Το Σάββατο, 27 Φεβρουαρίου 2021 στις 9 μμ ώρα Ελλάδος πραγματοποιήθηκε διάλεξη μέσω διαδικτύου από τον επίτιμο Αρχηγό ΓΕΣ Στρατηγό ε.α. & τεως ΥΕΘΑ Φραγκούλη Σ. Φράγκο με θέμα τον ποντιακής καταγωγής Αλέξανδρο Υψηλάντη και την 200ή επέτειο της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η διάλεξη ήταν μια πρωτοβουλία του Ποντιακού Συλλόγου Παναγία Σουμελά Βοστώνης
Βιογραφικά στοιχεία:
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ποντιακής καταγωγής πρίγκιπας, γιος και εγγονός ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, στρατηγός του τσαρικού στρατού, αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας και πολιτικός αρχηγός της Επαναστάσεως του 1821, υπήρξε από τις πιο τραγικές και συνάμα ιερές μορφές του αγώνα
Ο Υψηλάντης γεννήθηκε το 1782 στην Κωνσταντινούπολη. Η ρίζα των Υψηλαντών βρίσκεται στην Τραπεζούντα του Πόντου και την αυτοκρατορική οικογένεια των Κομνηνών. Μετά την άλωση της Πόλης και της Τραπεζούντας, οι Κομνηνοί πρόσθεσαν στο επίθετό τους και το Υψηλάντης.
Πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, ανατράφηκε μέσα σε περιβάλλον που διαπνεόταν από έντονο πατριωτισμό. Κατατάχτηκε στο σώμα των εφίππων σωματοφυλάκων του τσάρου και διακρίθηκε στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα, ενώ στη μάχη της Δρέσδης το 1813, όταν πολεμούσε ως συνταγματάρχης σε ηλικία μόλις 21 έτους, έχασε το δεξί του χέρι.
Ο Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας και της Επανάστασης του 1821
Το πατριωτικό του συναίσθημα, η αγάπη στην πατρίδα, η προσήλωση στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, τον παρότρυναν να δεχθεί την πρόταση των τριών κορυφαίων της Φιλικής Εταιρείας (Ξάνθου, Τσακάλωφ και Σκουφά) να αναλάβει την ηγεσία της εταιρείας τον Απρίλιο του 1820 στην Πετρούπολη, σε ηλικία 28 χρονών. Του δόθηκε το ψευδώνυμο «Καλός» και τα αρχικά «α.ρ» για να υπογράφει τις επιστολές του.
Ως Γενικός Επίτροπος της Αρχής, της Φιλικής Εταιρίας, ανέλαβε την ευθύνη της οργάνωσης και προετοιμασίας του Αγώνα. Οκτώ μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων αποφάσισε την κήρυξη της επανάστασης.
Η Έναρξη της Επανάστασης «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ»
Ο ξεσηκωμός του 1821 άρχισε στις 24 Φεβρουαρίου με την προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ», στο Στρατόπεδο του Ιασίου της Μολδαβίας. Μετά ακολούθησε ο ξεσηκωμός στην Πελοπόννησο (Καλαμάτα, Καλάβρυτα, Τρίπολη), τον Μάρτιο του 1821. Ακούστε αποσπάσματα της προκήρυξης, από την οποία προκύπτουν το φρόνημα και η ιδεολογία των επαναστατών.
Στις 27 Φεβρουαρίου 1821 τελείται δοξολογία στο ναό των Τριών Ιεραρχών, στο Ιάσιο, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Βενιαμίν Κωστάκη. Ο Μητροπολίτης ευλόγησε τη σημαία, που από τη μία πλευρά είχε ομοίωμα του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης με το «Έν τούτω νίκα» και τον Σταυρό και από την άλλη τον φοίνικα με το «’Εκ της κόνεώς μου αναγεννώμαι». Ο Μητροπολίτης έδωσε στον Υψηλάντη το ξίφος και εκεί ο στρατός και ο αρχηγός τους έδωσαν τον όρκο για την ελευθερία της πατρίδας.
Την ίδια μέρα ο Μεγάλος Φιλικός υπέβαλε την παραίτησή του από τον Ρωσικό στρατό και μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου είχε συγκροτήσει στρατιωτικό σώμα, με βασικό πυρήνα τον Ιερό Λόχο.
Συγκρότησε τον Ιερό Λόχο από 500 εθελοντές, επιστήμονες, φοιτητές από πανεπιστήμια της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης, από το Βουκουρέστι, από την Τραπεζούντα, από το Ιάσιο, την Οδησσό, το Κίεβο, την Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη αλλά και από την Πίζα, την Τεργέστη, τις σχολές της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας.
