Γράφει ο Παντελής Σαββίδης* -
Με όρους συντηρητικούς και συγκρατημένους, αυτά που συμβαίνουν στο υπουργείο Εξωτερικών, θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν επικίνδυνη απαξίωση. Είναι κάτι πολύ χειρότερο. Υπονομεύουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης και άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Κάτι που για χώρες όπως η Ελλάδα, με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει με την Τουρκία, είναι εγκληματικό.
Για άλλη μια φορά η κυβέρνηση της χώρας νοιώθει την ανάγκη να αλλάξει, με νόμο μάλιστα, τον οργανισμό λειτουργίας του υπουργείου Εξωτερικών.
Θα αναρωτηθείτε, δεν έχει δικαίωμα; Έχει, βεβαίως. Αλλά όταν κάθε κυβέρνηση αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας ενός θεσμού, όπως το υπουργείο Εξωτερικών, κάτι σάπιο υπάρχει στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας. Και το σάπιο αυτό είναι ο απόλυτος κομματικός έλεγχος που οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να ασκήσουν στους κρατικούς θεσμούς. Ακόμη και σε αυτούς από τους οποίους εξαρτάται η ασφάλεια και η άμυνα της χώρας.Θα μπορούσε να βρεθεί ένας κοινός τόπος μεταξύ των κομμάτων, που θα διασφάλιζε την αποτελεσματική λειτουργία του υπουργείου. Χωρίς τα πειράματα που επιχειρεί κάθε κυβέρνηση. Με αλλαγές βασισμένες σε διεθνή πρότυπα που είχαν αποτέλεσμα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι καιροί άλλαξαν και ο τρόπος που ασκείται η διπλωματία και η εξωτερική πολιτική χρειάζεται προσαρμογή.
Αλλαγές, για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, έχουν κάνει στα υπουργεία εξωτερικών χώρες όπως η Σουηδία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία και άλλες. Υπάρχει, όμως, μια ουσιώδης διαφορά με τις αλλαγές που επιχειρεί το σχέδιο νόμου της ελληνικής κυβέρνησης: στις προαναφερθείσες χώρες οι αλλαγές βασίστηκαν στην αναβάθμιση του διπλωματικού προσωπικού. Στην ελληνική περίπτωση στην εξευτελιστική υποβάθμιση.
Αντί να καταστήσουν τους διπλωμάτες προσωπικότητες με κύρος που θα μπορέσουν να εκπροσωπήσουν τη χώρα στο εξωτερικό, τους υποβαθμίζουν σε δημοσιοϋπαλληλίσκους.
Βεβαίως, η τεχνολογία δίνει σήμερα δυνατότητες που άλλοτε δεν υπήρχαν. Και οι παρεμβάσεις στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να είναι θετικές. Αλλά, όχι σε βάρος του διπλωματικού προσωπικού. Ο διπλωμάτης, δηλαδή, η προσωπική επαφή δεν αντικαθίσταται. Τα ρομπότ μπορεί να σου προτείνουν σήμερα εναλλακτικές λύσεις. Αλλά οι άνθρωποι που γνωρίζουν θα αποφασίσουν.
Δίχως κομματικούς ινστρούχτορες
Σε μια εκδήλωση που έγινε πριν μερικούς μήνες στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όταν το Σκοπιανό βρισκόταν στην αποκορύφωσή του, ρώτησα τον διεθνούς φήμης Έλληνα επιστήμονα του ΜΙΤ Κωνσταντίνο Δασκαλάκη αν μπορεί μια τεχνητή νοημοσύνη να σου δώσει απάντηση στο ερώτημα: ποια είναι η καλύτερη δυνατή λύση στο Σκοπιανό που θα γίνει αποδεκτή και από τις δύο πλευρές και δεν θα προκαλέσει αντιδράσεις. Η απάντησή του ήταν: η Μακεδονία είναι Ελληνική.
