Ποιο το πεπρωμένο της Τουρκίας;

12.12.15

Ποιο το πεπρωμένο της Τουρκίας;

Peter Lvov, Réseau International (Γαλλία)

Είναι πλέον σαφές ότι η πολιτική καριέρα του Ταγίπ Ερντογάν φτάνει αργά αλλά σταθερά στο τέλος της. Μετά τη κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού Su-24 πάνω από τη Συρία, ενώ στην πραγματικότητα απομακρυνόταν και δεν όδευε προς την Τουρκία, αν ο Ερντογάν είχε το θάρρος να ζητήσει αμέσως συγγνώμη από τη Μόσχα θα είχε την ευκαιρία να σώσει την καριέρα του.

Αντ 'αυτού, μπερδεύτηκε σε ένα κουβάρι από ψέματα και γελοίες εξηγήσεις, ενώ ήταν αγενής με τη Ρωσία. Πάνω από όλα, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τις ενέργειες της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας ισχυριζόμενος ότι είχε λάβει προσωπικά εντολές από τον Μπαράκ Ομπάμα κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της G20 που πραγματοποιήθηκε στην Αττάλεια, σκηνοθέτησε μια κατηγορία εναντίον της Ουάσιγκτον.

Η Μόσχα υποχρεώθηκε επομένως να δώσει την κατάλληλη απάντηση αποδυναμώνοντας τους πιο ευαίσθητους τομείς της τουρκικής οικονομίας: τον τουρισμό και τη γεωργία.

Αυτό σημαίνει ότι ο προϋπολογισμός της Τουρκίας θα στερηθεί σύντομα δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Αλλά ακόμα και με τη πλάτη στον τοίχο, ο πρόεδρος της Τουρκίας έδειξε την εμμονική απερισκεψία του.

Αυτό ανάγκασε τη Ρωσία να προχωρήσει ακόμη περισσότερο, αποκαλύπτοντας το ρόλο της Τουρκίας και της οικογένειας Ερντογάν στο λαθρεμπόριο συριακού κλεμμένου πετρελαίου, σε άμεση παραβίαση του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που εγκρίθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Όλα αυτά σημαίνουν ότι το τουρκικό κράτος είναι άμεσα υπεύθυνο για τη χορηγία της διεθνούς τρομοκρατίας, η οποία, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, θα έπρεπε να τιμωρείται με ιδιαίτερα σοβαρό τρόπο.

Αυτή η τροπή των γεγονότων έχει ωθήσει τον Ερντογάν να απομακρυνθεί από τους συμμάχους του, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Όντως, να συνεργαστείς με έναν ηγέτη που βοηθά τους Ντάες αντί να τους πολεμήσει, σημαίνει να αμαυρώσεις τη φήμη σου, ιδίως στο πλαίσιο της σφαγής του Παρισιού που εκτελέστηκε από ισλαμιστές τρομοκράτες που μπήκαν στην Ευρώπη διασχίζοντας την τουρκική επικράτεια.

Είναι πλέον ευρέως γνωστό το γεγονός ότι νωρίτερα αυτό το έτος, με την οικονομική βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ, η Άγκυρα οργάνωσε την μαζική «έξοδο» προσφύγων προς την Ευρώπη και ανοίγοντας πρακτικά την πόρτα σε εκατοντάδες πολιτοφύλακες του Ισλαμικού Κράτους, για να διεισδύσουν στην ΕΕ.

Είναι αμφίβολο αν το ΝΑΤΟ θα μπορέσει ποτέ πια να εμπιστεύεται έναν τέτοιο «σύμμαχο».

Αυτό που έκανε ο Ερντογάν έθεσε σαφώς σε κίνδυνο όλες τις προσπάθειες της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ, το όνειρο, εδώ και χρόνια, πολλών Τούρκων πολιτικών και απλών Τούρκων, ιδιαίτερα εκείνων του Εμπορικού Επιμελητήριου.