Τα βασικά του σημεία το επιτελικό σχέδιο που προέκυψε, αν και λίγα πράγματα από αυτά υλοποιήθηκαν στην πορεία. Το σχέδιο αυτό δυστυχώς παρέμεινε ως επί το πλείστον στα χαρτιά:
1. Αμεση έναρξη της Επανάστασης, μιας και ο χρόνος πίεζε, η επικοινωνία ήταν αργόσυρτη και οι πρόκριτοι του Μωριά ανυπομονούσαν.
2. Εγκαιρη δρομολόγηση των «αποστόλων» της Εταιρείας προς όλες τις εσχατιές της τουρκοπατημένης Ανατολής αλλά και του Ελληνισμού της διασποράς, προκειμένου να προετοιμάσουν τον Αγώνα.
3. Επίκεντρο των επαναστατικών ενεργειών κηρύχθηκε η Πελοπόννησος με ταυτόχρονη κινητοποίηση στη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη. Στην τελευταία θα επιδιωκόταν η πυρπόληση του τουρκικού στόλου στον Κεράτιο Κόλπο, η παράλυση του οθωμανικού κρατικού μηχανισμού και ο θάνατος του σουλτάνου και
4. Αμεση μετάβαση του Αλέξανδρου Υψηλάντη μέσω Τεργέστης στη Μάνη και προσπάθεια προσεταιρισμού των Σέρβων.
Οι εργασίες της Συνέλευσης του Ισμαηλίου ολοκληρώθηκαν με την έκδοση στις 8 Οκτωβρίου 1820 της Προκήρυξης του Αλέξανδρου Υψηλάντη προς τους «απανταχού εις την Στερεάν της Ελλάδος και εις τας Νήσους του Αρχιπελάγους διατρίβοντες».
Το επιχειρησιακό αυτό σχέδιο έμελλε να αλλάξει πολύ σύντομα, διότι ο γενικός επίτροπος κατευθύνθηκε προς το Κισνόβιο, στο σπίτι της οικογένειάς του, όπου είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του, ενώ ο Ξάνθος παρέμενε στο Ισμαήλιο, όπου είχε μετακομίσει πρόσφατα η οικογένειά του από την Κωνσταντινούπολη και οι «απόστολοι» ξεκίνησαν πάραυτα μέσω του Γαλατσίου για να μεταφέρουν το εθνεγερτήριο μήνυμα.
Ετσι, στις 24 Οκτωβρίου, ο Υψηλάντης ματαίωσε το σχέδιο αυτό του Ισμαηλίου, εφόσον πληροφορήθηκε ότι θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη η διέλευσή του από την Αυστροουγγαρία εξαιτίας των έκτακτων μέτρων μετά την επανάσταση στη Νεάπολη και αποφάσισε να ξεκινήσει η Ελληνική Επανάσταση στις 15 Νοεμβρίου στις Παρίστριες Ηγεμονίες. Αλλά και το σχέδιο αυτό, ύστερα από λίγο, ματαιώθηκε εξαιτίας των οργανωτικών ελλείψεων και αδυναμιών, που παρατηρήθηκαν στην Πελοπόννησο και τη Μολδοβλαχία και η εξέγερση μετατέθηκε για την άνοιξη του 1821.
Ο Ιανουάριος του 1821 είναι γεγονός ότι κατακλύζεται από τις βαθιές και ριζοσπαστικές διεργασίες στο εσωτερικό της Φιλικής Εταιρείας, προοιωνίζοντας το μεγάλο προσδοκώμενο της παλιγγενεσίας των Ελλήνων. Ως εκ τούτου, στο κρίσιμο διάστημα των απαρχών της θυελλώδους εκείνης χρονιάς και της προετοιμασίας του Αγώνα η Εταιρεία των Φιλικών είχε προ πολλού εμπνευσθεί την ιδέα της εξέγερσης, είχε δημιουργήσει με πάθος τις προϋποθέσεις για τη συνάντηση των «αποφασισμένων» και είχε οικοδομήσει και τελικά προσφέρει την «κινητήρια δύναμη» της Επανάστασης στο αγωνιζόμενο έθνος!
