένοι ζωηροί Έλληνες.  …….Ασφαλώς αυτός ο Ελληνικός στρατός σήμερον είναι ο στρατός με το υψηλότερον ηθικόν εις τον κόσμον παρά την λάσπη, την βροχή και τα χιόνια….. Είναι άνδρες με σιδερένιους μύες και θερμή καρδιά αυτά τα ταπεινά, τα ανεπίδεκτα παιδιά της Ελλάδος και κατακτούν την καρδιά σας τόσον με το θάρρος των όσων και με τον αυθορμητισμό των….»

Αν έρθουμε στο σήμερα αλήθεια πως μας φαίνονται όλα αυτά;   Οι άνθρωποι τότε ήταν εξοικειωμένοι με το χακί, την παρουσία του στρατού, μη ξεχνάμε τα κινήματα του στρατού. Ήταν εξοικειωμένοι με τις κακουχίες, με τις στερήσεις και τα βάσανα, με την καταστροφή και φυσικά με τον πόλεμο. Το χαμόγελό τους αποδείκνυε περίτρανα ότι υπάρχει ζωή πριν από το θάνατο. Όσο περνάνε τα χρόνια αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες, καθώς και η έννοια του ηρωισμού. Οι απαιτήσεις τις ζωής διαφορετικές, ο άνθρωπος μεγαλώνει σε ανέσεις που δύσκολα αποχωρίζεται και θα αγωνίζεται να τις έχει με οποιοδήποτε κόστος κοινωνικό, πολίτικο, ή οικονομικό.

Η 28^η Οκτωβρίου είναι μία μέρα μνήμης για να μην ξεχνάμε οι παλιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι. Είναι μία μέρα που τιμάμε τους ήρωες, τους αφανείς ήρωες, άντρες και γυναίκες, μια μέρα που τιμάμε τον άνθρωπο, τιμάμε το φοβερό όπλο των ανθρώπων το οποίο τρέμει μέχρι και ο διάβολος, το χαμόγελο και την αισιοδοξία για μία καλύτερη ζωή. Τιμάμε τις θυσίες ενός λαού, ο οποίος και σήμερα δοκιμάζεται και θυσιάζεται με διαφορετικό τρόπο.

Από αυτούς που πολέμησαν τότε έχουν επιζήσει ελάχιστοι και οι διηγήσεις έχουν περάσει τη σφαίρα του μύθου. Είναι καλό εμείς οι σύγχρονοι να μελετάμε  τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, καθώς και όσα προηγήθηκαν και ακολούθησαν για να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας. 

Ενωμένοι προκόβουμε, ενώ διχασμένοι   δυστυχούμε.

*Η Αργυρή Ξέρρα είναι Πολιτισμολόγος, Πτυχιούχος ΕΑΠ, Τμ. Ανθρωπιστικών Σπουδών και Ελληνικός Πολιτισμός.