H Άγκυρα ζήτησε και πέτυχε την προσθήκη όρου στη σύμβαση για την κατασκευή του δεύτερου πυρηνικού σταθμού που επιτρέπει τον εμπλουτισμό ουρανίου και την παραγωγή πλουτωνίου.Την απογοήτευση και την ανησυχία της για τα μέτρα ασφαλείας στις ερευνητικές εγκαταστάσεις αλλά και τους υπό κατασκευή πυρηνικούς σταθμούς της Τουρκίας εκφράζει η δημοσιογράφος Lale Kemal σε άρθρο της στην εφημερίδα Zaman με αφορμή την επίσκεψή της στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης (İTÜ).
H επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου με θέμα «Όπλα Μαζικής Καταστροφής και Πυρηνική Ενέργεια στη Μέση Ανατολή» που διεξήχθη μεταξύ 23-25 Ιουνίου με τους συνέδρους να εισέρχονται στις εγκαταστάσεις του ερευνητικού αντιδραστήρα TR1 χωρίς έλεγχο στις διαπιστεύσεις και η ξενάγηση να πραγματοποιείται χωρίς τον απαραίτητο προστατευτικό ρουχισμό με αιτιολογία ότι ο αντιδραστήρας βρισκόταν εκτός λειτουργίας εκείνη τη στιγμή
. Μάλιστα, ο καθηγητής πυρηνικής φυσικής Necmi Dayday που πραγματοποιούσε την ξενάγηση, δε δίστασε να αποκαλύψει στους συνέδρους πως τη δεκαετία του ΄60 το τεχνικό προσωπικό κολυμπούσε στη δεξαμενή του αντιδραστήρα TR-2 στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών και Εκπαίδευσης του Çekmece, αγνοώντας παντελώς τα μέτρα ασφαλείας! Αίσθηση ωστόσο προκάλεσε η επισήμανση του γνωστού καθηγητή Mustafa Kibaroğlu ότι το υπό κατασκευή πυρηνικό εργοστάσιο στο Akkuyu της Μερσίνης δεν θα ανήκει στο τουρκικό δημόσιο καθώς το έργο χρηματοδοτείται κατά 93% από την ρωσική Rosatom, η οποία σκοπεύει στο μέλλον να αναζητήσει επενδυτές για τη διαχείρισή του [1]. Η δήλωση αυτή πυροδότησε τη συζήτηση για το κατά πόσο υφίσταται ζήτημα κυριαρχίας με αρκετούς Τούρκους και ξένους συνέδρους, μεταξύ αυτών κι ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Yaşar Yakış, να επιχειρηματολογούν υπέρ την αναγκαιότητας συγκρότησης ενός διεθνούς συμβουλίου για την επόπτευση των τουρκικών πυρηνικών δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με τη Lale Kemal, η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να συμπεριλάβει εκπροσώπους από τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας στην υπό συγκρότηση επιτροπή διαχείρισης των τουρκικών πυρηνικών σταθμών δημιουργεί μείζον ζήτημα. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η αναφορά της δημοσιογράφου ότι η Σαουδική Αραβία πέτυχε να απαγορευτεί η δημοσιογραφική κάλυψη του εν λόγω συνεδρίου ώστε να αποτραπούν τυχόν αναφορές στα ΜΜΕ περί επιτάχυνσης του πυρηνικού της προγράμματος.
Το πυρηνικό πρόγραμμα της Τουρκίας
Η Τουρκία επέδειξε ενδιαφέρον για την ανάπτυξη πυρηνικής τεχνολογίας από τη δεκαετία του 1950 [2]. Συγκεκριμένα:
- Το 1956 ιδρύθηκε η Γενική Γραμματεία Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, υπαγόμενη στο γραφείο του πρωθυπουργού.
- Το 1962 τέθηκε σε λειτουργεία το Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών και Εκπαίδευσης στο Çekmece (ÇNAEM) της Κωνσταντινούπολης.
- Το 1974 αναβλήθηκαν τα σχέδια κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου στο Akkuyu της Μερσίνης λόγω της εισβολής στην Κύπρο.
