του Γιάννη Τόλιου*
Οι γεωπολιτικές «αναταράξεις» σε διάφορες περιοχές του πλανήτη φέρνουν στο προσκήνιο το κρίσιμο ερώτημα, κατά πόσο ο κίνδυνος ενός πυρηνικού πολέμου είναι σήμερα ορατός και πώς θα μπορούσε οριστικά να αποτραπεί. Οι εξελίξεις τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι ο συγκεκριμένος κίνδυνος, αντί να μειώνεται, αυξάνεται!
1. Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη συμφωνία INF
Σημαντικό βήμα αναζωπύρωσης του κινδύνου ήταν η ανακοίνωση του Ντόναλντ Τραμπ (Οκτώβρης 2018), ότι οι ΗΠΑ σχεδιάζουν αποχώρηση από τη συμφωνία κατάργησης των πυρηνικών μικρού και μεσαίου βεληνεκούς (500 ως 5.500 χιλιομέτρων), τη γνωστή INF (Intermediate-Range Nuclear Forces), την οποίαν είχαν υπογράψει το 1987 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν και ο σοβιετικός ομόλογός του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Στις αρχές Φλεβάρη 2019, ο Τραμπ επισημοποίησε την αποχώρηση από την INF, επικαλούμενος μη συμμόρφωση δήθεν της Ρωσίας, ενώ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο νέας συμφωνίας παρόμοιας με την INF, αλλά με συμμετοχή κι άλλων χωρών.
Ο ισχυρισμός για μη τήρηση της συμφωνίας από Ρωσία ήταν άκρως προσχηματικός και υπηρετεί τη γνωστή τακτική «φωνάζει ο κλέφτης…». Αν κάποιοι παραβιάζουν τα συμφωνηθέντα, είναι οι ηγεσίες ΗΠΑ-Ε.Ε.-ΝΑΤΟ. Αξίζει να θυμίσουμε ότι το 1990, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για την ενοποίηση της Γερμανίας, οι ηγεσίες των ΗΠΑ, Γερμανίας, Αγγλίας, Γαλλίας, έδωσαν ρητές διαβεβαιώσεις στον Γκορμπατσόφ, ότι η ενοποίηση της Γερμανίας δεν αποτελεί απειλή για την ασφάλεια της ΕΣΣΔ, και ούτε πρόκειται να γίνει επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς. Μάλιστα ο τότε υπουργός Eξωτερικών των ΗΠΑ, Τζέιμς Μπέικερ, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι το ΝΑΤΟ δεν θα προχωρήσει «ούτε ίντσα ανατολικά» [1].
Ωστόσο το 1991, παρά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ ξεκίνησε μια «έρπουσα επέλαση» προς ανατολάς. Το 1999 ενέταξε στους κόλπους του Πολωνία, Τσεχία και Ουγγαρία, το 2002 Βουλγαρία, Ρουμανία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία, Σλοβενία και, εντελώς πρόσφατα, τη «Βόρεια Μακεδονία» (FYROM). Παράλληλα έχουν τοποθετηθεί βάσεις αμερικάνικων πυραύλων στην Πολωνία και Ρουμανία με αιχμή τη Ρωσία. Η στρατηγική «περικύκλωση της… αρκούδας» δεν αφορά μόνο την ευρωπαϊκή περιοχή, αλλά κι άλλες πέριξ των συνόρων της, όπως Αλάσκα, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Μέση Ασία (Ουζμπεκιστάν κ.α.), ενώ επιδιώκει μετατροπή της Ουκρανίας σε ορμητήριο ενός «ακήρυκτου πολέμου» κατά της Ρωσίας.
Οι πιο πάνω εξελίξεις ανάγκασαν τη Ρωσία να προσαρμόσει την αμυντική της στρατηγική, προειδοποιώντας ότι, σε περίπτωση τοπικού πολέμου, επιφυλάσσεται του δικαιώματος χρησιμοποίησης πυρηνικών όπλων [2]. Προς άρσιν πάσης αμφιβολίας, ο Βλαντίμιρ Πούτιν την 1η Μαρτίου 2018 έδωσε στη δημοσιότητα δείγματα νέου στρατηγικού οπλισμού, διαλύοντας τις ψευδαισθήσεις για τη δυνατότητα «περικύκλωσης» της Ρωσίας μέσω αμερικάνικου πυρηνικού «δακτυλίου» αεράμυνας στις γύρω χώρες.