Ακόμη πιο σοβαρό γεγονός, ο ίδιος ο πρόεδρος ντροπιάστηκε δημοσίως ενώπιον της χώρας. Έχανε ήδη αισθητά τη φήμη του, αλλά μόλις σήκωσε τη μάσκα, η δημοτικότητα του άρχισε να πέσει κατακόρυφα.

Δείχνοντας όχι μόνο απλό ισλαμιστή, ο ηγέτης του τουρκικού έθνους είναι υποστηρικτής της διεθνούς τρομοκρατίας. Αλλά οι Τούρκοι, ειδικά εκείνοι που είναι καλά εκπαιδευμένοι, δεν θέλουν να επιστρέψουν στην σαρία, και προτιμούν να υποστηρίξουν τη μετάβαση προς τις ευρωπαϊκές αξίες που βασίζονται σε κοσμικές αρχές. Η δημόσια κατακραυγή που συγκλόνισε πριν από λίγα χρόνια τη πλατεία Ταξίμ στη Κωνσταντινούπολη και σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας, ενθαρρυνθήκαν από αυτή τη σιωπηλή μετάβαση προς τον ισλαμισμό που θέλει ο Ερντογάν. Όσο για τους Κούρδους, οι οποίοι αποτελούν το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας, λυπήθηκαν επίσης κάπως από την απροθυμία του Ερντογάν να τηρήσει την υπόσχεσή του να επεκτείνει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους.

Συνέπεια αυτών των πολιτικών του κυβερνώντος κόμματος, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), που ιδρύθηκε το 2001 από πρώην μέλη ενός απαγορευμένου ισλαμιστικού κινήματος, αντιμετώπισε παρά λίγο μια ταπεινωτική ήττα στις γενικές εκλογές του Ιουνίου 2015. Για να ανακτήσει την πλειοψηφία στο τουρκικό κοινοβούλιο, ο Ερντογάν αναγκάστηκε να προκηρύξει πρόωρες εκλογές το Νοέμβριο. Οι ειδικοί ήταν πεπεισμένοι ότι το ΑΚΡ θα αντιμετώπιζε μια πικρή ήττα, αλλά ξαφνικά, στις παραμονές των εκλογών, ένα κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων άλλαξε απότομα την κατάσταση. Ο πληθυσμός φοβήθηκε ότι τρομοκράτες από τη γειτονική Συρία και το Ιράκ θα εισέβαλαν στη τουρκική επικράτεια, και ψήφισαν υπέρ του ΑΚΡ, με την ελπίδα ότι ο Ερντογάν και οι υποστηρικτές του θα ενίσχυαν την εξουσία τους, προκειμένου να αντιδράσουν κατάλληλα στην απειλή της τρομοκρατίας.

Ταυτόχρονα, επιδιώκοντας να αυξήσει τον αριθμό των εδρών του στο Κοινοβούλιο, το κύριο κουρδικό κόμμα, που σχηματίστηκε από τη συγχώνευση των κουρδικών και αριστερών κινημάτων, βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπο με την ήττα. Το AKP, το οποίο ήθελε φυσικά το 50% των ψήφων, πήρε μόνο 49,1%. Όμως, λόγω των ιδιαιτεροτήτων του συστήματος καταμέτρησης των ψήφων, έλαβε πάνω από 50% των εδρών με το δικαίωμα να σχηματίσει μόνο του νέα κυβέρνηση. Όμως, αυτό το αποτέλεσμα δεν επιτρέπει στον Ερντογάν να πραγματοποιήσει συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που θα μετέτρεπαν τη χώρα σε μια αμιγώς προεδρική δημοκρατία με επικεφαλής τον ίδιο, «τον Σουλτάνο της Τουρκίας».

