Γράφει ο
Γιώργος Ευαγγελόπουλος,
Ερευνητική Ομάδα S.A.F.I.A – Τομέας ΗΠΑ
Από το Timelink.gr
Οι Ηνωμένες πολιτείες για πολλά χρόνια θεωρούσαν την Τουρκία ως έναν απόλυτα αναγκαίο σύμμαχο.Στo παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την αλλαγή που βίωσαν οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας τα τελευταία χρόνια
Μια ιστορική αναδρομή
Η σημασία της σχέσης των δυο χωρών είναι εμφανής στα λόγια του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ, Αϊζενχάουερ , ο όποιος λίγο πριν αναχωρήσει από την Τουρκία,μετά από επίσημη επίσκεψη το 1959 δήλωσε “ Στεκόμαστε μαζί με την Τουρκία στα μεγάλα ζητήματα και εδώ βλέπω τον λόγο για τον οποίοπρέπει να είμαστεπάντασυνεργάτες με σκοπό την ασφάλεια, την ελευθερία,την ειρήνη“. Οικονομικά , η Τουρκία είναι σημαντική για την Αμερική λόγο της μεγάλης ανοιχτής-αναδυόμενης αγοράς της . Γεωστρατηγικά , η Τουρκία είναι σημαντική για την Αμερική καθώς είναι μια γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας ,αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και έναν διάδρομο προς την Μέση Ανατολή. Από το 2002 οπού την εξουσία στην Τουρκία ανέλαβε ο Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν και το AKP, οι σχέσεις των δυο χωρών, χαρακτηρίστηκαν από μια σειρά εντάσεων κυρίως για θέματα ασφάλειας[1]. Η πρώτη μεγάλη διαφωνία πρόεκυψε τον Μάρτιο του 2003, όταν ο Ερντογάν αρνήθηκε να παραχωρήσει τις στρατιωτικές βάσεις στους Αμερικανούς ,οι οποίοι θελαν να τις χρησιμοποιήσουν για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που θα πραγματοποιούσαν στο βόρειο Ιράκ. Κάνοντας ένα άλμα στο 2016 , φτάνουμε σε ένα σημείοόπου η Παγκόσμιακοινότηταέχει κηρύξει τον πόλεμο ενάντια στους μαχητές του Daeesh, που δρουν κυρίως στο χώρο Ιράκ – Σύριας και ονειρεύονται την δημιουργία ενός ισλαμικού χαλιφάτου[2]. Η Τουρκία παρόλο που είναι μέλος του ΝΑΤΟ είναι εντελώς απρόθυμη να συμβάλει στον αγώναενάντια των τρομοκρατών,μάλιστα υπήρχαν στοιχεία ότι η Τουρκία συνεργάζονταν με το λεγόμενο ‘ισλαμικόκράτος ‘ και έφτασε μέχρι και στο σημείο να κάνει εισαγωγή –αγορά πετρελαίου από αυτό. Μετά από αυτό το σημείο ξεκίνησε μια μεγάλη κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ –Τουρκιάς, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ ,Ομπαμα ,έκανε αρκετές προσπάθειες για να συνετίσει την Τουρκία και τον Πρόεδρο Ερντογάν οι οποίες δεν τελεσφόρησαν[3] .Τότε η Αμερική άρχισε να παραγκωνίζει σε πολλά θέματα την Τουρκία . Αποκορύφωμα ήταν το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ένας Αμερικανός πρόεδρος ήρθε στην Ελλάδα χωρίς να επισκεφτεί και την Τουρκία. Ήταν ένα ξεκάθαρο μήνυμα της δύσης προς τον Ερντογάν , ο οποίος έπρεπε να επιλέξει αν θα συνεχίσει να κινείτε προς το δρόμο της Δύσης ή αν θα απομακρυνθεί από αυτόν .
