Σε ώρες ελληνοτουρκικής έντασης, τα ΜΜΕ οφείλουν να είναι συγκρατημένα και να αποφεύγουν τις πολλές νουθεσίες. Γιατί ο εκάστοτε ένοικος του Μαξίμου βασίζεται, πολύ συχνά, σε προνομιακή, εμπιστευτική ενημέρωση για αθέατες εξελίξεις που φωτίζουν διαφορετικά τη διπλωματική και αμυντική πραγματικότητα. Κατά αντίστοιχο τρόπο, ο εκάστοτε πρωθυπουργός οφείλει να πολιτεύεται, σχεδόν καθημερινά, με το βλέμμα αναγκαστικά στραμμένο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ακόμα κι αν επιθυμεί να δώσει προτεραιότητα σε άλλα θέματα.
Η Ελλάδα είναι το μοναδικό κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ που αντιμετωπίζει στρατιωτική απειλή από μία χώρα που είναι τυπικά σύμμαχος και υποψήφιος εταίρος αντίστοιχα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρίσκεται από την αρχή της πρωθυπουργικής θητείας του παγιδευμένος σε μία προσωπική αντίφαση και ιστορική ειρωνεία. Ενώ είναι γνωστό ότι είχε πάντα προτίμηση στα θέματα της οικονομίας και της “ήπιας πολιτικής”, όπως το περιβάλλον, βρίσκεται αντιμέτωπος με κρίση ιστορικών διαστάσεων στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο.
Επίσης, ενώ όσοι τον γνωρίζουν επί μακρόν έχουν προσωπική αντίληψη για την ικανότητά του να μελετά βαθιά και γρήγορα τους υπηρεσιακούς φακέλους, ο ίδιος έχει παραδεχθεί (σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις του προς ελληνικά και ξένα δίκτυα) ότι δεν είχε αντιληφθεί στις πραγματικές τους διαστάσεις, ούτε το Μεταναστευτικό ούτε την οξύτητα των ελληνοτουρκικών. Λες και η Ελλάδα ήταν ποτέ Λουξεμβούργο που συνορεύει με το Βέλγιο, τη Γαλλία και τη Γερμανία!
Αντιφατικές κινήσεις
Σ’ αυτό το αντιφατικό πλαίσιο, οι παροικούντες την κυβερνητική Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι ο πρωθυπουργός περιέπεσε σε πολλά λάθη που οι συνέπειές τους αποδεικνύονται σωρευτικά αρνητικότατες για τους συσχετισμούς Αθήνας-Άγκυρας. Αν πολιτευόταν διαφορετικά, τα πράγματα δεν θα είχαν φθάσει στη σημερινή κατάσταση, όπου όλα κρέμονται από μία κλωστή. Μεταξύ άλλων, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μετέβη στην πρώτη συνάντηση με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον ΟΗΕ, το Σεπτέμβριο 2019, με ανεπαρκές προσωπικό επιτελείο (δεν είναι τυχαίο ότι αντικατέστησε τρία μέλη του αργότερα).
Εμφανίστηκε –και μετά από αυτήν– πεπεισμένος για μία νέα αρχή στα ελληνοτουρκικά, παρότι ο “σουλτάνος” έθεσε πιεστικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων και αξιώσεων για τη Θράκη, οι οποίες είχαν τεθεί το Φεβρουάριο 2019 προς τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα και επανελήφθησαν αυτές τις ημέρες προς τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια. Πιο ωμή παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας, σε αντίθεση και με τη Συνθήκη της Λωζάννης, μάλλον δεν έχει υπάρξει στην ιστορία των διμερών σχέσεων από το 1923.
Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο 2019, λέγεται πως τα μέλη της αμερικανικής αντιπροσωπείας, που συνόδευαν τον υπουργό Εξωτερικών Μάικ Πομπέο στην Αθήνα, εξεπλάγησαν από την αξιολόγηση που έκανε ο Έλληνας πρωθυπουργός για τον Τούρκο πρόεδρο. Αν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατήγγειλε τον τουρκικό εκβιασμό στο Μεταναστευτικό, φέρεται να χαρακτήρισε «ανασφαλή» τον Ερντογάν και να μην εξέφρασε τόσο μεγάλη ανησυχία για επικείμενες απειλητικές κινήσεις του. Ίσως γι’ αυτό, ένα μήνα αργότερα, τα πράγματα έγιναν χειρότερα.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης υποβάθμισε τις συγκεκριμένες πληροφορίες που υπήρχαν από τις 5 Νοεμβρίου 2019 για την υπογραφή των τουρκολιβυκών μνημονίων. Αντί να αναλάβει επείγουσες πρωτοβουλίες στον ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και τις ΗΠΑ, προτίμησε να περάσει ένα ιδιωτικό τριήμερο στο Λονδίνο (15-17 Νοεμβρίου), αδρανώντας διπλωματικά, μέχρι την ανακοίνωση υπογραφής των μνημονίων στις 27 Νοεμβρίου 2019.
