H κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού στον ουρανό της Συρίας και οι κατηγορίες ότι δήθεν τα αεροσκάφη παραβίασαν το τουρκικό εναέριο χώρο, φέρνουν τον κόσμο στο κατώφλι ενός μεγάλου πολέμου, για πρώτη φορά, από την εποχή της κρίσης των πυραύλων στην Καραϊβική.
Συγγραφέας: Γιεγκόρ Χολμογκόρωφ
ΠΗΓΕΣ: http://www.vz.ru/columns/2015/
Δεν υπάρχει τίποτε το εκπληκτικό σ’ αυτό που συνέβη, αν και τα δύο τελευταία χρόνια η Μόσχα και η Άγκυρα επεδείκνυαν συνεχώς ο ένας στον άλλον φιλικές διαθέσεις. Αλλά ήταν μια φιλία αντιπάλων, που ενώ αντικειμενικά είναι καταδικασμένοι σε θανάσιμη έχθρα, ωστόσο θεωρούν εξαιρετικά ζημιογόνο να αντιπαρατεθούν.
Ιστορικά η Τουρκία κατέχει «τα κλειδιά του σπιτιού μας», όπως ονόμαζαν τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων τον 19ο αιώνα οι πρώτοι Ρώσοι γεωπολιτικοί. Μόνον καταβάλλοντας μεγάλο κόπο από το 17ο έως τον 19ο αι. η Ρωσία μπόρεσε να εκδιώξει τη Τουρκία από το βόρειο Εύξεινο Πόντο –την Νεορωσία και την Κριμαία.
Σε μια καταπληκτική σύμπτωση, η προβοκάτσια σημειώθηκε την ημέρα γέννησης του Αλέξανδρου Σουβόρωφ (Ρώσος στρατηγός που δοξάστηκε στους ρωσο-τουρκικούς πολέμους). Ωστόσο όλες οι προσπάθειες της ρωσικής αυτοκρατορίας να αποκτήσει τον έλεγχο των Στενών και της παλαιάς πρωτεύουσας του Βυζαντίου, της Κωνσταντινουπόλεως, αντιμετώπισαν την κοινή άρνηση των ευρωπαϊκών κρατών, με επικεφαλής την Αγγλία που υποστήριξαν τη Τουρκία. Η τελευταία προσπάθεια να τεθούν υπό έλεγχο τα στενά πραγματοποιήθηκε από τον Στάλιν, και η απάντηση σε αυτό ήταν η καταφυγή της Τουρκίας υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ.
Έχοντας τον έλεγχο των στενών η Τουρκία κρατά στα χέρια της μεγάλο μέρος του εφοδιασμού των στρατευμάτων μας στη Συρία. Η Συνθήκη του Μοντρέ κάνει τη διέλευση των στενών σε ειρηνική περίοδο ελεύθερη, για όλα τα κράτη της Μαύρης Θάλασσας. Σε πολεμική περίοδο, όμως, η Τουρκία έχει το δικαίωμα να κλείσει τα στενά για τους εχθρούς της και να τα ανοίγει για τους συμμάχους της. Σύμμαχοι της Τουρκίας είναι οι χώρες του ΝΑΤΟ, και εχθρός, κρίνοντας από το κτυπημένο αεροσκάφος, μπορεί να είναι η Ρωσία. Δηλαδή η προβοκάτσια με το Σουχόι 24 βάζει τον ανεφοδιασμό του στρατού μας στη Συρία σε κίνδυνο. Μένει μόνον ο πολύ λιγότερο βολικός δρόμος από το Ιράν και το δυνητικά προβληματικό Ιράκ, όπου έχουν μεγάλη επιρροή οι ΗΠΑ.