Η ερμηνεία όσων τον άκουσαν ήταν πως κι οι μηχανές έχουν όρια και πως εκείνος που, ακόμη, αποφασίζει είναι ο άνθρωπος. Δεν μπορεί να διαμορφωθεί εξωτερική πολιτική και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να εφαρμοσθεί χωρίς τους διπλωμάτες. Αυτούς, λοιπόν, τους διπλωμάτες το σχέδιο νόμου της κυβέρνησης τους απαξιεί.
Με έπιασε κατάθλιψη όταν έβλεπα τον πρέσβη της Ελλάδας στο Μπακού να τον μαλώνει ο Αζέρος πρόεδρος. Και δεν υπήρξε καμιά επίσημη διαμαρτυρία. Η ενίσχυση της προσωπικότητας των Ελλήνων πρέσβεων από το ελληνικό κράτος και η υποστήριξή τους από τις ελληνικές κυβερνήσεις αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την αξιοπιστία και το κύρος της χώρας. Ε, αυτό, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα και υποβαθμίζεται και άλλο.
Είναι αλήθεια πως ο πολύπλοκος κόσμος μας χρειάζεται να ερμηνευτεί και να αντιμετωπιστεί με θεσμούς που θα βοηθούν το υπουργείο εξωτερικών. Θα βοηθούν, δεν θα υποκαθιστούν. Οι δεξαμενές σκέψης μπορεί να προτείνουν. Αλλά η σύνθεση των προτάσεων και η υλοποίηση αυτών που θα αποδεχθεί μια κυβέρνηση γίνεται από τους διπλωμάτες του υπουργείου Εξωτερικών. Όχι από κομματικούς ινστρούχτορες.
Πολιτικές δυσκολίες και νόμος 600 σελίδων
Αν και μέχρι σήμερα ο ελληνικός διπλωματικός κλάδος συντίθετο από ανθρώπους που κατά κανόνα είχαν ικανότητες, αν αυτές τις ικανότητες τις αμφισβητεί μια κυβέρνηση, η τα πολιτικά κόμματα, ας φροντίσουν να εκπαιδεύσουν έτσι τους διπλωμάτες τους ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις πολύ δύσκολες απαιτήσεις της εργασίας τους. Οι δυσκολίες στην προώθηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας δεν έχουν να κάνουν με τη διπλωματική υπηρεσία. Είναι πολιτικές. Είναι ζήτημα πολιτικών επιλογών και, κυρίως, οργάνωσης των θεσμών, όπως το υπουργείου. Είχε κάποια ελληνική κυβέρνηση –και πότε– χαράξει μακροχρόνια πολιτική ή, απλώς, περιμένει να ανάψει κάποια φωτιά και εκ των υστέρων τρέχει να σβήσει;
Η μόνη περίπτωση που υπήρξε χάραξη πολιτικής –αν και τότε διαφωνούσαν πολλοί με ορισμένες αναφορές του κοινού ανακοινωθέντος– ήταν στο Ελσίνκι. Και το αποτέλεσμα ήταν να ενταχθεί η Κύπρος στην ΕΕ που σημαίνει πως αν υπάρχει κυβερνητική βούληση, βρίσκονται και οι άνθρωποι, λειτουργούν και οι θεσμοί να την υλοποιήσουν. Αλλά και κάτι άλλο γενικό, που έχει σχέση με το σχέδιο νόμου, πριν μπούμε στην περιγραφή ορισμένων παθογενειών.
Ας υποθέσουμε πως είναι ανάγκη να γίνουν ορισμένες αλλαγές. Πρέπει αυτές να πάρουν τον ανελαστικό χαρακτήρα περιγραφής τους σε νόμο; Το σχέδιο νόμου, μαθαίνω, περιλαμβάνει 600 τόσες σελίδες. Αναφέρεται σε τρομερές λεπτομέρειες ανάξιες να περιγραφούν. Ξέρετε τι έλεγε κάποτε ο διαπρεπής συνταγματολόγος Αριστόβουλος Μάνεσης; "Τα καλά συντάγματα έχουν λίγα άρθρα"! Μόνο άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο που ασχολείται το υπουργείο Εξωτερικών πρέπει να συνέταξαν τον νόμο. Το πνεύμα και η φιλοσοφία του σχεδίου είναι εκτός πραγματικότητας.
