Γράφει η
Σοφία Βούλτεψη
Σταματήστε να λέτε τη μισή αλήθεια: Το παλιό γνωστό σύνθημα του γυναικείου κινήματος ταιριάζει περισσότερο από ποτέ στην εποχή του κορωνοϊού.
Όχι τυχαία! Οι στατιστικές έδειξαν ότι ο ιός έπληξε περισσότερο τους άνδρες από τις γυναίκες. Και αμέσως πρόβαλε ο επόμενος κίνδυνος για το Δεύτερο Φύλο, τίτλο που είχε διαλέξει η Σιμόν Ντε Μποβουάρ για το διασημότερο βιβλίο της, που έγινε η Βίβλος της γυναικείας απελευθέρωσης.
Γιατί; Μα επειδή και πάλι είπαμε την μισή αλήθεια. Η ολόκληρη είναι ότι ο ιός έστειλε μεν στα νοσοκομεία και, δυστυχώς, στον θάνατο περισσότερους άνδρες από γυναίκες, αλλά η πανδημία έπληξε περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες.
Σε όλα τα επίπεδα. Και κυρίως στο εργασιακό και σε αυτό της ενδοοικογενειακής βίας. Πρώτος χτύπησε από πέρσι το καμπανάκι ο ΟΗΕ, ορίζοντας το θέμα του φετινού εορτασμού της Ημέρας της Γυναίκας: «Γυναίκες και Ηγεσία: Προς ένα μέλλον ισότητας σε έναν Covid-19 κόσμο».
Και εδώ, καταβλήθηκε προσπάθεια να ακουστεί η μισή αλήθεια: Πρώτα ότι ο εγκλεισμός στον ίδιο χώρο, καθώς και η κατανάλωση αλκοόλ οδήγησε στην έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας σε όλον τον κόσμο.
Και μετά, ότι… η πανούκλα δεν εμπόδισε τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ και τον Ισαάκ Νεύτωνα να «γεννήσουν» τα σημαντικότερα έργα τους. Η απάντηση, φυσικά, είναι ότι κανένας από τους δυο δεν χρειάστηκε να κλειστεί στο σπίτι με τα παιδιά.
Η πανούκλα, ο Βασιλιάς Ληρ και ο νόμος της βαρύτητας
Τον καιρό της πανούκλας, που χτύπησε με σφοδρότητα την γηραιά Αλβιόνα το 1606, ο Σαίξπηρ ζούσε στο Λονδίνο ενώ η οικογένειά του στο Στράτφορντ. Όσο για τον Νεύτωνα, έζησε την επόμενη επιδημία πανούκλας το 1665, αλλά δεν παντρεύτηκε και δεν απέκτησε ποτέ παιδιά.
Στη Βρετανία, οι φεμινίστριες υποστηρίζουν πως αν Σαίξπηρ και Νεύτων είχαν υποχρεωθεί να εργάζονται από το σπίτι με τα σχολεία κλειστά και φροντίζοντας τα παιδιά, πρακτική πολύ διαδεδομένη στον καιρό του κορωνοϊού, τότε ούτε ο Βασιλιάς Ληρ θα είχε γραφτεί ποτέ, ούτε ο νόμος της βαρύτητας θα είχε ανακαλυφθεί!
Παρένθεση: Νεύτων και Σαίξπηρ χρησιμοποιούνται συχνά ως παραδείγματα όταν χρειάζεται να προβληθούν τα θέματα ισότητας. Μάλλον επειδή στον πρώτο αποδόθηκε μισογυνισμός επειδή δεν παντρεύτηκε ποτέ, ενώ πολλά από τα έργα του δεύτερου θεωρήθηκαν σεξιστικά. Είχε πει η Βιρτζίνια Γουλφ: «Φανταστείτε στη θέση του Σαίξπηρ να είχε γεννηθεί ένα εξίσου προικισμένο κοριτσάκι. Δεν θα κατάφερνε τίποτε. Θα έμενε στο σπίτι, θα μάθαινε να μαγειρεύει, να ράβει, θα έκανε παιδιά. Είναι αδύνατον να φανταστούμε πως θα έκανε σπουδές ίδιες με του Σαίξπηρ, πως θα γινόταν ηθοποιός και θεατρική συγγραφέας. Ο Σαίξπηρ δεν θα υπήρχε ποτέ».
Κλείνει η παρένθεση και επανέρχομαι στο κύριο θέμα μας.
Όλα δείχνουν ότι με το τέλος της πανδημίας θα χρειαστούμε μια νέα γενιά… rapid test: Αυτά που θα βοηθούν στην διάγνωση των βλαβών που προκλήθηκαν στις γυναίκες και στην ισότητα των δύο φύλων.
Οι γυναίκες αόρατες και στις πανδημίες
Το χειρότερο είναι ότι δεν έχουμε στοιχεία από τις προηγούμενες πανδημίες, καθώς ουδείς θεώρησε τόσο σημαντική την ανάγκη να διερευνηθούν σε βάθος οι συνέπειές τους στα θέματα ισότητας.