Η Έναρξη των επιχειρήσεων και ο θάνατος του Υψηλάντη
Στις 4 Μαρτίου οι Έλληνες ναυτικοί εξοπλίζουν δεκαπέντε πλοία και στις 17 Μαρτίου ο Υψηλάντης υψώνει τη σημαία στο Βουκουρέστι, αντιμετωπίζοντας το στρατό τριών πασάδων στο Γαλάτσι, το Δραγατσάνι, τη Σλατίνα, το Σκουλένι και το Σέκο. Ο Ιερός Λόχος του Υψηλάντη καταστράφηκε στη μάχη του Δραγατσανίου στις 7/6/1821, και οι στρατιώτες άρχισαν να λιποτακτούν. Οργισμένος ο Υψηλάντης εξέδωσε προκήρυξη στην οποία χαρακτήριζε τους λιποτάκτες ανάνδρους.
Ο ίδιος (με τα δύο αδέλφια του) υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα και οι Αυστριακοί, για να τον παγιδεύσουν, τον εφοδίασαν με πλαστό διαβατήριο για να φύγει με το ψευδώνυμο Παλαιογενείδης. Λίγο μετά όμως τον συνέλαβαν, τον έκλεισαν στα ανθυγιεινά κελιά του μεσαιωνικού φρουρίου του Μουγκάτς στο οποίο υπέστη τα πάνδεινα, αφού ήταν γνωστή η σκληρή «μετερνιχική» πολιτική απέναντι σε επαναστάτες. Αποφυλακίστηκε με παρέμβαση του Τσάρου και με βαριά κλονισμένη την υγεία του, στις 24/11/1827. Πέθανε στη Βιέννη στις 19/1/1828, σε ηλικία μόλις 36 ετών, χωρίς να προλάβει να δει την ολοκλήρωση του σχεδίου του και να βαδίσει στα ελεύθερα ελληνικά χώματα…
Στη Βιέννη, σε ηλικία μόλις 36 ετών, στις 19 Ιανουαρίου 1828 εξομολογήθηκε, είπε το Πάτερ ημών, το Πιστεύω και έκανε το σταυρό του. Ύστερα ψιθύρισε «Θέλω να κοιμηθώ». Κι αποκοιμήθηκε για πάντα στην αγκαλιά της ιστορίας. Στον κόρφο της Ελλάδας, που τόσο αγωνίστηκε για την απελευθέρωσή της από τους τούρκους κατακτητές. Η ψυχή του ταξίδεψε στα ποντιακά ακρογιάλια και ανηφόρισε στα παρχάρια,χωρίς να προλάβει να δει την ολοκλήρωση του σχεδίου του και να βαδίσει στα ελεύθερα ελληνικά χώματα…
Μετά, πήρε το δρόμο για τα Υψηλά και από εκεί βρέθηκε στην Πόλη των Κωνσταντίνων. Στου Φαναριού τα καλντερίμια αναζήτησε την ελάχιστη ελπίδα, που παιδί φύσηξε εντός του, του γένους η Μεγάλη Ιδέα. Και αναπαύτηκε για πάντα…
Σήμερα η καρδιά του Αλέξανδρου βρίσκεται σε προθήκη στον Ιερό Ναό των Παμμεγιστών Ταξιαρχών στην Αθήνα, στην Στησιχόρου, πίσω από το προεδρικό μέγαρο και δίπλα η καρδιά του αδερφού του Γιώργου. Καμία τελετή με την παρουσία επισήμων.
Συμπεράσματα:
1). Ανεξάρτητα από την έκβαση του αγώνα, εκείνο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι ότι η εξέγερση ξεκίνησε από το Ιάσιο στις 24 Φεβρουαρίου με ηγέτη τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και ότι πυροδότησε τον γενικότερο ξεσηκωμό των Ελλήνων στη μητέρα πατρίδα μετά από ένα μήνα στις 25 Μαρτίου 1821.
2). Ακόμη ο αντιπερισπασμός, που προέβλεπε το σχέδιο, απέδωσε, αφού οι Οθωμανοί υποχρεώθηκαν να στείλουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στη Μολδοβλαχία, γεγονός που δημιούργησε ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την διεξαγωγή του Αγώνα στην Πελοπόννησο. Σ’ αυτό μάλιστα, στην επικράτηση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο συνέβαλε και η επανάσταση στη Μακεδονία υπό την ηγεσία του Εμμανουήλ Παπά, ο οποίος διέθεσε στον αγώνα ολόκληρη την τεράστια περιουσία του, τα 11 παιδιά του, τη σύζυγό του και την ίδια τη ζωή του.
3). Πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο Ρήγας Βελεστινλής προετοίμασε τον ξεσηκωμό, η Φιλική Εταιρεία οργάνωσε την επαναστατική υποδομή και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης υπήρξε ο αρχηγός της επανάστασης του 21.