Εξαφανίζουν τον διπλωματικό κλάδο
Τι κάνει, λοιπόν, και αυτό το νομοσχέδιο, όπως και οι παρεμβάσεις υπουργείου Εξωτερικών προηγούμενων κυβερνήσεων; Θα αναφέρω, μερικά, μόνο. Πρώτον, συρρικνώνει το υπουργείο: το συνολικό προσωπικό ανέρχεται σε 1600 άτομα. Από την επετηρίδα με ημερομηνία 11 Φεβρουαρίου 2020 φαίνεται να υπηρετούν στην εξωτερική υπηρεσία 303 διπλωμάτες επί συνόλου 515 εν ενέργεια διπλωματών. Δηλαδή, υπάρχουν 202 διπλωμάτες στην Κεντρική Υπηρεσία και 303 στην Εξωτερική Υπηρεσία. Η αποδεκτή, διεθνώς, αναλογία είναι 4 προς 1.
Σε όλα τα υποργεία Εξωτερικών αυτό ισχύει κατά κανόνα. Η αποστολή του διπλωμάτη είναι στο εξωτερικό, όχι στο εσωτερικό. Στην ουσία, με τον τρόπο αυτό, μειώνεται η δυνατότητα άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Αποχωρούν, λόγω συνταξιοδότησης, διπλωμάτες και δεν αντικαθίστανται. Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν 505 διπλωμάτες επί συνόλου 920 οργανικών θέσεων, δηλαδή, σχεδόν οι μισοί. Με τους ρυθμούς αυτούς, σε 10 χρόνια δεν θα υπάρχει διπλωματικός κλάδος.
Σε 142 ελληνικές αρχές, σε 85 κράτη, στις 5 ηπείρους υπηρετούν 303 διπλωμάτες. Εάν εξαιρεθούν οι Μόνιμες Αντιπροσωπείες στην ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΟΗΕ, ΟΑΣΕ κλπ και οι Πρεσβείες στις πρωτεύουσες των Μονίμων Μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας μαζί με την Άγκυρα, που είναι επαρκώς στελεχωμένες, όλες οι άλλες είναι υποστελεχωμένες και μόνο με τον πρέσβη, τον μηχανικό επικοινωνιών ή, ένα διοικητικό γραμματέα. Για ποια εξωτερική πολιτική μιλάμε; Το σύνολο του προσωπικού όλων των κλάδων του υπουργείου Εξωτερικών ανέρχεται στους 1.600 ενώ στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας 95.000. Για ποια αποτρεπτική δύναμη μιλάμε; Ενδεικτικά, το 2020 στην Πορτογαλία έδωσαν εξετάσεις και εισήλθαν 30 νέοι διπλωμάτες. Στην Ελλάδα κανείς. Δεν έγινε καν διαγωνισμός!
Προϋπολογισμός "δράμα" για την ελληνική διπλωματία
Δεύτερον, ο προϋπολογισμός του υπουργείου Εξωτερικών ανέρχεται στα 288.000.000 ευρώ. Απλώς, για μια στοιχειώδη σύγκριση, της Γερμανίας ανέρχεται στα 3 δισ. ευρώ ετησίως, ενώ του τουρκικού... αφήστε το καλύτερα. Από αυτά τα 288 εκατομμύρια:
- Καταβάλλονται, εθιμοτυπικά, τα έξοδα του Μαξίμου και της Προεδρίας στις επισκέψεις σε διάφορες χώρες.
- Πληρώνονται όλες οι πάγιες εισφορές σε ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ και στις άλλες διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας.
Στο υπουργείο απομένουν έτσι 150 εκατομμύρια, από τα οποία, 50 εκατομμύρια είναι έσοδα από τα προξενεία (βίζες κλπ). Τα βγάζει, με απλά λόγια το ίδιο. Μόνο από το Προξενείο Μόσχας υπήρχαν έσοδα προ κορονοϊού 12 εκατ. ευρώ. Δηλαδή, για το υπουργείο Εξωτερικών, διατίθενται 100 εκατομμύρια το χρόνο.