Ήταν 6 Απριλίου του 2009 , όταν ο νέοςτότεπρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα επισκέφτηκε την Τουρκία σε ένα από τους πρώτους σταθμούς στην διεθνή περιοδεία του. Η σημασία της επίσκεψης ήταν πολύ υψηλή για την Τουρκία αλλά ήταν ακόμη πιο σημαντικήγια την Αμερική του Ομπάμα[4] .Ο πρόεδρος Ομπάμα ήθελε να αφήσει πίσω του τις καταστρεπτικές συνέπειες της εξωτερικήςπολίτικης Μπους και ειδικότερα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. H Τουρκία ήταν το μέσο για να αλλάξει την καταστροφική πολιτική . Ήταν πεπεισμένος ότι εάν η Αμερική μπορούσε να συνεργαστεί στενά με την Τουρκία σε όλους τους τομείς και να αποδείξει ότι η Αμερική δεν επιδιώκει την καταστροφήτου διαφορετικούκαι ότι μπορεί να συνεργαστείστενά με μια Ισλαμική χώρα . Ο Ομπάμα θα προσπαθούσε να περάσει το μήνυμα της νέας του πολίτικης ,η οποία μετεξελίχθηκε στο λεγόμενο Δόγμα Ομπάμα, συμφωνά με το οποίο, η Αμερική θα αφήσει πίσω της τον ρόλο της «υπερδύναμης» και της μονομέρειας και θα επιλέξει το προφίλ της «μεγάλης δύναμης» του πολυμερισμού της διπλωματίας και της συνεργασίας. Βλέπουμε ότι τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Ομπάμα υπήρχε μια πολύ στενή συνεργασία μεταξύ των δυο χωρών, και πολλοί πίστεψαν πως αυτή η συμμαχία δεν μπορεί με τίποτα να κλονιστεί. Στην πραγματικότητα όμως τα προβλήματα είχαν ήδη αρχίσει [5]. Ο Ερντογάν είχε ήδη θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο του για να συγκεντρώσει στα χέρια του όλες τις εξουσίες της Τουρκίας. Η δύση άρχισε κυρίως να θορυβείτε όταν παρατηρήθηκαν τα πρώτα σημάδια ισλαμοποίησης της Τουρκίας , ισλαμοποίηση την οποία προωθούσε ο Ερντογάν [6] για τους δικούς του σκοπούς». Χαρακτηριστικά, τα ισλαμικά σχολεία αυξήθηκαν από 70.000 που ήταν το 2002 σε 1 εκατομμύριο μέχρι σήμερα[7]. Η ελευθερία του τύπου περιορίστηκε ενώ υπήρξαν μάλιστα χιλιάδες συλλήψεις δημοσιογράφων και πανεπιστημιακών οι οποίοι δεν υποστήριζαν το καθεστώς . Οι ΗΠΑ αντέδρασαν σε αυτές τις τακτικές και έδειξαν ότι άρχισαν να δυσανασχετούν .
Ένα ακόμη ρήγμα στις σχέσεις ήρθε κατά το ξέσπασμα του συριακού εμφύλιου. Η Αμερική θεωρούσε ότι στο πρόσωπο της Τουρκίας θα έβρισκε έναν ισχυρόσύμμαχο στην περιοχή, ο οποίος θα μπορέσει να παίξειμεγάλορόλο στην εξέλιξη του πόλεμου . τα πράγματα όμως δεν εξελίχθησαν όπως τα περίμεναν. Η Τουρκία προωθούσε μια δική της ατζέντα στο μέτωπο του πολέμου και πολλές φορές αγνοούσε συστάσεις και προτροπές τόσο των ΗΠΑ όσο και του ΝΑΤΟ. Όταν δεν αποδείχτηκε, αυτό που όλοι γνώριζαν, ότι η Τουρκία προωθούσε μια δική της ατζέντα βάση του συριακού εμφύλιου και ότι συνεργάζονταν με τους μαχητές του DAEESH, οι σχέσεις επιδεινώθηκαν .Μάλιστα όπως αποκάλυψε ο βραβευμένος δημοσιογράφος Seymour Hersh, σε άρθρο του στο London Review of Books, η επίθεση με αέριο Sarin στην Δαμασκό στις 21 Αυγούστου του 2013 που συγκλόνισε τη διεθνή κοινότητα,πραγματοποίησαν Σύριοι αντάρτες οι οποίοι δρούσαν με τις ευλογιές της Τουρκίας. Ήταν μια προσπάθεια του Ερντογάν να παρασύρει την Αμερική στον πόλεμο , βασιζόμενος στην δέσμευση των ΗΠΑ προς τη διεθνή κοινότητα, ότι δεν θα επιτρέψει τέτοιου είδους επισκέψεις.Ο Ομπάμα γνώριζε και δεν έπεσε στην αριστοτεχνικά φτιαγμένη παγίδα της Τουρκίας, το γυαλί όμως άρχισε να σπάει.
Επόμενο γεγονός που τάραξε τις σχέσεις των δυο χωρών ήταν η κατάρριψη του ρώσικου Sukhoi Su-24. Μέλη της ηγεσίας του Λευκού Οίκου θεώρησαν ότι η Τουρκία προέβηκε στην κατάρριψη του ρώσικου μαχητικού με σκοπό να επιδιώξει για ακόμη μια φορά την εμπλοκή της Αμερικής και του ΝΑΤΟ, πράγμα που όχι μόνο δεν έγινε αλλά πληροφορίες αναφέρουν ότι στην σύνοδο των χωρών του ΝΑΤΟ που είχε συγκληθεί τότε , ο Αμερικανός απεσταλμένος επιτέθηκε στην τούρκο ομόλογο του λέγοντας ότι αυτά είναι αμορες πρακτικές.