Δεύτερος παράγων έντασης μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι η Κριμαία. Η οθωμανική αυτοκρατορία κατέκτησε την Κριμαία τον 15ο αιώνα, και οι Τούρκοι νέο-οθωμανοί (και σε αυτούς ανήκει ο πρόεδρος Ερντογάν) συνεχίζουν να θεωρούν ότι έχουν τα δικαιώματα της Κριμαίας. Τους Τατάρους της Κριμαίας, και ιδιαίτερα το «Μεντζλις» με επικεφαλής τον Ντζεμιλιώφ, τους βλέπουν ως υποτελείς τους. Δύσκολα μπορεί θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός ότι η συσκότιση της Κριμαίας, από αυτούς τους «υποτελείς» που σχετίζονται με τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, και η κατάρριψη του αεροσκάφους σημειώθηκαν ταυτοχρόνως.
Υπάρχει ακόμη ένα παράγοντας που συστηματικά επιδεινώνει τις σχέσεις, είναι το ζήτημα της γενοκτονίας των Αρμενίων, από την οποία ακριβώς εφέτος συμπληρώθηκαν τα 100 χρόνια. Η Ρωσία και η Αρμενία είναι στρατηγικοί σύμμαχοι, και το ίδιο αξιολογούν το έγκλημα των Νεότουρκων (η πλειοψηφία των Αρμενίων μαρτύρησε μάλιστα στη συριακή έρημο Deir ez Zur). Η συμμετοχή του Βλαδίμηρου Πούτιν στις εκδηλώσεις, που ήταν αφιερωμένες στη μνήμη της Γενοκτονίας, προκάλεσαν την ανεξέλεγκτη οργή του Ερντογάν.
Με άλλα λόγια, η ιστορία με τη γεωγραφία καταδίκασαν και καταδικάζουν τη Ρωσία και τη Τουρκία σε εχθρότητα. Αλλά και τα δύο μέρη μπορούν να προκαλέσουν ο ένας στον άλλο σημαντικά προβλήματα, γι’ αυτό όλο τον προηγούμενο χρόνο καταβλήθηκαν απεγνωσμένες προσπάθειες για επαναπροσέγγιση –στη γεωπολιτική προσπάθησαν να αντιδράσουν με την οικονομία: την κατασκευή του South Stream, την αύξηση του ρωσικού τουρισμού, ο οποίος δίνει στη Τουρκία σημαντικά έσοδα, τη δημιουργία δυνατοτήτων για συμβουλευτικές συζητήσεις επάνω στα διάφορα προβλήματα της περιοχής και την επίλυσή τους μέσω της ρωσο-τουρκικής συναίνεσης.
Σε αυτή την αλληλοκατανόηση συνέτεινε και η επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Ο νεοϊσλαμιστής και νεοοθωμανός Ερντογάν ακολουθεί μια επιθετική πολιτική, που δεν είναι συμπαθής ούτε στην Ουάσιγκτον, ούτε στο Βερολίνο ούτε στις Βρυξέλλες, και η οποία στην πραγματικότητα επιδιώκει να αποκαταστήσει την οθωμανική αυτοκρατορία.
Γι’ αυτό και η κίνηση προς τη Ρωσία ήταν γι’ αυτόν ένας λογικός τρόπος να ισορροπήσει την επιρροή της Αμερικής. Αυτό δούλεψε στη Ρωσία στη φάση της επανένωσης της Κριμαίας, αλλά μακροπρόθεσμα αυτή η στρατηγική ήταν καταδικασμένη, καθώς θεμελιακά Ρωσία και Τουρκία βρίσκονται σε σύγκρουση, που μπορεί να ρυθμίζεται μόνον από αμοιβαίες υποχωρήσεις.
Η περίοδος των υποχωρήσεων τελείωσε όταν η Ρωσία άρχισε την επιχείρηση υποστήριξης του Άσαντ και εναντίον του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Ο Ερντογάν ήταν ο πιο φανατικός εχθρός του Άσαντ, καθώς υπολογίζει ότι μια ισλαμιστική σουνιτική Συρία θα γίνει υποτελής στη Τουρκία, και μπορεί ακόμη να γυρίσει και στην επικράτειά της. Η Τουρκία ήταν μία από τις «μαίες» στη γέννηση του ΙΚ –έχει ιδιαίτερο συμφέρον από το εμπόριο του πετρελαίου και από τον πόλεμο του ΙΚ με τους Ιρακινούς και Σύριους Κούρδους.