- Το 1982 η Γενική Γραμματεία Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας αναδιοργανώθηκε σε Τουρκικό Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu: ΤΑΕΚ) και υπέγραψε πρωτόκολλα συνεργασίας με 36 καθηγητές των 16 πανεπιστημίων της χώρας. Παράλληλα συγκροτήθηκε η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που αποτελείται από τον πρόεδρο του ΤΑΕΚ και τους 3 αντιπροέδρους του, καθώς επίσης και από ένα μέλος από τα υπουργεία Άμυνας, Εξωτερικών και Ενέργειας-Φυσικών Πόρων.
- Το 1983 ο Turgut Özal επανέφερε στην επικαιρότητα των ζήτημα κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο αναβλήθηκε λόγω εξωτερικών πιέσεων και διαφωνιών σχετικά με τις υποδομές και τη λειτουργία του.
- Το 1996 προκηρύχθηκε διαγωνισμός για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου, χωρίς όμως να κατατεθεί καμία προσφορά. Ο διαγωνισμός επαναπροκηρύχθηκε το 1998 με προσφορές από ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γαλλία, Γερμανία και Καναδά αλλά κηρύχθηκε εκ νέου άγονος.
- Στις 17-10-2008 συγκροτήθηκε η Διεύθυνση Συνεργασίας στους Τομείς Πυρηνικής Συνεργασίας και Εκπαίδευσης με τα Τουρκόφωνα Κράτη (TUDNAEM), όπως Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και «ψευδοκράτος της Βόρειας Κύπρου».
- Στις 24-03-2009 η ισλαμική κυβέρνηση Erdoğan προκήρυξε σχετικό διαγωνισμό, ο οποίος ακυρώθηκε επειδή η προσφορά που κατατέθηκε δεν έγινε αποδεκτή.
- Στις 10-05-2010 ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Tayyip Erdoğan και ο πρόεδρος της Ρωσίας Dmitry Medvedev υπέγραψαν σύμβαση προϋπολογισμού $20 δισ. για την κατασκευή εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας τεσσάρων αντιδραστήρων συνολικής ισχύος 4.800 MW στο Akkuyu της Μερσίνας. Τα κεφάλαια για την κατασκευή του προέρχονται κατά 93% από Ρώσους επενδυτές και τη διαχείριση της λειτουργίας του αναλαμβάνει η Akkuyu NGS Elektrik Uretim Corp. που αποτελεί θυγατρική της ρωσικής Rosatom. Με βάση τις τελευταίες πληροφορίες, η κατασκευή του από την κοινοπραξία της ρωσικής Atomstroyexport και της τουρκικής Özdoğu θα ξεκινήσει το 2016 και οι τέσσερις αντιδραστήρες θα τεθούν διαδοχικά σε λειτουργία από το 2020 μέχρι το 2022. Στο πλαίσιο της διακυβερνητικής συμφωνίας, η Μόσχα ανέλαβε την εκπαίδευση 600 Τούρκων πυρηνικών επιστημόνων και τεχνικού προσωπικού αλλά και την παραλαβή των τουρκικών πυρηνικών αποβλήτων, τα οποία μετά από επεξεργασία θα της επιστραφούν.
- Στις 03-05-2013 ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Tayyip Erdoğan και ο Ιάπωνας ομόλογός του ομόλογός του Shinzo Abe υπέγραψαν σύμβαση προϋπολογισμού $22 δισ. για την κατασκευή του δεύτερου πυρηνικού σταθμού της Τουρκίας στην Σινώπη (Sinop) του Εύξεινου Πόντου μαζί με εγκαταστάσεις αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων. Η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού ανατέθηκε στην ιαπωνική Mitsubishi Heavy Industries Ltd. και τη γαλλική Areva που θα παράσχει τέσσερις αντιδραστήρες συνολικής ισχύος 4.800MW, οι οποίοι θα τεθούν διαδοχικά σε λειτουργία από το 2023 μέχρι το 2028 ενώ η διαχείριση λειτουργίας ανατέθηκε σε κοινοπραξία της Mitsubishi, της ITOCHU Co. και της γαλλικής GDF SUEZ. Σύμφωνα με δημοσίευμα της έγκριτης ιαπωνικής εφημερίδας Asahi Shimbun που επικαλείται ανώνυμο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών της Ιαπωνίας, η ισλαμική κυβέρνηση της Τουρκίας ζήτησε και πέτυχε εκ των υστέρων την προσθήκη όρου στη σύμβαση που επιτρέπει τον εμπλουτισμό ουρανίου και την εξαγωγή πλουτωνίου από χρησιμοποιημένο πυρηνικό καύσιμο.