Η μετά το πραξικόπημα περίοδος
Αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα,οι εντάσειςμεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας κλιμακώθηκαν. Ο Τούρκος Πρόεδρος επιτέθηκε στις Αμερικανούς και τους κατηγόρησε ότι είχαν εμπλοκή με το πραξικόπημα, αλλά και ότι υποθάλπουν τον οργανωτή και εχθρό του κράτους (κατά τον Ερντογάν) Φετουλαχ Γκιουλεν. Η κυβέρνηση Ομπάμα δια στόματος του Αμερικανού υπουργού εξωτερικών αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στην διαδικασία του πραξικοπήματος και τόνισε πως οι οποίοι υπαινιγμοί είναι ανυπόστατοι και βλάπτουν περαιτέρω τις διμερείς σχέσεις των δυο χωρών. Αυτή η προειδοποίηση του Τζον Κερι ήρθε λίγες ώρες αφού οι τούρκοι έκαναν ‘γυμνάσια’ στους Αμερικανούς καθώς έκλεισαν τον εναέριο χώρο τους με αποτέλεσμα, τα αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη που βρισκόταν στην περιοχή και επιχειρούσαν κατά του ISIS να αναγκαστούν να προσγειωθούν και να εγκλωβιστούν στην βάση Ιντσιρλικ. Η ένταση οξύνθηκε όταν σε τηλεοπτικό διάγγελμα ο τούρκος πρωθυπουργός Γιλντιριμ επιτέθηκε προσωπικά στον πρόεδρο Ομπάμα και τον κατηγόρησε ότι υποθάλπει τρομοκράτες και του ζήτησε αν είναι όντωςσύμμαχος της Τουρκίας να προβεί στην έκδοση του ΦετουλαχΓκιουλεν. Η Αμερική τόνισε ότι προς το παρόν δεθαπροβεί σε αυτή την κίνηση καθώς δεν συντρέχουν τέτοιοι λόγοι βάσει στοιχείων και καλεί την Τουρκία να ξαναμπεί στον σωστόδρόμο και να ακολουθήσει το μονοπάτι της λογικής.
Όπως ανέφερα και στην αρχή, όταν ανέλαβε το Οβάλ Γραφείο ο Μπαρακ Ομπάμα κανείς δεν πίστευε ότι οι σχέσεις των δυο χωρών μπορούν να περάσουν από τόσες κρίσεις. Ο ‘μήνας του μέλιτος ‘ των δυο χωρών είχε οριστικά τελειώσει και πλέον βρισκόμαστε σε ένα μονοπάτι στο οποίο ή η Τουρκία εγκαταλείψει το δρόμο προς την δύση η θα βρεθεί μια νέα φόρμουλα επικοινωνίας κάτω από το μανδύα της νέας Αμερικανικής διοίκησης και τον Ντόναλντ Τράμπ.
Εκλογή Τράμπ : υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης των διμερών σχέσεων ;
Πάρα το γενικό κλίμα αντιαμερικανισμού που προωθείτε το τελευταίο διάστημα στην Τουρκία και ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα, η εκλογή Τράμπ μπορεί να δώσει το ‘ φιλί της ζωής’ στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Όπως και στην αρχή της διακυβέρνησης Ομπάμα έτσι και τώρα, ο νέος Πρόεδρος αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του επικοινώνησε με τους ηγέτες των συμμαχικών χώρων, πάρα τις δυσμενείς σχέσεις Τουρκίας –Αμερικής, ο κ. Τράμπ κάλεσε τον τούρκο ομόλογο του δείχνοντας έτσι την σημασία που έχει η Τουρκία ως σύμμαχος. Η επικοινωνία δημιούργησε πολλές προσδοκίες. Ο Τράμπ εξήρε την πολιτική προσωπικότητα του κ. Ερντογάν και τόνισε πως οι δυο χώρες έχουν ισχυρούς δεσμούς φιλίας και συνεργασίας και κάλεσε να γίνει μια επανεκκίνηση των κάλων σχέσεων επιρρίπτοντας ευθύνες για την κατάσταση ανάμεσα στις δυο χώρες στους χειρισμούς του προέδρου Ομπάμα. Με τα μέχρι τώρα δείγματα της νέας εξωτερικής πολίτικης που θα εφαρμόσει ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ καταλαβαίνουμε ότι η Τουρκία αποτελεί ύψιστης συμμαχίας σύμμαχο. Ο Τράμπθέλει την βοήθεια της Τουρκιάςτόσο για την αντιμετώπιση του λεγόμενου ισλαμικού κράτους, όσο και για την διατήρηση της αμερικανικής επιρροής και συμφερόντων στην περιοχή[8]. Χαρακτηριστικό της αλλαγής στάσης της Αμερικής προς την Τουρκία είναι το γεγονός ότι ο νέος πρόεδρος δεν έκανε καμία αναφορά στις συλλήψεις και στις πρακτικές που χρησιμοποιεί πλέον ο πρόεδρος Ερντογάν και οι όποιες αποδοκιμάζονται μαζικά από ηγέτες της Δύσης .