Ο εφιάλτης της εμφάνισης του Κουρδιστάν επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από την Τουρκία ήδη για μια δεκαετία. Η εμφάνιση, έπειτα από την ήττα του Σαντάμ Χουσεΐν, του ουσιαστικά ανεξάρτητου ιρακινού Κουρδιστάν έκανε την κατάσταση επικίνδυνη για την Άγκυρα, και η ξαφνική εμφάνιση του, επιθετικά μαχόμενου με τους Κούρδους, ΙΚ, τον στρατό τον οποίον καθοδηγούν πρώην στρατηγοί του Σαντάμ, βολεύει βεβαίως και με το παραπάνω τους Τούρκους. Τουρκικός στρατός και αεροσκάφη κτυπούν ευθέως τους Κούρδους αντάρτες στη Συρία.
Η επιχείρηση της Ρωσίας στη Συρία ανακάτεψε όλα τα χαρτιά του Ερντογάν
Πρώτον, εξασφαλίζει το πολιτικό μέλλον του Άσαντ, ή τουλάχιστον, τον συμφωνηθέντα με αυτόν διάδοχό του. Η νέα Συρία, μπορούμε να πούμε, ότι θα είναι αλεβιτο-χριστιανο-σιιτική-
Δεύτερον, η Ρωσία και τώρα και η Γαλλία, βάζουν ως τελικό στόχο την πλήρη εξάλειψη του ΙΚ, που αυτόματα σημαίνει την ενίσχυση των Κούρδων και τη μείωση της τουρκικής επιρροής στην περιοχή.
Επιπλέον, κάνει τη Ρωσία σύμμαχο με το Ιράν, που αυτό σημαίνει ότι γίνεται ο κύριος σύμμαχος της Ρωσίας στην ανατολή, και μάλιστα τέτοιου τύπου, όπου και οι δύο πλευρές ενδυναμώνουν η μια την άλλη, και οι δύο εργάζονται για έναν κοινό σκοπό και επωφελώς και για τους δύο. Και το Ιράν είναι ο βασικός ανταγωνιστής της Τουρκίας στον αγώνα για την περιφερειακή κυριαρχία. Και αυτό επίσης συνέβη ιστορικά. Το Βυζάντιο (το χώρο που γεωγραφικά καταλαμβάνει η Τουρκία) ήταν εναντίον των Ιρανών Σασσανιδών, έπειτα από τους Οσμανλήδες εναντίον των Σαφαριδών, και ιδού σήμερα ο σουνίτης Ερντογάν εναντίον των σιιτών Αγιατόλ. Που σημαίνει ότι η ενίσχυση του Ιράν εκ μέρους της Ρωσίας θα ισοδυναμούσε με την κατάρρευση όλης της αυτοκρατορικής πολιτικής της Τουρκίας.
Φυσικά η τουρκική ηγεσία είναι έξω φρενών από την οργή και ήθελε με κάθε τρόπο να επιβάλει την έξοδο της Ρωσίας από τη Συρία. Η Τουρκία επανειλημμένως έκανε απειλητικές δηλώσεις και κινήσεις σχετιζόμενες με την, υποτιθέμενη, παραβίαση των συνόρων της από την ρωσική αεροπορία, που επιχειρούν εναντίον των τρομοκρατών στη Συρία.
Από καμία άλλη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, δεν είχαν γίνει τόσες επιθέσεις εναντίον της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Κάποιοι εμπειρογνώμονες δεν αποκλείουν ακόμη και τη συμμετοχή των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας και του Κατάρ στη τραγωδία του ρωσικού αεροπλάνου στο Σινά, αν και επισήμως αυτή η υπόθεση δεν εξεφράσθη ούτε μια φορά. Αναμφίβολα, με τις επιθέσεις στους πυλώνες ηλεκτρισμού της Κριμαίας ήταν σύμφωνοι οι Τζεμιλιώφ και Σία, με τους προστάτες τους στην Άγκυρα. Στο πλαίσιο αυτό, η απόρριψη της ρωσικής ενίσχυσης στη Συρία εκ νέου άρχισε να φέρνει εγγύτερα τη Τουρκία με τις ΗΠΑ, καθώς ο Ερντογάν προφανώς θέλει να πιέσει τη Ρωσία με τη βοήθεια του ΝΑΤΟ.