Ψηφιακή απεικόνιση του πυρηνικού εργοστασίου στο Akkuyu, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της τουρκικής αρχιτεκτονικής με αποτέλεσμα οι 4 αντιδραστήρες να ομοιάζουν με οροφές …ισλαμικού τεμένους.
Σημειώνεται ότι η Τουρκία διαθέτει 9.129 τόνους ουρανίου και 380.000 τόνους θορίου, τα οποία υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμο στους πυρηνικούς αντιδραστήρες [4]. Μετά την υπογραφή συμφωνίας για τον πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο, ο υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων Taner Yıldız έδωσε εντολή στην αρμόδια Διεύθυνση Έρευνας Μεταλλευμάτων για επανεκκίνηση των εργασιών ανεύρευσης και εξόρυξης ουρανίου που είχαν διακοπεί από το 1990.
Επέκταση βεληνεκούς των βαλλιστικών βλημάτων των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων
Στη στρατιωτική παρέλαση της 30ης Αυγούστου 2007, οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις παρουσίασαν για πρώτη φορά το Βαλλιστικό Βλήμα Βραχέος Βεληνεκούς (SRBM) J-600Τ Yildirim («Αστραπή») βεληνεκούς 152 km. Συνολικά παρήλασαν τρεις εκτοξευτές F-600T ακολουθούμενοι από ισάριθμα οχήματα αναχορηγίας, όλα σε φορτηγά υψηλής ευκινησίας MAN 26.372 (6×6), με τις επιγραφές των οχημάτων να αναφέρουν ως χρονολογία παραγωγής τον Μάρτιο του 2001. Επίσημα η Τουρκία δήλωσε τον Μάρτιο του 2007 στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΟΗΕ (United Nations Register of Conventional Arms) ότι διαθέτει συνολικά 6 οχήματα εκτόξευσης και 97 βλήματα Yildirim, ωστόσο σύμφωνα με άλλες πηγές ο αριθμός των εκτοξευτών ανέρχεται σε 36 και το απόθεμα των Yildirim σε 100. Μία πυροβολαρχία των 6 εκτοξευτών F-600T με ισάριθμα βλήματα και οχήματα αναχορηγίας παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη στρατιωτική παρέλαση της 30ης Αυγούστου 2009.
Στο περιοδικό Savunma ve Havacilik (τεύχος 124/2007) παρουσιάστηκαν λεπτομέρειες για το σχέδιο επέκτασης βεληνεκούς των τουρκικών βαλλιστικών βλημάτων από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία με στόχο επίτευξη βεληνεκούς 500km μέχρι το 2008 και 1.000km το 2009. Από τα μέχρι σήμερα γνωστά στοιχεία, τον Μάρτιο του 2008 εκτελέσθηκε βολή της βελτιωμένης έκδοσης J-600Τ Yildirim II στο Πεδίο Bολής Sile της Ανατολικής Θράκης, στην οποία καταγράφηκε μέγιστο βεληνεκές 350km αν και ως επιχειρησιακό βεληνεκές αναφέρονται τα 280km.