Είμαστε τώρα αντιμέτωποι με την κατάσταση στην οποία ο Αχμέτ Νταβούτογλου, αρχηγός του ΑΚΡ και νυν Πρωθυπουργός, ο οποίος ενισχύθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη νίκη του κυβερνώντος κόμματος, είναι τόσο ανερχόμενος όσο και ο πρόεδρος. Και μετά την επίθεση εναντίον του ρωσικού βομβαρδιστικού, ενίσχυσε περισσότερο τη θέση του, αν και δεν έχει αποφασίσει να αποστασιοποιηθεί δημοσίως από τον πρόεδρο. Μπορούμε με σιγουριά να υποθέσουμε ότι περιμένει ήσυχα την τέλεια ευκαιρία για να χτυπήσει μ'ένα θανάσιμο πλήγμα. Δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα επικίνδυνο ανταγωνιστή που ετοιμάζεται να αντικαταστήσει τον Ερντογάν στη δεδομένη στιγμή.

Σε αντίθεση με τον Ερντογάν που μεγάλωσε στις φτωχογειτονιές της Κωνσταντινούπολης, και έμαθε να κάνει το δρόμο του μέσα από τη πονηριά και την εξαπάτηση, ο Νταβούτογλου μεγάλωσε σε μια καλά εκπαιδευμένη οικογένεια. Για χρόνια, εργάστηκε στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά και ήταν επισκέπτης καθηγητής σε στρατιωτικές σχολές της Τουρκίας. Το 2003 προήχθη στο βαθμό του Έκτακτου και Πληρεξούσιου Πρέσβη. Στη συνέχεια, το 2009 διορίστηκε Υπουργός Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Τουρκίας, και κατείχε τη θέση αυτή μέχρι το 2014, όταν εξελέγη αρχηγός του κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, του κόμματος στην εξουσία.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου έκανε δήλωση λέγοντας ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν συμμορφωθεί απευθείας με τις διαταγές του στην επίθεση εναντίον του Su-24, αλλά είναι πιο πιθανό παρά απίθανο ότι απλά προσπάθησε να καλύψει τον πρόεδρο. Ένα πράγμα είναι σαφές: σήμερα δεν είναι μόνο απλά ένας παλιός καθηγητής, είναι ένας σκληρυμένος πολιτικός, ένας ισλαμιστής που κοιτάζει προς τη Δύση.

Άλλο σοβαρός ανταγωνιστής του Ερντογάν, ο Αμπντουλάχ Γκιούλ, πρώην πρόεδρος της Τουρκίας. Υπηρέτησε, επίσης, ως πρωθυπουργός της Τουρκίας, 1ος Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών. Ένθερμος υποστηρικτής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εργάστηκε σκληρά κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Θεωρείται ταυτόχρονα ως υποστηρικτής των ισλαμικών αξιών, αν και πολύ λιγότερο ριζοσπαστικός από τον Ερντογάν και το περιβάλλον του. Είναι επίσης γνωστός για τους στενούς δεσμούς του με την Ουάσιγκτον.

Γιατί ο εν ενεργεία πρόεδρος αποφάσισε να τον ξεφορτωθεί παραμένει πάντα ένα πολιτικά αναπάντητο ερώτημα. Φαίνεται μάλλον ότι ο Γκιούλ είχε κουραστεί από τις παρανοϊκές ιδέες του πρώην προϊσταμένου του, ιδίως στον τομέα της συνεργασίας με τον ισλαμικό κράτος. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο Αμπντουλάχ Γκιουλ έκανε πρόσφατα μια επίσκεψη στην Ουάσιγκτον. Οι Αμερικανοί πολιτικοί προφανώς ενδιαφέρονται για την ενθρόνιση αυτού του παλιού πολιτικού ως νέο πρόεδρο, επειδή σαφώς κουράστηκαν από τον απρόβλεπτο Ερντογάν.