Παρά τις ανταλλαγές φιλοφρονήσεων υπάρχουν ακόμη κάποια στοιχειά τα οποία θα καθορίσουν την σχέση Τουρκιάς –ΗΠΑ στο πρόσεχες μέλλον και αυτά είναι τα έξης :
Οι εξελίξεις στην Συρία: ο Τράμπ επιθυμεί μια αποτελεσματική συνεργασία με τις εμπλεκόμενες δυνάμεις , και θέλει να κάνει ότι είναι δυνατόν για να κερδίσει τα πολιτικά οφέλη μιας αποτελεσματικής δράσης των ΗΠΑ στην περιοχή. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Τράμπ αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα στο εσωτερικό και άρα ακόμη και μια εν μέρη επιτυχία στο συγκριμένο μέτωπο θα ευνοούσε την προεδρία του [9]. Άρα δεν θα επιτρέψει στον Ερντογάν να του χαλάσει τη ρεαλιστική του πολιτική [10]
Η δημιουργία safe zones στην Συρία :ο Αμερικανός πρόεδρος επιθυμεί την δημιουργία safe zones στην περιοχή , ωστόσο το πρόβλημα είναι πως θα επιβληθούν αυτές οι ζώνες ,καθώς για την επιτυχία και την εφαρμογή τους χρειάζονται στρατιωτικές δυνάμεις, τις οποίες η Αμερική προς το παρόν τουλάχιστον δεν σκοπεύει να στείλει για να τις εφαρμόσει και προσανατολίζεται στην δράση του YPG των κουρδών . μάλιστα με απόφαση του πρόεδρου Τράμπ αμερικανικά τεθωρακισμένα και αλλά όπλα έχουν σταλεί ήδη στους κούρδους. Εδώ είναι κρίσιμο σημείο στις σχέσεις των δυο ,καθώς ο Ερντογάν δεν επιθυμεί την συνεργασία Αμερικής –Κούρδων, αλλά ούτε και την ενδυνάμωση τους ,φοβάται ότι μέσω της Αμερικανοκουρδικης συνεργασίας μπορεί να τεθούν οι βάσεις για την δημιουργία ανεξάρτητου Κουρδιστάν[11] . Ίσως αυτό να είναι και ένα από τα βασικότερα σημεία που θα κρίνει την σχέση των δυο .[12]
•Ενεργειακά ζητήματα : η Αμερικανική ηγεσία διαχρονικά προσπαθούσε να ελέγξει και να επωφεληθεί από περιοχές όπου υπάρχει εύρος ενεργειακού πλούτου. Με την κρίση στην Συρία αλλά και την γενικότερη κατάσταση στην Μέση Ανατολή, η Αμερική θα προσπαθήσει να πραγματοποιήσει τις καλύτερες κινήσεις στην ενεργειακή σκακιέρα .Αντίπαλοι εδώ αποτελούν οι ρώσοι –τούρκοι –ιρανοί αλλά και οι ισραηλινοί με τους οποίους όμως οι αμερικανοί πάντα έβρισκαν λύση χωρίς να υπάρξει περαιτέρω πρόβλημα .[13]
Διαχρονικά όλοι οι τούρκοι ηγέτες είχαν την τάση να κατηγορούν και να επιρρίπτουν ευθύνες στις μεγάλες δυνάμεις για τα εσωτερικά προβλήματα, πράγμα που βλέπουμε πως ήδη κάνει ο Ερντογάν στην προσπάθεια του να διεκδικήσει την απόλυτη εξουσία με το δημοψήφισμα. Εάν τα πράγματασυνεχίσουν να μην πηγαίνουνκαλά στο εσωτερικό , ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα γιανα συσπειρώσει το λαό του ,ακόμη και με το να δημιουργήσειένταση με τις ΗΠΑ . Aυτή την φορά όμως η Αμερική δεν θα ανεχτεί επιπόλαιες κινήσεις του Τούρκου πρόεδρου. ο Ντόναλντ Τράμπ θα προσπαθήσει να επιδιώξει μια ευρεία συνεργασία με όλες τις δυνάμεις τις περιοχής και να βάλει στο παιχνίδι όπως ήδη κάνει τους κούρδους. Εάν ο νέος πρόεδρος θεωρήσει ο τι η Τουρκία δεν εξυπηρετεί πλέον τα αμερικανικά συμφέροντα δεν θα διστάσει να λάβει μεγαλύτερες αποστάσεις από αυτήν και να επιδιώξει αλλού είδους συμμαχίες.
militaire