Τρίτον, η γραφειοκρατική διαδικασία είναι τεράστια, ακόμη και για το χαρτί τουαλέτας. Καμιά δυνατότητα επαφής με ξένους πρέσβεις η άλλα πρόσωπα που θα ενδιέφεραν για μια ανταλλαγή απόψεων, όπως π.χ. δημοσιογράφους. Δεν στέλνουν κονδύλια ούτε για την Εθνική Επέτειο. Καταρρέει η κτηριακή υποδομή στο εξωτερικό ενώ τα κτήρια που ανήκουν στο ελληνικό δημόσιο υφίστανται σοβαρές βλάβες και δεν αποκαθίστανται.
Αγοράσθηκαν κτήρια και εγκαταλείφθηκαν. Σε άλλες περιπτώσεις καταβάλλονται υπέρογκα ενοίκια με τα οποία θα είχαν αγορασθεί αξιοπρεπείς κατασκευές για να στεγάσουν τις διπλωματικές αντιπροσωπείες. Δεν τους νοιάζει. Ενδιαφέρονται, μόνο, για την ικανοποίηση των πολιτικών φιλοδοξιών τους. Η Νέα Δημοκρατία έδειχνε παλιά ενδιαφέρον για τη Διπλωματική Υπηρεσία. Τώρα, το ενδιαφέρον αυτό εξέλιπε.
Ράβε ξήλωνε στις διευθύνσεις
Τέταρτον, σχεδόν κάθε κυβέρνηση φροντίζει να αλλάζει τις αρμοδιότητες των διευθύνσεων. Πολλές φορές με επικίνδυνη λογική. Παίρνουν υπηρεσίες που χωρίστηκαν πριν χρόνια και τις επανενώνουν. Η διεύθυνση που ασχολείται με τα ελληνοαμερικανικά, είναι ευνόητο ότι έχει πολύ δουλειά να κάνει. Και, όμως, η Βόρεια και η Νότια Αμερική είναι στην ίδια διεύθυνση. Μπορεί κάποιος που ασχολείται με τις ΗΠΑ, να ασχολείται και με τη Λατινική Αμερική;
Έχουν, ως αντικείμενο, κάποια σχέση η Βόρεια με τη Νότιο Αμερική. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής αγαπούν την Ελλάδα. Δεν έχουν μουσουλμανικό στοιχείο και η στάση τους είναι πολύ θετική και για την Ελλάδα και στο Κυπριακό. Υπάρχει κάποιος λόγος να υποβαθμίζεται το ενδιαφέρον γι' αυτές τις χώρες; Διότι η συνένωσή τους με τις ΗΠΑ αυτό θα σημάνει.
Ο κ. Κοτζιάς, στον οποίο αποδίδεται η έναρξη αποδόμησης του υπουργείου, ίδρυσε, τουλάχιστον, μια ειδική διεύθυνση για την Κίνα. Πολύ σωστά. Και, όμως, την καταργούν. Υπάρχει διεύθυνση για τη Ρωσία (στην οποία περιλαμβάνονται και οι χώρες της Κοινοπολιτείας) και δεν υπάρχει για την Κίνα την οποία εντάσσουν σε μια ενιαία διεύθυνση με ολόκληρη την Ασία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Υπάρχει λογική σ αυτήν την οργάνωση; Μπορεί ένα υπουργείο Εξωτερικών να μην εστιάζει, αποκλειστικά με μια διεύθυνση, στην ανερχόμενη δύναμη παγκοσμίως;
Ακόμη και την Τουρκία επιχείρησαν να εντάξουν, σε προηγούμενο οργανόγραμμα, σε μια ενιαία διεύθυνση που θα ασχολείται με τη Μέση Ανατολή. Εδώ, πια, σηκώνει κανείς τα χέρια ψηλά. Το επιχείρημα ότι η πολιτική της Τουρκίας εστιάζει στη Μέση Ανατολή και κατά συνέπεια χρειάζεται μια ενιαία διεύθυνση που θα την παρακολουθεί είναι έωλο. Μόνο στη Μέση Ανατολή εστιάζεται η πολιτική της Τουρκίας; Και από την άλλη, όλες οι χώρες έχουν μια αλληλεξάρτηση. Θα δημιουργηθεί μια μόνο, διεύθυνση;
Τέτοια απαξίωση από τον υπουργό;