Όλ’ αυτά δεν σημαίνουν βέβαια ότι η Τουρκία θα άρει τον εν ενεργεία πρόεδρο ή ότι θα φύγει αύριο. Η πραγματική επίδραση των οικονομικών μέτρων που έλαβε η Ρωσική Ομοσπονδία κατά της Άγκυρας θα είναι εμφανής τον Απρίλιο-Μάιο, όταν οι Τούρκοι αγρότες δεν θα έχουν αγορά για να πουλήσουν τα λαχανικά τους, ενώ η τουριστική περίοδος θα είναι μια πικρή αποτυχία για τους τοπικούς επιχειρηματίες, οι 3,5 εκατομμύρια Ρώσοι τουρίστες δεν είναι έτοιμοι να επιστρέψουν σύντομα.

Οι αντίπαλες δυνάμεις, τόσο εντός του AKP και των άλλων κομμάτων, φυσικά, θα επωφεληθούν από την κατάσταση. Θα υποστηριχτούν από την πλειοψηφία των τουρκικών επιχειρηματικών κύκλων, οι οποίοι εξαρτόνται από το επίπεδο της συνεργασίας μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας.

Αλλά η εκθρόνιση του Ερντογάν είναι ένα σχετικά θετικό σενάριο.

Όσοι θυμούνται την τουρκική ιστορία γνωρίζουν ότι είναι μισητός από τη στρατιωτική διοίκηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, η οποία διαδραματίζει παραδοσιακά έναν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της σταθερότητας της χώρας. Για υποτιθέμενη προδοσία, ο ίδιος έβαλε στα μπουντρούμια ένα μεγάλο πακέτο στρατηγών και ανώτερων αξιωματικών. Η πλειοψηφία από αυτούς αναμένεται νααπελευθερωθεί τώρα.

Και αυτοί οι στρατηγοί, όπως εκείνοι που επέζησαν από την καταστολή του Ερντογάν, ονειρεύονται να τον εκδιώξουν, να σταματήσει η ισλαμοποίηση της Τουρκίας. Ο στρατός μη λαμβάνοντας κανένα εισόδημα από το λαθρεμπόριο πετρελαίου, άν θα διατηρηθούν οι δεσμοί μεταξύ του ΙΚ και της Άγκυρας, η στρατιωτική διοίκηση, με την υποστήριξη των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα πραξικόπημα και να επανακτήσει τη δύναμη που είχε πριν από τριάντα χρόνια.

Αλλά αυτό το σενάριο δεν θα ικανοποιήσει τους τοπικούς Κούρδους και τις άλλες εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, οι οποίοι υπέστησαν τη βαναυσότητα του στρατού κατά την αφαίρεση των προσωπικών τους δικαιωμάτων.

Επομένως, είναι πολύ πιθανό ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το δεύτερο σενάριο -το χειρότερο για τη χώρα.

Όταν το κυβερνών ΑΚΡ θα βρεθεί αντιμέτωπο τόσο με το στρατό όσο και με τη νόμιμη αντιπολίτευση, με 22 εκατομμύρια Κούρδους υπό την ηγεσία του απαγορευμένου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), η Τουρκία θα βυθιστεί σε πολιτικό χάος. Η εμφύλια σύρραξη στη συνέχεια θα οδηγήσει στην κατάρρευση του τουρκικού κράτους, με τις κουρδικές περιοχές (τα νοτιοανατολικά ολόκληρης της Ανατολίας) να χωρίσουν, αναζητώντας τρόπους για να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν που θα προσαρτήσει ορισμένα συριακά και ιρακινά εδάφη, αλλάζοντας την ισορροπία των δυνάμεων σε όλη τη Μέση Ανατολή.

Ό, τι και θα συμβεί, ένα πράγμα είναι σαφές: ο Ταγίπ Ερντογάν θα αναγκαστεί να λογοδοτήσει για το πείσμα του, την αδυναμία του να σέβεται τους άλλους, για τη δικτατορία του, τη διαφθορά και τις σχέσεις του με το ΙΚ.

Και προπαντός, θα είναι υπόλογος προς το τουρκικό λαό.

Και, επίσης, προς τη Ρωσία για τις άνανδρες επιθέσεις που σκότωσαν δύο Ρώσους στρατιώτες που πολεμούσαν γενναία κατά της τρομοκρατίας.