Στο βιβλίο της «Αόρατες Γυναίκες» η Βρετανή δημοσιογράφος και συγγραφέας Καρολάιν Κριάντο Πέρεζ σημείωσε ότι αν και για τους ιούς Έμπολα και Ζίκα γράφτηκαν 29 εκατομμύρια άρθρα και εργασίες, μόνο το 1% αφορούσε τις συνέπειες σε θέματα ισότητας των φύλων. Και ήδη από τον περσινό Μάρτιο υπογραμμίστηκε η ανάγκη να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος και σ’ αυτήν την πανδημία. Κυρίως επειδή οι οικονομικές πλευρές της θα αποδειχθούν περισσότερο σημαντικές από οποιαδήποτε άλλη.
Μέχρι στιγμής, η ανάλυση των επιδημιών υπήρξε πάντα ουδέτερη όσον αφορά στο φύλο, με αποτέλεσμα να χαθούν σημαντικά στοιχεία που θα χρησίμευαν στο μέλλον. Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι το γεγονός ότι στην πανδημία του κορωνοϊού, κατά τις κλινικές δοκιμές των εμβολίων, δεν μελετήθηκαν τυχόν συνέπειες στις έγκυες γυναίκες, με αποτέλεσμα αυτές να εξαιρεθούν των εμβολιασμών!
Το χειρότερο είναι ότι αυτή η συγκλονιστική παράλειψη θεωρήθηκε… φυσιολογική. Όλους αυτούς τους μήνες που συζητούσαμε για τα εμβόλια, αυτό που μονότονα ακούγαμε να επαναλαμβάνεται από ειδικούς και μη ήταν «α ναι, δεν συνιστάται το εμβόλιο στις εγκυμονούσες όχι επειδή υπάρχουν ενδείξεις κινδύνου, αλλά επειδή δεν μελετήθηκαν οι ενδεχόμενες αντενδείξεις»!
Συγκλονιστικό; Συγκλονιστικό να μην συνειδητοποιούμε καν και να θεωρούμε σχεδόν φυσιολογικό ότι την ώρα που δινόταν η μάχη για την ζωή παραβλεπόταν με τόση ελαφρότητα η ίδια η διαιώνισή της;
Ακόμη και η αναφορά σε περιπτώσεις γυναικών που είχαν προσβληθεί από κορωνοϊό όταν έφεραν στον κόσμο τα μωρά τους αναφερόταν σαν… υπονοούμενο. Κάτι σαν «τελικά δεν έχουν ανάγκη αυτές, είναι εφτάψυχες»!
Και μιλάμε για την μεγαλύτερη παγκόσμια πανδημία, που εκτός από ιατρική είναι και οικονομική! Μια πανδημία που απέδειξε πως η στρέβλωση βάσει της οποίας θεωρείται φυσιολογική η απασχόληση των γυναικών σε δευτερεύουσες εργασίες – οικιακές, φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων – τις κατέστησε πολύ πιο ευάλωτες. Οι περισσότερες έχασαν τη δουλειά τους λόγω της καραντίνας, είτε επειδή οι εργοδότες τους φοβούνταν την μετάδοση του ιού από πρόσωπα από το εξωτερικό περιβάλλον, είτε επειδή προτίμησαν να διασώσουν το μειωμένο εισόδημά τους, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες εργαζόμενες δουλεύουν από το σπίτι.
Τα σιωπηλά θύματα
Έτσι, αν προ πανδημίας οι γυναίκες έκαναν διπλές βάρδιες – το πρωί στη δουλειά και μετά στο σπίτι – τώρα βρέθηκαν υποχρεωμένες να… συμπτύξουν τις δύο βάρδιες σε μία από το πρωί ως το βράδυ.
Με λίγα λόγια, μια πανδημία μεγεθύνει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Και σ΄ όλον τον κόσμο η γυναικεία απελευθέρωση εξελίσσεται πάλι σε σιωπηλό θύμα.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ οι γυναίκες θα χρειαστεί να καταβάλουν τεράστιες προσπάθειες για να επανέλθουν στην ήδη προβληματική και στάσιμη κατάσταση που επικρατούσε πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας και για τα πρώτα είκοσι χρόνια του 21ου αιώνα.
Και μάλιστα ενώ έδωσαν αποτελεσματικά τον αγώνα από όποια θέση κι’ αν βρέθηκαν – ως μητέρες, ως επιστήμονες, ως εργαζόμενες, ως πολιτικοί. Αλλά και ως θύματα βίας. Η οπισθοδρόμηση κυριάρχησε σε όλους τους τομείς, αν και η γυναικεία συνεισφορά υπήρξε δυσανάλογα μεγάλη.
Αποδείχθηκε επίσης πως οι χώρες που χρησιμοποίησαν γυναίκες στην πρώτη γραμμή της μάχης σε επιστημονικό επίπεδο – μια από αυτές είναι και η Ελλάδα – είχαν μια περισσότερο αποτελεσματική αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης.