Πέμπτον, ο υπουργός δεν βλέπει κανένα πρέσβη. Απαξιεί; Ο υπουργός διαμορφώνει μόνος εξωτερική πολιτική. Με τους στενούς συνεργάτες του. Και, καλά, δεν τον βλέπουν οι πρέσβεις στην Κεντρική Υπηρεσία. Αλλά να μην συναντάται και με τους πρέσβεις στο εξωτερικό από τους οποίους και θα πληροφορηθεί τι γίνεται και θα ακούσει την άποψή τους; Έχει η Ελλάδα, αυτήν την περίοδο, την πολυτέλεια να δημιουργεί σύγχυση και να απαξιεί την Διπλωματική Υπηρεσία της;
Η αντιμετώπιση της Τουρκίας σε θεσμικό επίπεδο θα βασιστεί στα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας και σε μια καλή υπηρεσία διεθνούς προβολής των θέσεων της χώρας. Πως είναι δυνατόν ο υπουργός να χαράσσει πολιτική όταν δεν διαβάζει την ενημέρωση και τις εκτιμήσεις που κάνουν οι πρέσβεις από τις χώρες που είναι διαπιστευμένοι; Παλιά, οι υπουργοί έδιναν σημασία σε αυτού του είδους την ενημέρωση. Σήμερα, έχει ανατεθεί σε δύο διπλωμάτες να κάνουν περίληψη των τηλεγραφημάτων, χωρίς συνήθως, την άποψη που διατυπώνει ο πρέσβης που τα αποστέλλει ή με περιορισμένη αναφορά. Είναι υπουργική ενημέρωση αυτή;
Η διπλωματία είναι μια διαδικασία που μαθαίνεται με τη μεταβίβαση της θεσμικής μνήμης από τον παλιό στο νέο. Χρειάζεται και η θεωρία αλλά, εδώ, έχουμε να κάνουμε με πράξη.
Πως γίνεται ένα διάβημα, μια ρηματική διακοίνωση, πως γράφεται ένα non paper, ένας Code of contact. Οι παλαιοί πρέσβεις ξόδευαν χρόνο γα να τα μάθουν στους νέους. Τώρα νέοι δεν υπάρχουν.
Το Μαξίμου παίζει με το κύρος του κράτους
Χαρακτηριστικό του όλου κλίματος και του τρόπου λειτουργίας της κυβέρνησης σε σχέση με το υπουργείο Εξωτερικών είναι αυτό που είδε, τις ημέρες που συνέβη, το φως της δημοσιότητας. Η κυβέρνηση έστειλε οδηγίες στους πρέσβεις να ενημερώσουν τις κυβερνήσεις των χωρών που είναι διαπιστευμένοι για το θέμα των κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Οι μισοί, τουλάχιστον, πρέσβεις, δεν είδαν κανέναν.
Αλλά και όσοι συναντήθηκαν, θα πρέπει να αισθάνθηκαν άσχημα όταν μετά δύο ημέρες ο πρωθυπουργός αποδέχεται στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ την "πενταμερή" και, ουσιαστικά, ανατρέπει την πολιτική κυρώσεων. Αυτό δεν είναι εξωτερική πολιτική. Αυτό είναι παιδική χαρά. Που είναι η αξιοπιστία της χώρας; Ποιο κύρος έχει η χώρα χωρίς αξιοπιστία; Ποιος δίνει το δικαίωμα στον υπουργό Εξωτερικών και τον Πρωθυπουργό να παίζουν με το κύρος του Ελληνικού Κράτους;
Η εξωτερική πολιτική χαράσσεται στο υπουργείο Εξωτερικών το οποίο μπορεί να βοηθάται από άλλους θεσμούς, αλλά αυτό συγκεντρώνει τα στοιχεία και καταλήγει σε προτάσεις προς την πολιτική ηγεσία. Και όποιες από αυτές τις προτάσεις γίνονται αποδεκτές, εφαρμόζονται. Από τους διπλωμάτες. Ούτε τους Εμπειρογνώμονες, ούτε τα ρομπότ.