Με δηλώσεις του στις 13 Ιανουαρίου 2012, ο επικεφαλής του Κέντρου Επιστημονικών και Τεχνολογικών Ερευνών (TÜBİTAK), Yücel Altınbaşak γνωστοποίησε ότι εκτελέστηκε δοκιμαστική βολή πυραυλικού συστήματος βεληνεκούς 500 km, το οποίο επέδειξε Πιθανό Κυκλικό Σφάλμα (CEP) 5m, χωρίς όμως να διευκρινιστεί ο τύπος. Η δήλωση αυτή προκάλεσε σύγχυση καθώς έγινε λίγο μετά τη συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιστήμης & Τεχνολογίας της 28ης Δεκεμβρίου 2011, κατά την οποία ο πρωθυπουργός Tayyip Erdoğan, αφού αναφέρθηκε στο παράδειγμα του Ιράν, ζήτησε επίσημα την έναρξη προγράμματος για την ανάπτυξη Βαλλιστικών Βλημάτων Μέσου Βεληνεκούς (MRBM) ενώ παράλληλα είχε προηγηθεί στις 9 Αυγούστου του 2011 η πρώτη δοκιμαστική βολή του αεροεκτοξευόμενου βλήματος SOM από μαχητικό αεροσκάφος F-4E/2020 της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας, το οποίο έπληξε επιτυχώς το στόχο του σε απόσταση 185km.
Εκτοξευτής F-600T με Βαλλιστικό Βλήμα Βραχέος Βεληνεκούς (SRBM) J-600T Yildirim σε γωνία ανύψωσης 50 μοιρών. Η 58η Ταξιαρχία Πυροβολικού με έδρα το Polatli της Άγκυρας διαθέτει συνολικά 6 Πυροβολαρχίες με ισάριθμούς εκτοξευτές.
Σε κάθε περίπτωση, ο Τουρκικός Στρατός πραγματοποίησε μαζικές δοκιμαστικές βολές πυραύλων διαφόρων διαμετρημάτων το διήμερο 30-31 Μαίου 2012 στο νέο πεδίο βολής της Σινώπης που κατασκευάστηκε σε συνεργασία με την εταιρεία Roketsan. Σύμφωνα με τουρκικές πηγές, εκτελέσθηκαν συνολικά 7 βολές βαλλιστικών βλημάτων με βεληνεκή από 40 έως 280km, γεγονός που επιβεβαιώνει την ανάπτυξη βελτιωμένης έκδοσης J-600Τ Yildirim ΙΙ. Σημειώνεται ότι μέχρι σήμερα οι επίγειες δοκιμές πυραυλικών συστημάτων εκτελούνταν στα πεδία βολής Sile και Κarapinar που υπάγονται στο Ίδρυμα Έρευνας & Ανάπτυξης Αμυντικής Βιομηχανίας (SAGE) ενώ οι πλέον διαβαθμισμένες δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα στις καλά φυλασσόμενες εγκαταστάσεις στο Lalahan, 30km έξω από την Άγκυρα, μεγάλο μέρος των οποίων είναι υπογειοποιημένες. Σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τα Yildirim Ι είναι η υιοθέτηση οχημάτων εκτόξευσης εγχώριας σχεδίασης τύπου ΒΜC 525-44 (8×8) αντί των MAN 26.372 (6×6).
Τουρκικές επιδιώξεις
Σε μια προσπάθεια να προκαταλάβει πιθανή διεθνή αντίδραση, η Άγκυρα διαρρέει ότι τo νέο βλήμα Yildirim II έχει επιχειρησιακό βεληνεκές 280km και ως εκτούτου δεν παραβιάζει τις προβλέψεις της Συνθήκης MTCR για μέγιστο επιτρεπόμενο βεληνεκές 300km με βάρος πολεμικής κεφαλής 500kg. Ωστόσο, ο υπουργός Επιστημών, Βιομηχανίας και Τεχνολογίας Fikri Işık άφησε πρόσφατα ανοικτό το ενδεχόμενο αποχώρησης της Τουρκίας από την Συνθήκη MTCR με πρόσχημα τους περιορισμούς που αυτή θέτει στις εξαγωγικές προοπτικές της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας [5].