Και να η επόμενη κίνηση –η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, που επιχειρεί εναντίον των τρομοκρατών, με την πρόφαση ότι εισήλθε στο τουρκικό εναέριο χώρο. Σύμφωνα με τη τουρκική εκδοχή, το Σουχόι κτυπήθηκε έπειτα από προειδοποιήσεις των τουρκικών F-16. Σύμφωνα με το ρωσικό υπουργείο άμυνας, το αεροσκάφος δεν άφησε ποτέ τον εναέριο χώρο της Συρίας.
Δεν υπάρχει κάποιος λόγος να υποθέσουμε ότι η ρωσική πλευρά ψεύδεται και η τουρκική λέει την αλήθεια. Ο τακτικός στόχος των Τούρκων είναι με τη βοήθεια της κατάρριψης του αεροσκάφους να δείξει ότι στη πράξη υπάρχει «ζώνη απαγόρευσης πτήσεων» στη βόρειο Συρία, η οποία καλύπτει τους μαχητές από την ολοκληρωτική εξόντωση, που στη Λαττάκεια, όπου και κτυπήθηκε το αεροπλάνο, είναι ήδη πολύ κοντά.
Αυτή την ιδέα της ζώνης απαγόρευσης πτήσεων υποστηρίζουν και τα αμερικανικά «γεράκια», που θεωρούν τη Ρωσία νούμερο ένα εχθρό. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν προφανώς η επιδεικτική καταστροφή από τη ρωσική αεροπορία της πομπής των βυτιοφόρων που μετέφεραν πετρέλαιο στη Τουρκία από τα εδάφη του ΙΚ.
Το επεισόδιο με το αεροσκάφος μοιάζει με κλασική προβοκάτσια. Η τουρκική πλευρά έδειξε ένα διάγραμμα, στο οποίο το ρωσικό βομβαρδιστικό πετά πάνω από μικροσκοπικές προεξοχές του τουρκικού εδάφους στο βάθος του συριακού. Η τουρκική σφήνα στη Συρία είναι η περιοχή της Αλεξανδρέττας, τη οποία η Τουρκία πήρε από τη Γαλλία, που ήλεγχε τη Συρία μετά τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το 1938 το κοινοβούλιο αυτής της περιοχής ανακήρυξε την ανεξάρτητη δημοκρατία Χατάι –αυτή ήταν και η τελευταία επιχείρηση της εξωτερικής πολιτικής του Κεμάλ Ατατούρκ πριν πεθάνει.
Το 1939 η Τουρκία προσάρτησε τη Χατάι. Έτσι δημιουργήθηκε η τουρκική σφήνα στο συριακό έδαφος, που καλύπτεται από πλήθος μικρές προεξοχές. Το ότι μπορεί το ρωσικό αεροσκάφος να πέταξε πάνω από κάποια από αυτές, κατ’ αρχήν, δεν είναι απίθανο, καθώς τα σύνορα είναι πολύμορφα και ακαθόριστα. Αλλά αυτό σημαίνει μόνον ότι, αυτή τη φορά το ανέμεναν ειδικά για να το κτυπήσουν.