2. Προσπάθεια στήριξης της κλονιζόμενης παγκόσμιας ηγεμονίας
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές και οι βασικοί σύμμαχοι στα πλαίσια του ΝΑΤΟ (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία), με τα επεκτατικά και επιθετικά τους σχέδια, ενδυναμώνουν τους κινδύνους ενός πυρηνικού πολέμου. Ωστόσο ο βαθύτερες λόγος των διαφοροποιήσεων του προέδρου Τραμπ, έναντι τόσο «εχθρών» όσο και «φίλων», είναι η σταθερή απώλεια «ηγεμονικής ισχύος» των ΗΠΑ – όχι μόνο στον στρατιωτικό, όσο κυρίως στον οικονομικό και τεχνολογικό τομέα.
Ειδικότερα στον οικονομικό τομέα οι ΗΠΑ χάνουν σταθερά έδαφος κυρίως από την Κίνα, ενώ η Ρωσία, παρ’ ότι υστερεί στον οικονομικό τομέα, έχει εξασφαλίσει στρατηγική ισορροπία στον στρατιωτικό. Επίσης οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν απώλεια «οικονομικού εδάφους» από άλλες χώρες, κυρίως της ομάδας BRICS (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία, Ν. Αφρική). Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία [3], οι αναπτυγμένες χώρες στην περίοδο 2000-2016, είχαν αύξηση ΑΕΠ 26,1%, ενώ οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες είχαν πάνω από 300%! Η προϊούσα μείωση της οικονομικής δύναμης των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών αλλάζει τους διεθνείς γεωπολιτικούς συσχετισμούς και εντείνει την προσπάθεια ανάκτησης του «χαμένου εδάφους», ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ.
Επίσης στον στρατιωτικό τομέα οι ΗΠΑ, εκτός από τη Ρωσία έχουν να αντιμετωπίσουν και την Κίνα – η οποία σταθερά ενισχύει τη στρατιωτική και πυρηνική της ισχύ. Οι ΗΠΑ το 2016 δαπάνησαν για στρατιωτικούς σκοπούς 611 δισεκατομμύρια δολάρια, η Κίνα 215, η Ρωσία 69, η Γαλλία 55, η Αγγλία 48, η Ιαπωνία 46, η Γερμανία 41 κ.ο.κ.
Τα νέα δεδομένα στους συσχετισμούς και η αύξηση των χωρών που διαθέτουν πυρηνικά φαίνεται να είναι ο ουσιαστικός λόγος εγκατάλειψης από τις ΗΠΑ της συμφωνίας INF Προβάλλουν ως δικαιολογία ότι φταίνε οι Ρώσοι, αλλά παράλληλα ρίχνουν την ιδέα να μπουν και άλλες χώρες στη συμφωνία. Αν ο πρώτος λόγος είναι προσχηματικός, ο δεύτερος δεν επιβεβαιώνει την αξιοπιστία τους, ιδιαίτερα μετά τη δήλωση του Ρώσου υφυπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Ριαμπκόφ, ότι «ανυπομονούμε να συγκεκριμενοποιηθεί η πρόταση των ΗΠΑ για μια νέα συμφωνία στην οποία θα συμμετείχαν και άλλες χώρες» [4].
3. Το σύνδρομο των ΗΠΑ
Φαίνεται ωστόσο ότι οι ΗΠΑ διακατέχονται μόνιμα από το σύνδρομο της «στρατηγικής υπεροχής» και της «παγκόσμιας κυριαρχίας». Αυτό μόνο μπορεί να ερμηνεύσει τα σχέδια τους για πλατιά χρήση πυρηνικών όπλων «χαμηλής ισχύος». Σύμφωνα με την έκθεση πυρηνικής στρατηγικής (Nuclear Posture Review) που δημοσίευσαν οι ΗΠΑ στις αρχές του 2019 [5], προβλέπεται ανάπτυξη πυρηνικών όπλων «χαμηλής απόδοσης», τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από διοικητές στρατιωτικών μονάδων σε όλο τον πλανήτη (οι ΗΠΑ διαθέτουν 800-1000 βάσεις σε όλο τον κόσμο), χωρίς προηγουμένη έγκριση του Λευκού Οίκου. Το νέο δόγμα θεωρεί δεδομένο ότι η χρήση πυρηνικών όπλων θα είναι σε περιορισμένη γεωγραφική κλίμακα, υποθέτοντας ότι ο αντίπαλος θα αρκεστεί να απαντήσει με συμβατικά όπλα ή το πολύ με πυρηνικά χαμηλής ισχύος.