Υπενθυμίζεται ότι η ανάπτυξη βλημάτων με τόσο μεγάλα βεληνεκή αποτελεί σοβαρότατη ένδειξη περί αναπτύξεως πυρηνικών όπλων καθώς βλήματα συμβατικής γόμωσης με τέτοια βεληνεκή έχουν περιορισμένη επιχειρησιακή αξία σε σύγκριση με το κόστος ανάπτυξης και κατασκευής τους. To ενδεχόμενο αυτό βρίσκει σύμφωνη την τουρκική κοινή γνώμη καθώς σύμφωνα με δημοσκόπηση που διενεργήθηκε τον Μάρτιο του 2012 για λογαριασμό του Κέντρου Οικονομικών Μελετών και Διεθνούς Πολιτικής (Edam) σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.500 ατόμων και στο ερώτημα αν η Τουρκία πρέπει να προχωρήσει στην ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ή να υπολογίζει στην προστασία του ΝΑΤΟ, σε περίπτωση που το Ιράν αποκτήσει αυτήν την τεχνολογία:
- το 54% των ερωτηθέντων απάντησε ότι η Τουρκία πρέπει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
- το 8,2% των ερωτηθέντων θεωρεί επαρκή την πυρηνική αποτροπή του ΝΑΤΟ και τάσσεται κατά της απόκτησης πυρηνικών όπλων
- το 34,8% των ερωτηθέντων αντιτίθεται κατηγορηματικά στην απόκτηση από τη χώρα τους πυρηνικής τεχνολογίας για στρατιωτικούς σκοπούς.
Στο ερώτημα εάν η Άγκυρα προτίθεται να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας Milliyet στις 23-11-2009 ανέφερε τα ακόλουθα:
«Η Τουρκία είναι μια μουσουλμανική χώρα. Η πρώτη μουσουλμανική χώρα παγκοσμίως που κατασκεύασε εργοστάσιο παραγωγής πυρηνικής ενέργειας είναι το Πακιστάν, το οποίο αμέσως μετά κατασκεύασε ατομική βόμβα. Η δεύτερη μουσουλμανική χώρα που κατασκεύασε εργοστάσιο παραγωγής πυρηνικής ενέργειας είναι το Ιράν, το οποίο εισήλθε στη διαδικασία κατασκευής ατομικής βόμβας. Η Τουρκία, η οποία αποτελεί μια χώρα κλειδί στη Μέση Ανατολή, αν κατασκευάσει εργοστάσιο παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, είναι σαφές ότι θα επιχειρήσει να κατασκευάσει ατομική βόμβα».
Συμπερασματικά, η πυρηνική επιλογή (nuclear option) της Τουρκίας εδράζεται στο κλασσικό δίλημμα ασφαλείας που θα αντιμετωπίσει η γείτονα την επομένη μιας ιρανικής πυρηνικής δοκιμής. Υπό αυτό το πρίσμα, οι διαπραγματεύσεις της Τεχεράνης με την ομάδα P5+1 (ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία, Κίνα και Γερμανία) θα πρέπει να οδηγήσουν σε οριστική συμφωνία για το ζήτημα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος ώστε οι πυρηνικές επιδιώξεις της Τουρκίας να περιορισθούν στην επίλυση του ενεργειακού της προβλήματος.
—
Σημειώσεις:
Σημειώσεις:
[1] Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Okan, Mustafa Kibaroğlu, είχε υποστηρίξει το 2004 σε ομιλία του στην Ακαδημία Πολέμου ότι η Τουρκία δεν χρειάζεται να αποκτήσει πυρηνικό οπλοστάσιο για να καταστεί περιφερειακή υπερδύναμη.
[2] Πλήρες χρονολογικό ιστορικό και πληροφορίες στα άρθρα του Χρήστου Μηνάγια «Οι τουρκο-ρωσικές σχέσεις και η πυρηνική ενέργεια» και «Πυρηνική ενέργεια και πυρηνικά όπλα στην Τουρκία»,geostrategy.gr
[3] Japan’s energy pact with Turkey raises nuclear weapons concerns,http://ajw.asahi.com/article/behind_news/AJ201401070060
[4] Για χάρτη με τις περιοχές της Τουρκίας όπου υπάρχουν αποθέματα ουρανίου και θορίου βλ. Χρήστος Μηνάγιας, Η γεωπολιτική στρατηγική και η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας, εκδ. Τουρίκη, Αθήνα 2010, σελ. 248.
[5] Is Turkey planning to bypass global ammunition regime?, http://www.hurriyetdailynews.com/is-turkey-planning-to-bypass-global-ammunition-regime.aspx?pageID=238&nID=65669&NewsCatID=483