Η θριαμβευτική επίδειξη του σώματος του πιλότου στη τουρκική ΤV και γενικά η αναπάντεχη ετοιμότητα των ΜΜΕ της Τουρκίας, που μετέδιδαν το γεγονός σε πραγματικό χρόνο, δείχνει για μια ευθεία προβοκάτσια εναντίον της Ρωσίας. Η Τουρκία προσδοκά ότι θα εξαναγκάσει τη ρωσική αεροπορία να μην επιχειρεί πλέον στις συνοριακές περιοχές της Συρίας, κάτι που σε σημαντικό βαθμό σημαίνει ότι έτσι θα χαθεί και το νόημα των ίδιων των επιχειρήσεων. Μάλιστα, είτε η Ρωσία αναγνωρίσει ότι έσφαλε είτε δεν το αναγνωρίσει θα υποστεί σοβαρή ταπείνωση στη διεθνή κοινότητα ως χώρα, της οποίας τα στρατιωτικά αεροσκάφη μπορεί να τα κτυπάς ατιμώρητα.
Η κλιμάκωση της σύγκρουσης, επίσης, μπορεί να προσδώσει στη Τουρκία οφέλη, έτσι καθώς μπορεί να αποκόψει τις θαλάσσιες επικοινωνίες του ρωσικού στρατού στη Συρία, και μπορεί να προσπαθήσει να τον εμποδίσει με επίγειες δυνάμεις, στις οποίες στην περιοχή η Τουρκία υπερτερεί κατά πολύ (αν και δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε την μαχητική ικανότητα του τουρκικού στρατού). Η διενέργεια επιθετικών ενεργειών εκ μέρους της Τουρκίας μπορεί να τεθούν υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ, καθώς η συμμαχία, πρέπει να παρέμβει εάν οι Τούρκοι χρησιμοποιήσουν το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Στις δυτικές χώρες υπάρχει σοβαρή δυσαρέσκεια για τον Ερντογάν αλλά είναι απίθανό να είναι τόσο μεγάλη ώστε να αρνηθούν να επιτελέσουν τις υποχρεώσεις του συμφώνου του ΝΑΤΟ.
Οι δυνατότητες της ρωσικής στρατιωτικής αντίδρασης προς τη Τουρκία περιορίζονται από την αδυναμία του στόλου της Μαύρης Θάλασσας, και το κυριότερο από την απειλή της κλιμάκωσης της σύγκρουσης σε παγκόσμια, και επιπλέον από μια εξαιρετικά δυσμενή αλλαγή του θεάτρου των συγκρούσεων, καθώς οι ρωσικές αεροπορικές δυνάμεις δρουν ουσιαστικά στα μετόπισθεν της Τουρκίας ενώ οι επίγειες επικοινωνίες και η δυνατότητα αεροπορικής γέφυρας εξαρτώνται από την πολιτική αστάθεια του Ιράκ, που έως πρόσφατα ήταν υπό την κατοχή των ΗΠΑ.
Δηλαδή, ενώπιον των ρωσικών δυνάμεων εμφανίζεται η ίδια απειλή της διακοπής των επικοινωνιών, η οποία εκ αρχής εξεταζόταν ως το σπουδαιότερο πρόβλημα, σε αντίθεση με τα μυθεύματα για «κτυπήματα των ανταρτών». Κατά μια έννοια, η πολιτική μας σήμερα πληρώνει το τίμημα της ανακολουθίας στην επίλυση των γεωπολιτικών ζητημάτων. Μπήκαμε στο παιχνίδι της Συρίας, έχοντας άλυτο το πρόβλημα της Νεορωσσίας και της Κριμαίας, και ως αποτέλεσμα σήμερα έχουμε την όξυνση της κατάστασης στο Ντονέτσκ, τον ενεργειακό και μεταφορικό αποκλεισμό της Κριμαίας, το μέτωπο με το ΙΚ και το διαφαινόμενο μέτωπο με τη Τουρκία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ.