Και όμως, οι γυναίκες υπήρξαν οι μεγάλες χαμένες. Είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται, έχασαν τις δουλειές τους για να μείνουν στο σπίτι με τα παιδιά, βρέθηκαν αντιμέτωπες με την έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας έδωσε φέτος έμφαση σ’ αυτήν την γυναικεία υπερπροσπάθεια, στις γυναίκες που δούλεψαν με αυταπάρνηση σε κάθε πεδίο.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, το 5% των γυναικών σε όλον τον κόσμο έχασαν τη δουλειά τους στη διάρκεια της πανδημίας, έναντι 3,9% των ανδρών. Η ΔΟΕ επιβεβαίωσε επίσης ότι εκείνοι που έχασαν πρώτοι την δουλειά τους υπήρξαν οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης και με λιγότερες απολαβές. Και αυτές είναι κατά κανόνα οι γυναίκες.
Στο δεύτερο μισό του 2020 δε, οι γυναίκες έχασαν το 8,1% των εισοδημάτων τους, έναντι 5,4% των ανδρών.
Από την πλευρά του, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) έδωσε πρόσφατα στοιχεία για την επίδραση της κρίσης του κορωνοϊού σε θέματα ισότητας στην Ευρώπη. Και δεν διαφέρουν από αυτά άλλων οργανισμών: Οι γυναίκες χτυπήθηκαν περισσότερο και υπέστησαν κάθε μορφής βία, από την απώλεια της εργασίας ως την ενδοοικογενειακή.
Καθώς μάλιστα απασχολούνταν περισσότερο στις επιχειρήσεις που έκλεισαν, στην Ευρώπη ήδη από το πρώτο κύμα της πανδημίας τη δουλειά τους έχασαν 2,2 εκατομμύρια γυναίκες.
Και πάντα η ίδια διαπίστωση: Η Ευρώπη θα ανακάμψει από την κρίση μόνο αν οι πολιτικές ισότητας βρεθούν στο επίκεντρο και καταλάβουν μεγάλο μέρος του Ταμείου Ανάκαμψης.
Το χάσμα γίνεται γκρεμός
Με δεδομένο πως ήδη πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας έρευνες είχαν δείξει πως θα χρειάζονταν 257 χρόνια για να επιτευχθεί πλήρης εργασιακή ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, τώρα όλα δείχνουν πως το χάσμα θα διευρυνθεί ακόμη περισσότερο. Και το σπάσιμο της γυάλινης οροφής ακόμη πιο επίπονο.
Και φαίνεται ότι δεν υπήρξαν εξαιρέσεις. Αυτό το νέο κύμα διακρίσεων μελέτησε η Κάτια Ίβερσεν, που έχει χρηματίσει σύμβουλος για θέματα ισότητας του Γάλλου προέδρου Μακρόν και του Καναδού πρωθυπουργού Τριντό, ενώ πρόσφατα είχε περιληφθεί στον κατάλογο των είκοσι γυναικών με την μεγαλύτερη επιρροή σε θέματα πολιτικών ισότητας.
Σε άρθρο της που δημοσιεύθηκε στις 5 Μαρτίου, θυμήθηκε:
«Πριν από έναν χρόνο ακριβώς, μάζεψα τα αναγκαία από το γραφείο μου στη Νέα Υόρκη, αποχαιρέτησα τους συναδέλφους μου και έφυγα για το σπίτι, για μια καραντίνα που οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι θα κρατούσε μόνο δύο εβδομάδες».
Φυσικά, κράτησε πολύ περισσότερο. Και στη διάρκεια αυτής της χρονιάς, η Κάτια αφοσιώθηκε στην μελέτη των συνεπειών της πανδημίας στις γυναίκες. Διαπίστωσε πως οι ανισότητες πολλαπλασιάστηκαν με εξαιρετικά δυσανάλογο τρόπο σε βάρος τους.
Μαζί με όλες τις συναδέλφους της στον πλανήτη, έδωσε πραγματική μάχη για να φέρει το πρόβλημα στο προσκήνιο. Σήμερα, διαπιστώνει ότι οι γυναίκες βρέθηκαν εκτός κέντρου λήψης αποφάσεων για την πανδημία, ενώ συχνά η ρητορική επί του θέματος λειτούργησε ως υποκατάστατο της πραγματικής δράσης.
Η ειρωνεία είναι πως έχει μετρηθεί ότι ένας κόσμος ισότητας θα ήταν ένας καλύτερος κόσμος και από πλευράς υγείας και από πλευράς ευημερίας. Και αν δεν κάνουμε κάτι τώρα, τώρα που οι συνέπειες της πανδημίας έχουν πια γίνει ορατές, τότε το μέλλον μας θα είναι λιγότερο δίκαιο και περισσότερο ζοφερό.