Όμως προκύπτουν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα τα οποία φέρνουν την ανθρωπότητα πολύ κοντά στον κίνδυνο πυρηνικού ολέθρου. Πώς θα γνωρίζει π.χ. η Ρωσία από τα συστήματα ανίχνευσης πυραύλων, ότι ένας πύραυλος με πυρηνικά είναι «χαμηλής ισχύος»; Ποιος εγγυάται ότι σε περίπτωση τοπικών πολέμων, πύραυλοι χαμηλής πυρηνικής ισχύος δεν θα περάσουν σε χέρια τρομοκρατικών ομάδων τύπου ISIS; Τι σημαίνουν τα σχέδια των ΗΠΑ να πουλήσουν πυρηνική τεχνολογία στη Σαουδική Αραβία, που έχει ως βασικό στόχο της εξωτερικής της πολιτικής τον αφανισμό του Ιράν; Και ούτω καθεξής...
Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία INF, είχε ως αποτέλεσμα την προειδοποίηση του Ρώσου προέδρου Πούτιν, ότι «η Ρωσία θα αναγκαστεί να αναπτύξει εξοπλισμούς που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο κατά των χωρών από τις οποίες μπορεί να προέλθει μια απειλή, αλλά και κατά των χωρών όπου βρίσκονται τα κέντρα λήψης των αποφάσεων για χρήση των πυραύλων που μας απειλούν» [6]. Κατά συνέπεια τα σενάρια να κάνουμε «παιγνίδι» με πυρηνικά «χαμηλής ισχύος» είναι το ίδιο επικίνδυνα με πυρηνικά μεσαίου βεληνεκούς, και φυσικά με πυρηνικά μεγάλου βεληνεκούς.
4. Το φιλειρηνικό-αντιπολεμικό κίνημα σε αναζωογόνηση
Μπροστά στο φάσμα της απειλής ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, οι φιλειρηνικές και αντιπολεμικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο, και πρώτα απ’ όλα στην Ευρώπη, χρειάζεται να δραστηριοποιηθούν και να διεκδικήσουν απαγόρευση των πυρηνικών όπλων. Η εμπειρία του φιλειρηνικού κινήματος στη δεκαετία του ’80, που επέβαλε την απαγόρευση των πυρηνικών μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη με τη συμφωνία Μπους-Γκορμπατσόφ, αποτελεί μια επιτυχία και πηγή αισιοδοξίας.
Ήδη η έκκληση του κινήματος για τον «Ευρωπαϊκό Πυρηνικό Αφοπλισμό», που υπογράφουν ευρωβουλευτές, πανεπιστημιακοί και συνδικάτα από πολλές χώρες και το Ίδρυμα Μπέρτραντ Ράσελ για την Eιρήνη, αποτελεί το πρώτο βήμα στην ανάπτυξη ενός νέου κινήματος δημιουργίας «ελευθέρων ζωνών από πυρηνικά» στην Ευρώπη και άλλες περιοχές του κόσμου. Ο γενικότερος στόχος πρέπει να είναι η υπογραφή Συνθήκης για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων γενικά στον κόσμο, σύμφωνα και με πρόσφατη απόφαση-έκκληση των Ηνωμένων Εθνών.
Το κρίσιμο αυτό ζήτημα αφορά όλες τις χώρες και λαούς της Ευρώπης. Μαζί και την Ελλάδα που βρίσκεται κοντά σε «θερμές» εστίες πολέμου, ενώ τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ την θεωρούν βάση εξόρμησης για υλοποίηση επιθετικών σχεδίων, βάζοντας σε κίνδυνο τον ελληνικό λαό και άλλους λαούς της περιοχής. Από αυτήν την άποψη, η ανάπτυξη αντιπολεμικού-φιλειρηνικού κινήματος και η πίεση εφαρμογής πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας με όλες τις χώρες και σχέσεων καλής γειτονίας και φιλίας των λαών, αποτελεί για τη χώρα μας ζωτική ανάγκη.
* Διδάκτωρ Οικονομικών, μέλος ΠΓ της ΛΑΕ
(μπλογκ: ytolios.wordpress.com / ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: ytolios@gmail.com)
[1] Defence Democracy Press, 13/2/2018, All Western leaders were lying, promising not to expand NATO. See Frank Elbe, “The Diplomatic Path to Germany Unity”, Bulletin of the German Historical Institute 46 (Spring 2010) pp.33-46.
[2] Ρουσλάν Χουμπίγιεφ, «Μεταξύ “θερμού” πολέμου και “ψυχρής” σύγκρουσης» (regnum.ru/news/polit/2504482).
[3] ΔΝΤ: World Economic Outlook Update, Απρίλιος 2017, επεξεργασία στοιχείων.
[4] «Η Μόσχα ανοιχτή στις προτάσεις για μια “νέα INF”», www.naftemporiki.gr, 7/2/2019.
[5] Εφημερίδα των Συντακτών, 23-24/2/2019.
[6] Εφημερίδα των Συντακτών, 21/2/2019.