Και να που σήμερα ερχόμαστε αντιμέτωποι με την απειλή πολέμου σε διάφορα μέτωπα με τη Τουρκία να έχει αναλάβει το ρόλο του προβοκάτορα και του επιτιθέμενου, που θα πολιορκεί τη Ρωσία. Ο ρόλος αυτός ιστορικά είναι οργανικός για τη Τουρκία. Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε τον πόλεμο του 1787-1891 ο οποίος προκλήθηκε άμεσα από τις δυτικές δυνάμεις, ως απάντηση για την ενίσχυση της Ρωσίας και την προσάρτηση της Κριμαίας. Δεν πρόλαβε η «μητερούλα» Αικατερίνη (Β΄) να κατέβει στη Κριμαία με τις ξένες αντιπροσωπείες, και ο Ποτέμκιν να της δείξει τα χωριά του, και η Τουρκία κήρυξε στη Ρωσία τον πόλεμο, αυτόν που δόξασε τους Σουβόρωφ και Ουσάκωφ.
Εκτός αυτού, για τη Ρωσία ήταν πόλεμος σε δύο μέτωπα, γιατί ταυτοχρόνως πόλεμο στη Ρωσία κήρυξε και η Σουηδία, και μάλιστα η επίθεσή της αποκρούστηκε από τον στόλο της Βαλτικής σχεδόν χωρίς συμμετοχή του στρατού. Έτσι η Ρωσία, στο τέλος, κατάφερε με τη συμφωνία του Ιασσίου, να αναγνωριστεί η Κριμαία από τη Τουρκία ως ρωσικό έδαφος, και τα ρωσικά σύνορα να φθάσουν στον Δνείστερο. Αλλά μην ξεχνάμε ότι τότε τη Ρωσία την στήριξε η Αυστρία, ενώ σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απίθανο να υπάρχει κάποιος που να πάει ενάντια στη Τουρκία.
Ως εκ τούτου, η κατάσταση είναι πραγματικά κρίσιμη. Κατά μια έννοια μάς έχουν βάλει στο «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα». Αν η Ρωσία προσπεράσει έτσι το επεισόδιο αυτό θα σημαίνει δημόσια συγγνώμη, και σε όλα τα δυτικά μέσα είναι έτοιμες οι επικεφαλίδες για το ότι η Ρωσία τόλμησε να σηκώσει κεφάλι και η Τουρκία της το έκοψε, υπενθυμίζοντας ποια είναι η θέση του καθενός.
Αν η Ρωσία θέλει να οδηγήσει αυτή τη σύγκρουση προς όφελός της, τότε πρέπει να επιβάλει στη Τουρκία να ζητήσει συγνώμη δημοσίως, και για αυτό χρειάζεται μια δέσμη αποτελεσματικών κυρώσεων και απειλών –από την υποστήριξη του Κουρδιστάν έως την ρήξη των οικονομικών και τουριστικών σχέσεων, και το κυριότερο την ετοιμότητα για σκληρή αντιπαράθεση με αντιαεροπορικά συστήματα στα συριακά σύνορα. Να είμαστε βέβαιοι ωστόσο ότι τότε ούτε να σκεφτόμαστε για εφοδιασμό του στρατού μέσω των Στενών του Βοσπόρου. Γενικά ενώπιών μας υπάρχει ένα επιπλέον σοβαρό μέτωπο που προστίθεται σε αυτά που ήδη έχουμε.
Το πιο ελπιδοφόρο κατά τη γνώμη μου θα ήταν να είχαμε επιτυχία τόσο σε σχέση με την κατάσταση όσο και με το συστημικό πρόβλημα. Δηλαδή η επίλυση του ζητήματος με τη Τουρκία πρέπει να γίνει σε κάθε περίπτωση όχι στη Συρία αλλά στην Ουκρανία και στην Νεορωσία, καθώς η Τουρκία είναι μόνον ένα κομμάτι του παζλ της παγκόσμιας αντιπαράθεσης, και η επιθετικότητά της χάνει αμέσως τη σημασία της για την Ουάσιγκτον εάν εμείς κερδίσουμε τη νίκη στο πλησιέστερο μέτωπο. Χωρίς τη στήριξη της Ουάσιγκτον οι δυνατότητες της Τουρκίας συρρικνώνονται έως το επίπεδο κράτους η ισχύς του οποίου δεν συγκρίνεται με του ρωσικού. Πρέπει να παίζεις όχι εναντίον του παίκτη αλλά της τεχνικής των παικτών.