Οι αποστάσεις από τον Δένδια
Ακολούθησαν ορθοί χειρισμοί (γεγονότα του Έβρου το Μάρτιο 2020), αλλά και μείζονες αστοχίες, με κορυφαία την άτυπη συμφωνία των διπλωματικών συμβούλων Ελένης Σουρανή και Ιμπραχήμ Καλίν στο Βερολίνο, τον Ιούλιο 2020,που δρομολόγησε ελληνοτουρκικό διάλογο, χωρίς εγγυήσεις συμμόρφωσης της Άγκυρας προς στοιχειώδεις αρχές του Διεθνούς Δικαίου.
Το δε περασμένο Αύγουστο, υπήρξε διάσταση απόψεων Μαξίμου και υπουργείου Εξωτερικών για τον ακριβή χρόνο κοινοβουλευτικής κύρωσης της Συμφωνίας Ελλάδας-Αιγύπτου για μερική οριοθέτηση της ΑΟΖ. Έγκυρες πηγές βεβαιώνουν πως ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας και αργότερα και η καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ επέκριναν την Αθήνα για υπονόμευση των πρωτοβουλιών τους, μέσω της κύρωσης, προκαλώντας προβληματισμό στο Μαξίμου.
Σταδιακά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης άρχισε να τηρεί μεγαλύτερες αποστάσεις από το Νίκο Δένδια, δηλώνοντας για την επανάληψη των διερευνητικών συνομιλιών, στα μέσα Οκτωβρίου 2020, ότι «αυτή τουλάχιστον είναι η διαβεβαίωση που είχα από τον υπουργό Εξωτερικών» και εκφράζοντας έκπληξη για τη νέα έξοδο του Oruc Reis. To τουρκικό ερευνητικό σκάφος παραβίασε την ελληνική υφαλοκρηπίδα και ο υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης έκανε δήλωση υποταγής για τα έξι μίλια. Έτσι, η Αθήνα διολίσθησε (μετά από νέες επικοινωνίες Σουρανή-Καλίν) στην απώλεια του διπλωματικού όπλου της επιβολής κυρώσεων (ή ακόμα και απειλής κυρώσεων) στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια στις 11 Δεκεμβρίου 2020 και 25 Μαρτίου 2021.
Η εξέλιξη είναι γνωστή, καθώς –από τον Ιανουάριο μέχρι προχθές– υλοποιήθηκε η συμφωνία Σουρανή-Καλίν. Προέβλεπε διαδοχικά τις διερευνητικές, τις πολιτικές διαβουλεύσεις (σε επίπεδο γενικών γραμματέων των υπουργείων Εξωτερικών) και συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών με παράλληλη εξέταση στρατιωτικών ΜΟΕ (μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης). Είναι είδος ΜΟΕ συμφωνήθηκε στο ΝΑΤΟ, με τη μελλοντική λειτουργία απευθείας γραμμής επικοινωνίας των κέντρων επιχειρήσεων των Γενικών Επιτελείων (με σημαντικές εκκρεμότητες να παραμένουν) εν αναμονή και πιθανών διμερών διευθετήσεων.
Οι παρεμβάσεις των πρώην πρωθυπουργών
Τις τελευταίες εβδομάδες, το πλήθος των ατυχών εξωτερικών επιλογών τροφοδοτεί και εσωτερικό πολιτικό άγχος στον Κυριάκο Μητσοτάκη μετά τη βαρύνουσα παρέμβαση του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή, ο οποίος υπενθύμισε ότι μοναδικό θέμα συζήτησης με την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ. Όχι, γενικά, οι θαλάσσιες ζώνες, όπως ανεξήγητα επιμένει σε στυλ Σημίτη το Μαξίμου, εννοώντας και το εύρος των χωρικών υδάτων και περιπλέκοντας ακόμη και τεχνικά ζητήματα (π.χ. κλείσιμο των κόλπων με γραμμές βάσης).