Σημειώνω ότι πρώην υπουργός Εξωτερικών που διετέλεσε εμπειρογνώμονας στο υπουργείο, επιχείρησε, όπως μου λένε, να αναβαθμίσει τους Εμπειρογνώμονες σε επικεφαλής των Πρεσβειών. Αδυνατώ να το πιστέψω. Ίσως, τον αδικούν. Πάντως, τη χώρα δεν την αδικεί κανείς. Καμιά κυβέρνηση. Εμείς αδικούμε τους εαυτούς μας. Για να σε υποστηρίξει κάποια κυβέρνηση πρέπει να πείσεις για το δίκαιό σου. Το κάνει αυτό η ελληνική κυβέρνηση; Έχει σταθερή εξωτερική πολιτική; Αξιοποιεί τις διπλωματικές αποστολές της όπως πρέπει;
Ευγενείς και μη ευγενείς κλάδοι
Το Σχέδιο Νόμου δεν σέβεται καν την ευρωπαϊκή νομοθεσία για σύνταξη στα 67. Διαχωρίζει τους κλάδους σε –ας πούμε- ευγενείς που είναι αναμφισβήτητα και οι πιό αναγκαίοι στην εκτέλεση της εξωτερικής πολιτικής, οι οποίοι θα αφυπηρετούν στα 65 με οριζόντια πρόβλεψη την 2ετή παράταση παραμονής τους στην υπηρεσία (65+2). Και αυτό το αφήνει στην απόλυτη κρίση κρίση και χωρίς ανάγκη τεκμηρίωσης, του εκάστοτε υπουργού εξωτερικών.
Η ρύθμιση αυτή αφορά τους κλάδους των Διπλωματικών, Οικονομικών (ΟΕΥ), Επικοινωνίας (Τύπου), Εμπειρογνωμόνων και της Νομικής Υπηρεσίας. Στους κλάδους των Διοικητικών (με πτυχίο Ανώτατης εκπαίδευσης), των Τεχνικών Επικοινωνιών, των Διοικητικών (με απολυτήριο Λυκείου) και των Επιμελητών διατηρεί το όριο των 67 χρόνων.
Επιπλέον επιχείρημα για την αρνητική μεταχείρηση του διπλωματικού κλάδου είναι και αυτό που λέει η ΕΔΥ (Ένωση Διπλωματικών Υπαλλήλων) σε σχετικό υπόμνημά της προς βουλευτές, ότι προβλέπει εξετάσεις για την εξέλιξή τους μόνο για αυτούς, ενώ για όλους τους άλλους κλάδους προβλέπεται η ομαλή μετάβαση απο τον ένα βαθμό στον άλλον.
Και δύο λόγια για τη Ομογένεια. Την αξιοποιούν οι ελληνικές κυβερνήσεις όπως πρέπει; Ή, εκεί στην Αθήνα, που νομίζουν πως είναι ο ομφαλός της γης πιστεύουν πως όποιος τους πλησιάζει κάτι θέλει; Προφανώς, εξ ιδίων κρίνοντες; Η ομογένεια έχει βοηθήσει σε πολλές περιπτώσεις τη χώρα. Και η ανταπόδοση είναι ένας κακός νόμος για την ομογενειακή ψήφο που αποκλείει όσους ζουν στο εξωτερικό πάνω από 30 χρόνια.
Τόσα χρόνια συζητούσε το ελληνικό πολιτικό σύστημα για να καταλήξει σε μια κάκιστη λύση.
Το Σχέδιο Νόμου της κυβέρνησης για το υπουργείο Εξωτερικών πρέπει να αλλάξει. Αυτό που έρχεται στη βουλή δεν πρέπει να περάσει. Σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να συμβάλλουν όλοι όσοι επιθυμούν μια αποτελεσματική και αξιοπρεπή εξωτερική πολιτική Ανεξαρτήτως κομματικής τοποθέτησης. Πρωτίστως, πρέπει να το ξανασκεφτεί ο αρμόδιος υπουργός. Βρισκόμαστε σε κομβικό σημείο και ό,τι γίνει θα επηρεάσει καθοριστικά τη χώρα.
T.M