Κάπου στη γωνία, αναμένει (ή ανέμενε) τον Κυριάκο Μητσοτάκη και ο άλλος πρώην πρωθυπουργός, ο Αντώνης Σαμαράς, που θα χρειαστεί, προφανώς, να αναπροσαρμόσει την τακτική του. Οι επισημάνσεις του Αντώνη Σαμαρά για τις διερευνητικές συνομιλίες με την Τουρκία, καλύφθηκαν από τις πιο ουσιαστικές και δυναμικές δηλώσεις του Κώστα Καραμανλή, ενώ πια τις ξεπερνά και η δημόσια αντιπαράθεση του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών με τον ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Τώρα, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κάποιος με τη γραμμή Δένδια, το καταλυτικό γεγονός είναι ότι πραγματοποίησε, σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, διπλό άλμα. Το πρώτο άλμα αφορά τις καθαυτές ελληνοτουρκικές σχέσεις, με την Αθήνα να δηλώνει ότι τάσσεται υπέρ του διαλόγου, υπό την προϋπόθεση σεβασμού της εθνικής κυριαρχίας. Την δε Άγκυρα να ζυγίζει τις επόμενες κινήσεις της, χωρίς να αποκλείεται επικίνδυνη κλιμάκωση μέσω γεωτρήσεων, ή και στρατιωτικών κινήσεων.
Το δεύτερο άλμα αφορά τις ενδοκυβερνητικές και ενδοκομματικές σχέσεις στη ΝΔ, με την εδραίωση νέου κέντρου ισχύος υπό το Νίκο Δένδια που πλέον φέρει, θέλοντας και μη, τον τίτλο του “δελφίνου”. Ακριβώς σε αυτό το σημείο, στην ισορροπία μεταξύ πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών, θα κριθεί μεγάλο μέρος των πολιτικών και διπλωματικών εξελίξεων τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Αυτοκαταστρέφεται το Μαξίμου
Το Μέγαρο Μαξίμου, που αυτοκαταστρέφεται με τη διαρκή εμμονή του στην επικοινωνιακή διάσταση αντί της ουσίας, προδόθηκε με τη βιαστική διαρροή στα ΜΜΕ, ότι η στάση Δένδια ήταν προσυμφωνημένη με τον πρωθυπουργό. Προς τι η υπόμνηση αυτονόητων πραγμάτων, αφού ήταν γνωστό ότι οι Κυριάκος Μητσοτάκης και Νίκος Δένδιας είχαν συσκεφθεί πριν από τη μετάβαση του υπουργού Εξωτερικών στην Άγκυρα. Άλλωστε, αν υπήρχε διαφωνία για τα διαδραματισθέντα στην τουρκική πρωτεύουσα, ο υπουργός θα έπρεπε να έχει αποπεμφθεί αμέσως από τον πρωθυπουργό. Προφανέστατα, οι “Ηρακλείς του Στέμματος” στο Μαξίμου ανησύχησαν ότι ο υπουργός Εξωτερικών θα σαρώσει σε δημοτικότητα μέσα σε λίγες ώρες, όπως και συνέβη.
Στην Άγκυρα έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Σίγουρα το μετεκλογικό, από τον Ιούλιο 2019, ή ίσως ένα ακόμα μεγαλύτερο από το Νοέμβριο 2002, όταν ο Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε πρώτη φορά την Αθήνα. Τώρα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρίσκεται ενώπιον της μεγάλης ευθύνης χάραξης μίας ανανεωμένης στρατηγικής και τακτικής. Με ειλικρινή διμερή διάλογο, διασφάλιση της ειρήνης και ηρεμίας στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο και χωρίς μισόλογα ή υπαινιγμούς περί “θαλάσσιων ζωνών” και πολλών διμερών εκκρεμοτήτων.
Η κλεψύδρα αδειάζει. Αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν βιαστεί, όλοι –με πρώτες τις ξένες κυβερνήσεις– θα πιστεύουν ότι υφίσταται κυβερνητική διγλωσσία, με διάσταση απόψεων μεταξύ πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών. Όπως συνέβη μεταξύ Κωνσταντίνου Καραμανλή και Γεωργίου Μαύρου στο Κυπριακό το 1974 (με ευθύνη του δευτέρου) και μεταξύ Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και Αντώνη Σαμαρά στο Μακεδονικό το 1992 (με ευθύνη του πρώτου). Ένα παρόμοιο λάθος από το σημερινό πρωθυπουργό θα έχει πολλαπλάσιες συνέπειες και μέγιστο –δυσβάσταχτο ή αβάσταχτο– ιστορικό βάρος.
